TS. Lê Duy Bình: Đầu tư tư nhân tăng 1% sẽ mang lại tác động bằng đầu tư công tăng 2,5%, FDI tăng 3,5%

Trong bối cảnh Chính phủ đặt mục tiêu tăng trưởng tối thiểu 8% trong năm 2025 và hướng đến mức hai con số trong trung hạn, kỳ vọng vào khu vực đầu tư công và vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) là cần thiết nhưng không đủ. Nhiều ràng buộc về ngân sách, trần nợ công và tính chu kỳ của dòng vốn ngoại khiến dư địa từ hai kênh này ngày càng co hẹp.

Theo TS. Lê Duy Bình, Giám đốc Economica Việt Nam, tại Hội thảo “Vốn ngân hàng góp phần thúc đẩy kinh tế tư nhân” do Thời báo Ngân hàng tổ chức sáng ngày 21/03/2025 tại Hà Nội, lời giải cho bài toán tăng trưởng bền vững của Việt Nam nằm ở việc khai thông toàn diện nguồn lực tư nhân – một khu vực đang đóng vai trò trung tâm nhưng chưa được huy động tương xứng với tiềm năng.

TS. Lê Duy Bình, Giám đốc Economica trình bày tại Hội thảo “Vốn ngân hàng góp phần thúc đẩy kinh tế tư nhân” sáng ngày 21/03/2025.

Đầu tư tư nhân: Trụ cột tiềm ẩn của năng suất, chất lượng tăng trưởng và an sinh xã hội

Tại hội thảo, TS. Lê Duy Bình nhấn mạnh: “Chỉ cần đầu tư của kinh tế tư nhân tăng 1% sẽ mang lại mức tăng về giá trị tuyệt đối tương đương với việc đầu tư công phải tăng 2,5% và đầu tư nước ngoài phải tăng 3,5%”. Ông dẫn chứng rằng trong tổng đầu tư toàn xã hội dự kiến đạt 174 tỷ USD năm 2025, đầu tư tư nhân chiếm 96 tỷ USD (56%), trong khi đầu tư công và FDI lần lượt là 36 tỷ USD (28%) và 28 tỷ USD (16%). Theo TS. Lê Duy Bình, con số này không chỉ phản ánh quy mô vượt trội mà còn thể hiện sức lan tỏa của tư nhân trong kích thích tổng cầu và tăng trưởng.

Ngoài vai trò tài chính, khu vực kinh tế tư nhân còn là lực đỡ chính của thị trường lao động. Theo TS. Lê Duy Bình, khu vực này hiện đóng góp gần 50% GDP và tạo việc làm cho khoảng 85% lực lượng lao động. Trong đó, doanh nghiệp tư nhân đăng ký chính thức chiếm khoảng 10% GDP, còn lại khoảng 40% đến từ hơn 5 triệu hộ kinh doanh cá thể và cơ sở sản xuất phi chính thức. Ông cũng nhấn mạnh: “Hiện nay, một công nhân trong các doanh nghiệp thuộc khu vực tư nhân trong nước có thu nhập cao gấp 3 lần so với một nông dân bình thường”.

Về an sinh xã hội, khu vực tư nhân đang đóng vai trò ngày càng lớn trong việc mở rộng độ bao phủ bảo hiểm xã hội. TS. Lê Duy Bình thông tin: “Các doanh nghiệp thuộc khu vực tư nhân đóng một vai trò chủ chốt trong việc tăng số người tham gia bảo hiểm xã hội trên cả nước từ 9,2 triệu năm 2010 lên khoảng 17,5 triệu người, đạt 38,08% lực lượng lao động trong độ tuổi; và khoảng 14,3 triệu người tham gia bảo hiểm thất nghiệp, đạt 31,18% lực lượng lao động trong độ tuổi tính đến năm 2023”.

Tuy nhiên, cơ cấu doanh nghiệp tư nhân lại bộc lộ điểm nghẽn nghiêm trọng. TS. Lê Duy Bình cho biết: “Hiện nay, xấp xỉ 97% các doanh nghiệp khu vực tư nhân trong nước có quy mô siêu nhỏ và nhỏ. Các doanh nghiệp lớn chỉ chiếm 1,5% tổng số. Đáng chú ý, các doanh nghiệp quy mô vừa chỉ chiếm 1,5%, tạo ra cơ cấu doanh nghiệp ‘bất thường’ khi so sánh với cơ cấu của khu vực doanh nghiệp khác như tại Nhật Bản, Đài Loan và Hàn Quốc”. Theo ông, điều này khiến nền kinh tế thiếu tầng trung làm bệ đỡ cho việc hình thành các tập đoàn lớn, cản trở năng lực cạnh tranh quốc gia và khả năng nâng cấp chuỗi giá trị.

