Trung Quốc 'giáng đòn', nông dân Mỹ điêu đứng
Dù ráo riết tìm kiếm thị trường thay thế từ Nigeria, Việt Nam đến Bangladesh, ngành đậu nành Mỹ vẫn chật vật bù đắp thiệt hại hàng tỷ USD do mất đi khách hàng lớn nhất Trung Quốc.
Gửi phái đoàn đến Nigeria, ký biên bản ghi nhớ với Việt Nam và đón nhận đơn hàng từ Bangladesh đều là những nỗ lực ngoại giao và thương mại này cho thấy sự dịch chuyển đáng kể trong chiến lược xuất khẩu của Mỹ.
Trước nguy cơ khủng hoảng ngành nông nghiệp do chiến tranh thương mại khiến Trung Quốc ngừng nhập khẩu, nông dân, các hiệp hội thương mại và chính quyền Tổng thống Donald Trump đang khẩn trương tìm kiếm thị trường mới tại những vùng đất xa xôi để cứu vãn tình hình. Các quốc gia này từ lâu không phải là thị trường tiêu thụ chính của đậu nành Mỹ.
Tuy nhiên, các số liệu thống kê và phỏng vấn cho thấy những nỗ lực này chưa thể bù đắp nổi thiệt hại từ việc mất đi khách hàng nhập khẩu đậu nành lớn nhất thế giới. Tác động tài chính đang lan rộng, không chỉ ảnh hưởng đến nông dân mà còn gây khó khăn cho các nhà sản xuất máy kéo và nhiều doanh nghiệp nông nghiệp khác.
Đây là lần đầu tiên sau hơn 20 năm, các nhà nhập khẩu Trung Quốc hoàn toàn vắng mặt trong vụ mùa thu hoạch đậu nành mùa thu của Mỹ. Hậu quả là nông dân buộc phải tích trữ nông sản, chờ đợi giá tăng trở lại sau khi chạm mức thấp nhất trong gần 5 năm. Động thái này khiến họ chậm thu hồi vốn trong bối cảnh chi phí sản xuất, từ nhân công, năng lượng đến phân bón, vẫn không ngừng tăng cao.
Thuế quan trả đũa mà Washington và Bắc Kinh áp đặt lên hàng hóa của nhau trong năm nay đã đẩy giá đậu nành Mỹ lên quá cao so với khả năng chi trả của người mua Trung Quốc, buộc các nhà nhập khẩu phải chuyển sang nguồn cung từ Nam Mỹ.
Tuy nhiên, các thị trường thay thế cho hàng xuất khẩu Mỹ đều có quy mô nhỏ, chưa đủ sức bù đắp vị trí của Trung Quốc - nước nhập khẩu đậu nành lớn nhất thế giới từ lâu.
Trong đó, khủng hoảng đặc biệt trầm trọng tại Illinois - tiểu bang dẫn đầu nước Mỹ về sản xuất và xuất khẩu đậu nành. Cách Chicago khoảng 97km về phía tây, nơi đô thị nhường chỗ cho những cánh đồng bạt ngàn, nông dân Ryan Frieders, 49 tuổi, đang phải tích trữ phần lớn sản lượng đậu nành sau khi bán một phần với giá thấp hơn cả giá thành. Sau nhiều tháng miệt mài từ gieo trồng, bón phân đến phun thuốc diệt cỏ, nông dân trồng trọt ở Illinois trung bình phải chịu khoản lỗ 64 USD/mẫu Anh trong năm nay, một phần do giá nông sản giảm và xuất khẩu đình trệ, theo ước tính của Đại học Illinois.
Chiến lược gia thị trường Ted Seifried của Zaner Ag Hedge tại Chicago cho biết, năm ngoái Trung Quốc mua khoảng 45% tổng lượng đậu nành xuất khẩu của Mỹ và thường đảm bảo khoảng 40% nhu cầu đậu nành hàng năm của Mỹ vào đầu tháng 10.
