Thống đốc Ngân hàng Nhà nước: Chỉ 2 trường hợp đặc biệt mới được vay lãi suất 0%/năm

Cần cơ chế kiểm soát cho vay đặc biệt

Sáng 29/5, Quốc hội thảo luận về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Các tổ chức tín dụng (TCTD).

Tại phiên thảo luận, nhiều Đại biểu Quốc hội bày tỏ sự đồng tình với chủ trương cho phép Ngân hàng Nhà nước (NHNN) được quyết định cho vay đặc biệt với lãi suất 0% nhằm kịp thời hỗ trợ các TCTD gặp khó khăn. Tuy nhiên, các đại biểu cũng nhấn mạnh cần có cơ chế kiểm soát rõ ràng, tránh nguy cơ bị lạm dụng, tạo tiền lệ xấu.

Đại biểu Trần Thị Thu Đông (Bạc Liêu) đánh giá đây là phương án có ưu điểm lớn về tính linh hoạt, giúp NHNN có thể ra quyết định kịp thời trong tình huống cấp bách. Tuy nhiên, bà lưu ý quy định hiện nay chưa có ràng buộc cụ thể về cơ chế minh bạch và giám sát.

“Cần bổ sung quy định yêu cầu NHNN định kỳ báo cáo Chính phủ, Quốc hội về các khoản cho vay đặc biệt, bao gồm tổng số tiền đã giải ngân và danh sách đối tượng được hưởng,” bà Đông đề xuất. Đồng thời nhấn mạnh cần xác lập tiêu chí rõ ràng về đối tượng đủ điều kiện được vay, tránh việc hỗ trợ tràn lan, tiếp tay cho việc cứu các TCTD yếu kém một cách không kiểm soát.

Đại biểu Quốc hội yêu cầu bổ sung cơ chế giám sát, công khai và đánh giá hiệu quả việc sử dụng nguồn vay đặc biệt này.

>>>Mặt bằng lãi suất giảm sâu: Ngân hàng hưởng lợi hay chia sẻ lợi nhuận?

Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) cũng đồng tình với việc cần đặt ra điều kiện chặt chẽ khi cho vay đặc biệt. Theo ông, dù là vay trong trường hợp nào thì nguyên tắc vay phải đi đôi với trả, và cần có tài sản bảo đảm tương ứng.

“Không thể để xảy ra tình trạng số tiền cho vay vượt quá giá trị tài sản thế chấp rồi sau đó ngân hàng gánh rủi ro, Nhà nước phải bỏ tiền cứu. Đề nghị làm rõ trách nhiệm của TCTD trong các trường hợp này,” ông Hòa nói.

Đồng tình với thẩm quyền cho vay đặc biệt của NHNN như đề xuất của Chính phủ, nhưng ông Hoà nhấn mạnh: “Đây là vấn đề lớn, liên quan đến sự an toàn của hệ thống tài chính - ngân hàng, nên phải quy định cụ thể các điều kiện, quy trình xét duyệt để đảm bảo không bị lợi dụng.”

Ông cũng đặt vấn đề liệu một số ngân hàng đang bị kiểm soát đặc biệt hiện nay có nguy cơ đổ vỡ hay không. “Không thể để tình trạng ỷ lại ngân sách Nhà nước, dùng hết tiền rồi bắt hệ thống phải cứu,” ông cảnh báo.

Đại biểu Nguyễn Quang Huân ( Đoàn Bình Dương) tán thành việc trao quyền cho NHNN quyết định cho vay đặc biệt không tài sản đảm bảo, với lãi suất 0%. Tuy nhiên, ông thẳng thắn chỉ ra nguy cơ phát sinh cơ chế “xin – cho” nếu không có biện pháp kiểm soát phù hợp.

