Sở hữu chéo ngân hàng: 'Lách luật' bằng chiêu nhờ người đứng tên hộ

Tình trạng sở hữu chéo và sở hữu cổ phần vượt giới hạn trong hệ thống tổ chức tín dụng (TCTD) đang từng bước được xử lý. Việc cổ đông hoặc nhóm cổ đông lớn thao túng, chi phối ngân hàng đã giảm đáng kể so với giai đoạn trước.

Báo cáo của NHNN gửi Quốc hội trước Kỳ họp thứ 9 cho thấy, tình trạng sở hữu cổ phần vượt 5% tại các TCTD khác đã giảm đáng kể.

Cổ đông và người có liên quan sở hữu cổ phần vượt giới hạn quy định chủ yếu còn tại các tập đoàn, doanh nghiệp nhà nước. NHNN kiến nghị cần tiếp tục chỉ đạo xử lý nhằm tập trung vốn cho hoạt động kinh doanh chính và sử dụng vốn hiệu quả hơn.

Mặc dù chủ yếu phát sinh trước khi Luật Các TCTD năm 2010 có hiệu lực, sở hữu cổ phần vượt giới hạn quy định, sở hữu chéo trực tiếp giữa các TCTD với nhau và giữa TCTD với doanh nghiệp đang dần được xử lý.

Ngoài ra, Luật Các TCTD năm 2024 cũng quy định chặt chẽ hơn về sở hữu cổ phần. Theo đó, các TCTD có sở hữu cao hơn quy định tại Luật Các TCTD năm 2024 sẽ tiếp tục xây dựng lộ trình đảm bảo tuân thủ quy định tại luật và thông tư hướng dẫn có liên quan của NHNN.

Tuy nhiên, NHNN cũng nêu các khó khăn, vướng mắc trong công tác phát hiện, ngăn ngừa và xử lý tình trạng sở hữu chéo và sở hữu có tính chất thao túng, chi phối trong các TCTD.

Cụ thể, việc kiểm soát sở hữu chéo rất khó khăn trong trường hợp cổ đông và người có liên quan của cổ đông cố tình che giấu, nhờ cá nhân hay tổ chức khác đứng tên hộ số cổ phần sở hữu để lách quy định về sở hữu chéo/sở hữu vượt mức hoặc lách quy định về giới hạn cấp tín dụng nhóm khách hàng liên quan, tỷ lệ sở hữu cổ phần của cổ đông và người có liên quan.

Điều này dẫn tới tiềm ẩn nguy cơ hoạt động của TCTD thiếu công khai, minh bạch; việc này chỉ có thể được phát hiện và nhận diện thông qua công tác điều tra, xác minh của cơ quan điều tra.

Việc xác định mối liên quan về sở hữu giữa các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp không đại chúng, còn gặp nhiều khó khăn do thông tin thiếu minh bạch. NHNN không chủ động được trong việc tra cứu thông tin cũng như xác định được độ chính xác, tin cậy của các nguồn thông tin, đặc biệt trong bối cảnh thị trường chứng khoán, công nghệ phát triển nhanh như hiện nay.

Việc sở hữu chéo có thể liên quan đến nhiều đối tượng thuộc sự quản lý của các bộ/ngành, trong đó còn tồn tại tình trạng sở hữu cổ phần vượt giới hạn tại NHTM là doanh nghiệp nhà nước với tỷ lệ sở hữu khá lớn, các NHTM gặp khó khăn trong việc yêu cầu cổ đông này thực hiện thoái vốn.

Thời gian tới, NHNN cho hay sẽ tiếp tục thực hiện giám sát an toàn hoạt động của TCTD và qua công tác thanh tra về vốn, tình hình sở hữu cổ phần của TCTD, hoạt động cho vay, đầu tư, góp vốn... Trường hợp phát hiện rủi ro, vi phạm, NHNN sẽ chỉ đạo TCTD xử lý các tồn tại nhằm ngăn ngừa rủi ro.

NHNN khẳng định sẽ tiếp tục thực hiện thanh tra theo kế hoạch, hoặc thanh tra đột xuất (nếu cần thiết), trong đó quan tâm đến các nội dung về tỷ lệ sở hữu cổ phần; mua bán, chuyển nhượng cổ phần của ngân hàng, cấp tín dụng đối với khách hàng/nhóm khách hàng lớn (cho vay, đầu tư trái phiếu doanh nghiệp...). Mục tiêu là nhằm phát hiện, chỉ đạo xử lý các tồn tại, nhất là các sai phạm về hoạt động cấp tín dụng, đầu tư, góp vốn, mua cổ phần của các TCTD.

>> Thủ tướng giao nhiệm vụ cho NHNN, Bộ Tài chính trong bối cảnh bất ổn toàn cầu gia tăng