Thuyết tiền lương kiểu Elon Musk: Tesla càng sa sút, sếp càng kiếm được nhiều tiền

Vào năm 2018, khi Tesla chỉ có giá trị khoảng 50 tỷ USD, cổ đông của hãng đã thông qua một kế hoạch gắn tiền lương của ông Musk với giá trị thị trường của công ty. Đến tháng 1/2024, giá trị của Tesla đã vượt 600 tỷ USD, còn giá trị số cổ phiếu thưởng dành cho Musk đã lên tới 50 tỷ USD.

Tuy nhiên, cũng chính vào đầu năm 2024, tòa án ra phán quyết hội đồng quản trị của Tesla đã không minh bạch về cách thiết lập các gói lương thưởng này. Vào mùa hè năm đó, cổ đông của Tesla bỏ phiếu để tái đăng ký công ty tại bang Texas và phê duyệt lại gói lương thưởng. Nhưng đến mùa đông, tòa án lại tiếp tục bác bỏ lần nữa.

Đến ngày 3/8 vừa qua, hội đồng quản trị của Tesla trao cho ông Musk một “chính sách bảo hiểm”: nếu gói thưởng cũ không được phục hồi, ông có thể quy đổi thành các quyền chọn cổ phiếu mới trị giá 24 tỷ USD. Dù con số này thấp hơn nhiều so với mức thưởng ban đầu, nó vẫn là khoản chi trả lớn nhất trong lịch sử – thậm chí còn vượt cả tổng lợi nhuận ròng của Tesla trong hai năm qua.

Musk tuyên bố điều này "không phải vì tiền”, cũng không phải để thể hiện sự bất mãn với các thẩm phán ở Delaware (dù thực tế làn sóng các công ty rút khỏi bang này đã gia tăng kể từ khi Tesla rời đi). Vấn đề cốt lõi, theo ông, là quyền kiểm soát.

Theo thỏa thuận mới, tỷ lệ cổ phần của ông Musk trong công ty sẽ tăng từ 13% lên 15%. Gói thưởng năm 2018 từng trao cho ông quyền sở hữu tới 20%. Musk cho biết ông muốn nắm 25% nếu tiếp tục dẫn dắt Tesla phát triển năng lực trí tuệ nhân tạo (AI) và robot – mức kiểm soát mà ông cho là cần thiết để tránh bị một nhà đầu tư chủ động lật đổ. Nói cách khác, Musk sợ có người sẽ làm với Tesla điều mà chính ông đã làm với Twitter – mạng xã hội mà ông mua lại năm 2022 và đổi tên thành X.

Có không ít trường hợp cổ đông chấp nhận để người sáng lập tiếp tục nắm quyền – như họ từng làm với Warren Buffett ở Berkshire Hathaway hay Mark Zuckerberg ở Meta (cả hai công ty này đều sử dụng cấu trúc cổ phiếu hai tầng). Nhưng chuyện cổ đông chủ động giao thêm quyền lực như ở Tesla lại là điều hoàn toàn khác.

“Thuật thôi miên” mà Elon Musk tạo ra đối với nhà đầu tư đến từ đâu?

Giới kinh tế học đến nay vẫn tranh cãi về việc các gói lương thưởng khổng lồ ở Mỹ phản ánh thị trường cạnh tranh thực sự về tài năng quản trị hiếm hoi, hay chỉ là hành vi trục lợi từ những hội đồng quản trị yếu kém. Không thể phủ nhận Elon Musk là một tài năng hiếm có. Nhưng gói thưởng mới nhất lại củng cố cho lập luận thứ hai – đầy hoài nghi – về tiền lương của lãnh đạo.

Trong khi nhiều giám đốc điều hành có thể mặc cả tăng lương bằng cách dọa chuyển sang công ty đối thủ, ông Musk chỉ cần đổi tab trên màn hình máy tính. Khoản đầu tư vào Tesla chiếm chưa đến một nửa tổng tài sản khổng lồ của ông. Musk còn nắm cổ phần lớn tại SpaceX – công ty chế tạo tên lửa, xAI – startup về trí tuệ nhân tạo mà ông mới sáp nhập vào X, cùng nhiều doanh nghiệp khác. Ranh giới giữa các công ty này ngày càng mờ nhạt. Vào tháng 6, SpaceX đầu tư 2 tỷ USD vào xAI. Tesla sẽ tổ chức bỏ phiếu về một thương vụ tương tự trong năm nay. Các công ty không chỉ cạnh tranh về thời gian của ông Musk, mà còn cả tài nguyên: lô chip Nvidia đặt cho Tesla gần đây bị điều chuyển sang xAI.

Nếu cổ đông tin rằng Musk sẽ ưu tiên cho công ty nào mang lại lợi ích lớn nhất cho ông, thì việc họ nhượng bộ yêu cầu kiểm soát nhiều hơn cũng là lựa chọn có lý. Đặc biệt trong bối cảnh Tesla đang sa sút. Hãng đang mất thị phần vào tay các đối thủ Trung Quốc giá rẻ, và chịu tổn thất danh tiếng từ các phát ngôn chính trị gây tranh cãi của ông Musk.

Giá trị thị trường của Tesla không còn dựa trên các chỉ số cơ bản, mà phần lớn đến từ viễn cảnh mà Musk vẽ ra: đội xe taxi tự lái và quân đoàn robot hình người. Bằng cách làm cho Tesla trở nên mong manh, Musk khiến công ty càng phụ thuộc vào “bùa phép” của ông. Càng hoạt động kém, Tesla càng cần Musk – và vì thế ông càng xứng đáng nhận mức lương cao hơn.

Không có CEO nào khác được hưởng lợi từ cơ chế khuyến khích trớ trêu như vậy. NhưngMusk có thể không phải người cuối cùng khẳng định rằng AI là công nghệ quá quan trọng để mạo hiểm bị mất quyền kiểm soát trong các cuộc tranh giành nội bộ, và vì vậy cần tạm gác lại các quy tắc quản trị doanh nghiệp thông thường. Rốt cuộc, nhà vua nào cũng muốn hạn chế quyền lực của quốc hội khi chuẩn bị ra trận.

Theo The Economist