Ông Huân cho biết, NHNN có giải trình rằng sau khi luật ban hành sẽ có thông tư hướng dẫn và cơ chế cụ thể do Chính phủ ban hành. Dù đánh giá đây là bước đi tích cực, ông vẫn lưu ý: “Thông tư hay quy chế đều là văn bản dưới luật. Để đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm giải trình, đề nghị Thống đốc NHNN phải báo cáo Chính phủ tại phiên họp gần nhất sau mỗi quyết định cho vay đặc biệt.”

Ông khẳng định, cần một cơ chế giám sát độc lập và công khai để các đại biểu Quốc hội và người dân yên tâm, tránh việc chính sách tốt bị thực thi sai lệch do thiếu kiểm soát.

Thống đốc NHNN nói rõ về trường hợp cho vay lãi suất đặc biệt 0%. (Ảnh: Media Quốc hội).

>>> NIM ngân hàng khó tăng mạnh: Ngân hàng nào sẽ chịu ảnh hưởng nặng nề nhất?

2 trường hợp cho vay đặc biệt 0% lãi suất

Giải trình trước Quốc hội về những băn khoăn liên quan đến quy định cho vay đặc biệt với lãi suất 0%, Thống đốc Nguyễn Thị Hồng nhấn mạnh: Đây không phải hoạt động cho vay thường xuyên, mà là biện pháp tình huống, chỉ áp dụng trong những trường hợp thật sự đặc biệt và cần thiết để bảo vệ an toàn hệ thống ngân hàng.

Bà Hồng cho biết, theo quy định cũ trước khi Luật Các TCTD (sửa đổi) năm 2024 được ban hành, thẩm quyền cho vay đặc biệt đã thuộc về NHNN. Tuy nhiên, Luật năm 2024 lại quy định nâng thẩm quyền này lên Thủ tướng Chính phủ. Điều này gây vướng mắc trong thực tiễn khi phải xử lý các tình huống khẩn cấp liên quan đến thanh khoản, đòi hỏi quyết định nhanh và kịp thời.

"Trong bối cảnh thị trường tài chính toàn cầu và trong nước diễn biến phức tạp, nhiều thời điểm hệ thống ngân hàng cần được hỗ trợ tức thời để không làm ảnh hưởng dây chuyền đến toàn hệ thống", Thống đốc lý giải.

Việc cho vay đặc biệt với lãi suất 0% và không có tài sản bảo đảm chỉ thực hiện trong những trường hợp đặc biệt, không phổ biến, và phải đáp ứng các điều kiện chặt chẽ nhằm tránh bị lạm dụng. Trong Luật Các TCTD năm 2024 đã đặt ra nhiều quy định cụ thể để phát hiện từ sớm các TCTD cần can thiệp sớm. Trong giai đoạn này, nếu TCTD gặp khó khăn thanh khoản vẫn có thể được vay từ NHNN, nhưng các khoản vay này đều có lãi suất.

Thống đốc chỉ ra 2 trường hợp cơ quan quản lý sẽ áp dụng cơ chế cho vay đặc biệt 0% lãi suất, không tài sản bảo đảm, gồm: Xảy ra rút tiền hàng loạt; khi TCTD bị kiểm soát đặc biệt xây dựng các phương án tái cơ cấu, trong đó có phương án cho vay đặc biệt.

Thống đốc nhấn mạnh, TCTD là trung gian tài chính, tài sản chủ yếu là các khoản phải thu từ người dân và doanh nghiệp, cùng với các khoản đầu tư vào trái phiếu, giấy tờ có giá. Trong các trường hợp vay thông thường để xử lý thiếu thanh khoản, NHNN luôn yêu cầu dùng chính các khoản này làm tài sản bảo đảm.

Tuy nhiên, với các TCTD rơi vào tình trạng đặc biệt khó khăn, không còn tài sản bảo đảm, mới được xem xét cho vay đặc biệt với lãi suất 0% và không kèm tài sản. Mục tiêu là duy trì thanh khoản và ổn định hệ thống, không để đổ vỡ dây chuyền.

>>> Tại sao Mỹ, Anh xử lý tài sản thế chấp nhanh gọn chỉ vài tuần, Việt Nam lại mất cả năm?