Theo số liệu mới nhất của chính phủ, xuất khẩu đậu nành Mỹ sang Trung Quốc giảm 39% về khối lượng, xuống còn 5,9 triệu tấn trong giai đoạn tháng 1-7, trước khi vụ thu hoạch mùa thu bắt đầu. Về giá trị, các lô hàng sụt 51% còn 2,5 tỷ USD, khiến nông dân thiệt hại hàng tỷ đô la.
Hiện nay, Mỹ đã tăng mạnh xuất khẩu sang Bangladesh lên hơn 400.000 tấn, nhưng con số này chỉ bằng một phần nhỏ so với nhu cầu thường niên của Trung Quốc. Dù lượng hàng gửi sang Việt Nam, Ai Cập, Thái Lan và Malaysia tăng, tổng xuất khẩu đậu nành Mỹ vẫn giảm 8% về khối lượng so với cùng kỳ năm ngoái, xuống còn 18,9 triệu tấn.
Cùng các quan chức ngành, ông Ryan Frieders, chủ tịch Hiệp hội Đậu nành Illinois (ISA), đã sang Thổ Nhĩ Kỳ và Ả Rập Xê Út hồi tháng 2 để gặp gỡ người mua và thăm các nhà chế biến trong chuyến công tác do Hội đồng Xuất khẩu Đậu nành Mỹ tài trợ.
"Người ta đang bàn về Ấn Độ và khả năng mở rộng ở đó, cũng như Đông Nam Á và Bắc Phi - đó là những thị trường của tương lai," ông Frieders chia sẻ, đồng thời cho biết thêm: "Chúng tôi đang xem xét mọi thị trường tiềm năng có thể bùng nổ và trở thành 'Trung Quốc mới', bù đắp những gì đã mất”.
Thị trường khổng lồ khó thay thế
Với dân số hơn 1,4 tỷ người và ngành chăn nuôi gia súc lớn nhất thế giới, Trung Quốc khó có đối thủ nào thay thế được vị trí nước nhập khẩu đậu nành hàng đầu. Theo Hiệp hội Đậu nành Mỹ, trong 5 năm qua, Trung Quốc nhập khẩu trung bình 61% nguồn cung đậu nành giao dịch toàn cầu - nhiều hơn tổng lượng tiêu thụ của tất cả các nước còn lại cộng lại.
Năm 2024, Mỹ xuất khẩu gần 27 triệu tấn đậu nành sang Trung Quốc và 5 triệu tấn sang Mexico - thị trường lớn thứ hai.
"Nông dân trồng đậu nành nước ta đang bị thiệt hại vì Trung Quốc không mua hàng, chỉ vì mục đích 'đàm phán'," ông Trump viết trên Truth Social hôm 1/10. Ông cho biết đậu nành sẽ là chủ đề chính khi gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trong 4 tuần tới.
Các doanh nghiệp Trung Quốc hiện đang chuyển hướng sang Nam Mỹ, tương tự như trong cuộc chiến thương mại gần đây nhất thời Trump.
Tháng trước, giá đậu nành Mỹ rẻ hơn khoảng 80-90 cent/giạ so với đậu nành Brazil khi giao hàng tháng 9 hoặc tháng 10, nhưng mức thuế 23% của Trung Quốc đối với hàng Mỹ đã đội thêm 2 USD/giạ vào chi phí nhập khẩu, các thương nhân cho hay.
Tại Argentina, chính quyền Tổng thống Javier Milei đã tạm đình chỉ thuế xuất khẩu đậu nành vào tháng 9, lập tức thu hút người mua Trung Quốc ồ ạt đặt hàng, theo các thương nhân.
Những thỏa thuận này khiến nông dân Mỹ bị đẩy ra khỏi thị trường Trung Quốc càng thêm bức xúc khi Bessent tiết lộ Washington đang đàm phán hỗ trợ Milei - đồng minh của Trump - khoản hoán đổi tiền tệ trị giá 20 tỷ USD cho Argentina.
"Sự thất vọng quá lớn," Caleb Ragland, 39 tuổi, nông dân Kentucky và Chủ tịch Hiệp hội Đậu nành Mỹ, chia sẻ.
