'Báu vật' gần 200 tuổi ở thành phố đẹp thứ 4 thế giới: ‘Bảo tàng sống’ lưu giữ nhiều hiện vật quý, được công nhận là công trình văn hóa

Theo Hiệp hội Du lịch Quảng Nam, nhà cổ Đức An ra đời vào năm 1830 dưới thời vua Minh Mạng. Tên gọi của ngôi nhà mang ý nghĩa "giữ gìn đạo đức để bình an", đồng thời cũng là tên hiệu sách của gia đình họ Phan, chuyên buôn bán sách Hán Nôm và văn phòng phẩm.

Công trình được xây theo kiểu nhà ống với mặt tiền rộng 7m, chiều sâu lên tới 40m. Bố cục ngôi nhà được thiết kế đối xứng: cửa chính đặt ở trung tâm, hai bên là cửa sổ phục vụ cho việc buôn bán. Phía trên cửa chính có hai mắt cửa, một chi tiết kiến trúc đặc trưng dễ thấy ở các ngôi nhà cổ Hội An.

Ngôi nhà được dựng theo kiểu nhà rường truyền thống miền Trung, kết hợp cùng những yếu tố kiến trúc điển hình của cư dân phố thị ven biển. Bao quanh là hệ thống tường gạch kiên cố, mái lợp ngói âm dương.

Không gian bên trong được chia thành nhiều lớp với các công năng khác nhau. Khu vực ngoài cùng là nơi buôn bán, kế tiếp là phòng khách và gian thờ tổ tiên. Qua khoảng sân trời là hành lang dẫn vào khu sinh hoạt và nơi ở của gia đình. Toàn bộ khung nhà cùng các vật liệu chính đều làm bằng gỗ kiền kiền, một loại gỗ quý nổi tiếng với độ bền cao, có khả năng chống chọi thời tiết khắc nghiệt đặc trưng của vùng duyên hải miền Trung.

Trong ảnh là hệ thống hoành phi, câu đối cổ đã được lưu giữ gần hai thế kỷ qua trong ngôi nhà. Khung gỗ của phần nhà trước được thiết kế theo kiểu “chồng rường - giả thủ” và “mái chồng trụ đội”, nhằm gia tăng độ vững chắc cũng như mở rộng không gian sử dụng. Phần nhà giữa có kết cấu chồng rường với hai mái xếp chồng, tạo nên kiểu “mái chồng mái trốn lầu”, một kiến trúc độc đáo hiện chỉ còn lại duy nhất tại Hội An. Trong ảnh là toàn cảnh gian giữa của ngôi nhà, nơi được bố trí giếng trời, hồ cá và hòn non bộ, mang đến không gian xanh mát, hài hòa.

Đầu thế kỷ XX, khi phong trào chống Pháp lan rộng trên khắp tỉnh Quảng Nam và nhiều địa phương khác, nhà cổ Đức An nhanh chóng trở thành điểm tụ họp của những chí sĩ yêu nước như Huỳnh Thúc Kháng, Phan Chu Trinh, Trần Quý Cáp…

Lúc này, hiệu sách Đức An đóng vai trò là nơi truyền bá tinh thần yêu nước đến giới trí thức và nhân dân. Năm 1908, hiệu sách ngừng hoạt động, chuyển sang bán thuốc Bắc, đồng thời trở thành cơ sở bí mật của cách mạng, nơi lưu giữ nhiều tài liệu quan trọng phục vụ công tác tuyên truyền, vận động.

Năm 1927, tại chính ngôi nhà này, tổ chức Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên Hội An được thành lập, do ông Cao Hồng Lãnh (tên thật là Phan Hải Thâm, bí danh Năm Thêm) đảm nhiệm vai trò Bí thư.

Theo Trung tâm Quản lý Bảo tồn Di sản Văn hóa Hội An, ông Cao Hồng Lãnh (sinh năm 1906, con út đời thứ tư của dòng họ Phan) là một trong những chiến sĩ cách mạng tiêu biểu của tỉnh Quảng Nam. Từ năm 1923, ông đã đứng ra tổ chức thanh niên trong xã đấu tranh chống cường hào, tích cực tham gia các phong trào yêu nước. Năm 1926, ông vào Nam Bộ tiếp tục hoạt động cách mạng. Một năm sau, ông gia nhập Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên tại Quảng Trị và đến năm 1929 góp phần thành lập Đảng Cộng sản Đông Dương.

Trong suốt thời kỳ kháng chiến, ông Cao Hồng Lãnh từng hoạt động ở nhiều chiến trường, bị thực dân Pháp kết án vắng mặt 15 năm tù. Ông từng đảm nhiệm nhiều vị trí quan trọng trong Đảng, Nhà nước và lĩnh vực đối ngoại. Với những đóng góp lớn lao cho cách mạng, ông được truy tặng Huân chương Hồ Chí Minh, Huân chương Kháng chiến hạng Nhất, Huân chương Kháng chiến chống Mỹ cứu nước hạng Nhất… Ông mất năm 2008 tại Hà Nội, thọ 102 tuổi, với 82 năm tuổi Đảng, là niềm tự hào lớn của gia tộc họ Phan tại Hội An.

Hiện nay, trong nhà cổ Đức An vẫn còn lưu giữ nhiều hiện vật gắn liền với cuộc đời hoạt động cách mạng của ông, như quần áo, giày dép, đồng hồ, radio và một số vật dụng cá nhân. Đặc biệt, những bức ảnh chụp ông Cao Hồng Lãnh cùng Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đại tướng Võ Nguyên Giáp và nhiều lãnh đạo cấp cao vẫn được lưu giữ cẩn thận tại đây.

Ông Phan Ngọc Trâm, hậu duệ đời thứ sáu của dòng họ Phan và là chủ nhân hiện tại của ngôi nhà cho biết, đến nay đã có tám thế hệ sinh ra và lớn lên trong nhà cổ Đức An. Nhiều vật dụng cá nhân của các thế hệ trước có niên đại hàng trăm năm vẫn được gìn giữ cẩn thận trong các tủ kính.

“Dù đã trải qua nhiều thế kỷ và những đợt lũ lụt thường niên nhưng nhà cổ Đức An vẫn giữ được gần như nguyên vẹn các giá trị văn hóa, kiến trúc truyền thống của ông cha để lại. Thế hệ con cháu chúng tôi sẽ làm hết sức mình để bảo tồn, giữ gìn ngôi nhà này”, ông Trâm chia sẻ.

Tháng 2/2010, nhà cổ Đức An được UBND thành phố Hội An công nhận là công trình văn hóa của thành phố, đồng thời là di tích lịch sử lưu niệm đồng chí Cao Hồng Lãnh và chính thức mở cửa đón du khách tham quan.

>> Căn nhà cổ 200 tuổi hiếm có được dựng hoàn toàn bằng gỗ mít, có tầng hầm chứa được 10 người