50.000 nhà đầu tư sập bẫy, người cao tuổi mất trắng tiền tiết kiệm vì tin vào 'kho vàng giả'

Bị phanh phui năm 2012, đây là một trong những vụ bê bối tài chính lớn nhất tại Ba Lan kể từ năm 1989. Quy mô sai phạm vẫn chưa được xác định rõ, nhưng dường như mang nhiều yếu tố của mô hình kim tự tháp, tức là tổ chức tài chính này đã sử dụng tiền từ khách hàng mới để chi trả cho khách hàng cũ thay vì đem đi đầu tư.

Nhà đầu tư mất trắng tiền tiết kiệm và tài sản

Các công tố viên cho biết, nhà đầu tư đã mất khoảng 163 triệu zloty (tương đương 38 triệu bảng Anh), và con số này tiếp tục tăng khi ngày càng có thêm nạn nhân lên tiếng. Bất kỳ vụ kiện nào liên quan cũng có thể kéo dài nhiều năm tại tòa án, mà không có gì đảm bảo kết quả cuối cùng.

Vụ việc làm dấy lên nghi vấn về hiệu quả hoạt động của hệ thống tư pháp và Ba Lan, khi các cơ quan chức năng đã không có hành động ngăn chặn kịp thời mặc dù có những cảnh báo từ cơ quan giám sát và tiền án của chủ sở hữu trẻ tuổi. Sự chú ý cũng tập trung vào Thủ tướng Ba Lan khi đó, do con trai ông từng có quan hệ kinh doanh với những người điều hành mô hình này.

“Mọi người đang tuyệt vọng”, ông Pawel Borowski, một luật sư đang chuẩn bị khởi kiện tập thể, cho biết. “Trong hầu hết các trường hợp, khách hàng đã mất toàn bộ tiền tiết kiệm cả đời hoặc phải bán tài sản gia đình để đầu tư”.

Lời hứa lợi nhuận vàng

Tuyên bố bản thân giống một kho giữ vàng, công ty tài chính Amber Gold đã hứa hẹn mức lợi nhuận đảm bảo từ 10–14%/năm cho các khoản mà họ tuyên bố là đầu tư vào vàng. Phần lớn khách hàng là những người cao tuổi, thiếu kiến thức để đặt câu hỏi làm sao một công ty tài chính có thể cam kết lợi nhuận cao như vậy đối với một loại hàng hóa có giá biến động mạnh trên thị trường quốc tế. Các mức lợi nhuận này cao hơn hẳn so với lãi suất 3–5% mà ngân hàng áp dụng cho tài khoản tiết kiệm – vốn thực chất đã bị xóa nhòa bởi tỷ lệ lạm phát 4% của cả nước.

“Đây là những người có trình độ hiểu biết tài chính thấp”, ông Piotr Bujak, Kinh tế trưởng phụ trách Ba Lan tại Nordea Markets, nhận định. “Họ nghĩ rằng mọi thứ vẫn như thời trước, khi mọi thứ đều được Nhà nước bảo đảm. Họ đã đánh giá thấp rủi ro”.

Amber Gold ra mắt vào năm 2009, mở các chi nhánh tại trung tâm thành phố bên cạnh những ngân hàng danh tiếng, với ghế sofa da trắng và nhiều chi tiết sang trọng tạo cảm giác uy tín. Công ty liên tục phát động các chiến dịch quảng cáo thuyết phục. Một số nhà đầu tư ban đầu đã rút vốn với đúng lợi nhuận kỳ vọng, càng củng cố thêm uy tín của quỹ.

Trụ sở đặt tại Gdansk, Amber Gold đã tận dụng sức hấp dẫn của vàng đồng thời khai thác nỗi bất an của người dân trong giai đoạn tài chính bất ổn. Một quảng cáo của công ty nêu: “Chúng ta đang đối diện với sự mất niềm tin vào toàn bộ hệ thống tài chính và nhu cầu cấp thiết về các khoản đầu tư an toàn. Môi trường cho vàng là hoàn hảo”.

Trong ba năm hoạt động, Amber Gold đã thu hút tới 50.000 nhà đầu tư, mặc dù người sáng lập – ông Marcin Plichta – cho biết chỉ còn khoảng 7.000 vào thời điểm công ty phải thanh lý.

Trách nhiệm hệ thống tư pháp Ba Lan bị đặt dấu hỏi

Ngay sau khi Amber Gold bắt đầu hoạt động, Cơ quan Giám sát Tài chính Ba Lan (KNF) đã đưa công ty này vào “danh sách đen” các tổ chức hoạt động như ngân hàng nhưng không có giấy phép. Có tới 17 tổ chức khác trong danh sách đen đang hoạt động, song cơ quan giám sát không có thẩm quyền đóng cửa. Điều này đã làm dấy lên tranh luận trong chính phủ và giới truyền thông về việc liệu tòa án có nên can thiệp mạnh mẽ hơn.

Theo các công tố viên, Amber Gold có sử dụng một phần vốn để đầu tư vào ít nhất một doanh nghiệp hợp pháp: công ty là nhà đầu tư chính của hãng hàng không giá rẻ OLT Express. Chính khoản đầu tư này đã kéo Amber Gold sụp đổ – khi OLT Express phá sản, Amber Gold phải thanh lý và toàn bộ mô hình đầu tư bị đổ vỡ. Tài khoản ngân hàng bị phong tỏa khiến công ty không thể hoàn trả tiền cho hàng nghìn khách hàng.

Ông Plichta trong tháng này đã bị khởi tố với sáu tội danh liên quan đến hành vi phạm tội hình sự.

Sự phẫn nộ của công chúng cũng dồn vào hệ thống tư pháp, bởi ông Plichta, mới 28 tuổi, từng có nhiều tiền án lừa đảo, và người dân Ba Lan đặt câu hỏi tại sao giới chức dù biết rõ tiền sử phạm tội vẫn không ngăn chặn sớm hơn.

Công tố viên tối cao Andrzej Seremet thừa nhận các công tố viên đã tắc trách khi không chú ý đến nhiều cảnh báo từ cơ quan giám sát tài chính về Amber Gold kể từ năm 2009. Ông cho biết sẽ tiến hành thay đổi nhân sự tại văn phòng mà ông quy trách nhiệm cho các sai sót này.

Theo Independent