Hiệu ứng domino lan rộng khắp vùng nông thôn Mỹ
Sự sụt giảm thu nhập từ sản xuất nông nghiệp đã lan tới nhiều lĩnh vực khác ở vùng nông thôn Mỹ. Nhà sản xuất thiết bị CNH, công ty bán máy kéo và máy gặt đập liên hợp, cho biết doanh thu thuần trong mảng nông nghiệp giảm 20% trong 6 tháng kết thúc ngày 30/6 so với cùng kỳ năm trước.
"Tin tốt chỉ đến khi Trung Quốc thực sự bắt đầu đặt hàng trở lại," Tổng giám đốc CNH Gerrit Marx nói trong cuộc phỏng vấn hồi tháng 8 tại Triển lãm Tiến bộ Nông trại ở Decatur, Illinois. Decatur hiện là nơi đặt trụ sở chính Bắc Mỹ của tập đoàn Archer-Daniels-Midland - từng được biết đến là thủ phủ đậu nành thế giới nhờ ngành công nghiệp chế biến phát triển, theo Thị trưởng Julie Moore Wolfe.
Hiện nay, nông dân Mỹ hy vọng những nỗ lực này sẽ mang lại lợi ích lâu dài, dù hiện tại đang gặp nhiều khó khăn. Bộ trưởng Nông nghiệp Mỹ Brooke Rollins tuyên bố trên mạng xã hội hồi tháng 9 rằng Đài Loan đã cam kết chi tới 10 tỷ USD mua nông sản Mỹ trong 4 năm tới, bao gồm cả đậu nành. Bà gọi đây là "bước ngoặt", nhưng con số này lại gây hiểu lầm: cam kết như vậy thực chất không phải là mức tăng trưởng.
Theo dữ liệu của Mỹ, Mỹ đã xuất khẩu 3,8 tỷ USD nông sản sang Đài Loan năm 2024. Nếu tốc độ bán hàng này duy trì trong 4 năm, tổng giá trị sẽ lên tới 15 tỷ USD.
Trong chuyến công tác thương mại tháng 6 do Hội đồng Xuất khẩu Đậu nành Mỹ đồng tài trợ, Bộ trưởng Nông nghiệp Việt Nam đã ký biên bản ghi nhớ mua hơn 1,4 tỷ USD sản phẩm nông nghiệp Mỹ, trong đó có đậu nành, theo thông tin từ hội đồng.
Theo Reuters, hội đồng cũng gặp gỡ các nhà nhập khẩu và chế biến đậu nành Nigeria hồi tháng 6 để thúc đẩy thương mại, kỳ vọng tăng xuất khẩu sang quốc gia này - thị trường có quy mô khiêm tốn 64.000 tấn năm ngoái, theo Phái đoàn Mỹ tại Nigeria. Tháng 8, Phái đoàn cũng cùng Hiệp hội Đậu nành Mỹ tham dự lễ tốt nghiệp liên quan đến nuôi trồng thủy sản - ngành có thể sử dụng đậu nành làm thức ăn cho cá. Tuy nhiên, theo số liệu của Mỹ, tính đến tháng 7 năm nay, Mỹ vẫn chưa xuất khẩu bất kỳ lô đậu nành nào sang Nigeria.
Vào tháng 8, Illinois đã đón tiếp người mua nông sản từ Peru, Colombia, Nicaragua, El Salvador, Mexico và Cộng hòa Dominica trong chuyến tham quan thường niên đến các trang trại và cơ sở chế biến.
Số liệu của Mỹ cho thấy, Mỹ không xuất khẩu đậu nành sang Peru trong tháng 7, trong khi Nicaragua và El Salvador chỉ mua một lượng không đáng kể. Xuất khẩu sang Mexico và Cộng hòa Dominica nhìn chung vẫn chưa có dấu hiệu tăng trong quý II/2025.
Tham khảo Reuters, Hiệp hội Đậu Nành Hoa Kỳ (ASA)