Thể chế và pháp lý: Gỡ nút thắt phi chính thức, khai mở tiềm năng bị bỏ quên

Một vấn đề gai góc được TS. Lê Duy Bình nhiều lần nhấn mạnh là sự “phi chính thức” dai dẳng trong khu vực tư nhân. Ông chỉ rõ: “Bên cạnh 940.000 doanh nghiệp đang hoạt động theo Luật Doanh nghiệp, còn có hơn 5 triệu hộ kinh doanh cá thể, hàng trăm ngàn cá nhân kinh doanh, buôn bán, sản xuất nhỏ lẻ không đăng ký”. Theo Bộ luật Dân sự hiện hành, hộ kinh doanh không còn được công nhận là pháp nhân, không được tham gia đấu thầu, không được đứng tên vay vốn ngân hàng và gặp khó khăn trong giao kết hợp đồng thương mại.

TS. Lê Duy Bình cảnh báo: “Việc vay ngân hàng không được đứng tên hộ kinh doanh. Thay vào đó, hộ kinh doanh thực hiện vay vốn dưới hình thức hợp đồng tín dụng giữa tổ chức tín dụng và chủ hộ kinh doanh với tư cách cá nhân”. Điều này khiến các chủ thể này không tiếp cận được tài chính chính thống, rơi vào trạng thái “nửa chính thức – nửa phi pháp lý”, làm gia tăng rủi ro pháp lý và kìm hãm tăng trưởng dài hạn.

Để tháo gỡ nút thắt, ông khuyến nghị cần “các chính sách có tính kiến tạo để doanh nghiệp trong khu vực phi chính thức chuyển đổi thành doanh nghiệp, để các doanh nghiệp vừa và nhỏ chuyển đổi thành doanh nghiệp quy mô lớn hơn”. Đồng thời, hệ thống pháp luật phải dịch chuyển từ vai trò “quản lý” sang “hỗ trợ”, từ “cấm đoán” sang “cho phép”. TS. Lê Duy Bình khẳng định: “Doanh nghiệp được thực sự được phép tự do làm những điều pháp luật không cấm”.

Bên cạnh cải cách thể chế, ông nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thiết lập các “regulatory sandbox” – cơ chế thử nghiệm chính sách có kiểm soát – nhằm hỗ trợ các mô hình kinh doanh mới, nhất là trong lĩnh vực đổi mới sáng tạo. Theo ông, khung pháp lý cần bao dung hơn với rủi ro, bảo vệ quyền được thất bại của doanh nhân và tạo điều kiện để họ làm lại từ đầu mà không bị trừng phạt hay kỳ thị pháp lý.

Phát triển tư nhân: Không chỉ là chiến lược kinh tế mà là quyết định thể chế quốc gia

Kết thúc bài phát biểu, TS. Lê Duy Bình nêu rõ: “Những quyết sách như vậy cũng sẽ khẳng định và củng cố vai trò của kinh tế tư nhân trong nước là trụ cột chính và động lực chính của nền kinh tế, đặc biệt là trong nỗ lực đạt được tốc độ tăng trưởng cao và để nền kinh tế sẽ chuyển dịch mạnh mẽ, vững chắc sang một nền kinh tế thu nhập cao, dựa trên đổi mới, sáng tạo, năng suất lao động, giá trị gia tăng cao và hàm lượng tri thức lớn”.

Theo ông, phát triển khu vực kinh tế tư nhân không chỉ đơn thuần là lựa chọn phát triển, mà là “một quyết định chính trị và thể chế mang tính sống còn”. Để hiện thực hóa, Việt Nam cần một chiến lược quốc gia với ba trụ cột: khơi thông vốn trung – dài hạn thông qua các quỹ đầu tư mạo hiểm và công cụ tài chính thay thế; cải cách thể chế toàn diện để bảo vệ quyền tài sản và quyền sáng tạo; và nâng cao năng lực thị trường bằng đầu tư vào giáo dục, công nghệ và hệ sinh thái doanh nghiệp.

TS. Lê Duy Bình kết luận: “Hoài bão về một đất nước Việt Nam thịnh vượng, phồn vinh, hùng cường và tự chủ về kinh tế cũng sẽ gần hơn, khả thi hơn, dễ được hiện thực hoá hơn khi có sự chung tay của người dân, của khu vực kinh tế tư nhân trong nước”. Với những cải cách thể chế đúng lúc, đúng trọng tâm, khu vực tư nhân hoàn toàn có thể trở thành lực kéo chính, nâng đỡ nền kinh tế Việt Nam bứt phá trong kỷ nguyên mới.

>> Thủ tướng nhấn mạnh nguyên tắc '6 rõ' khi xây dựng dự thảo sửa đổi Luật Doanh nghiệp