Cái kết bi thảm của ‘thiên tài bán khống’ đoán đúng mọi cú sập trên Phố Wall nhưng không cứu nổi chính mình

Sinh năm 1877 tại một trang trại nhỏ ở Shrewsbury, Massachusetts, Jesse Livermore rời nhà từ năm 14 tuổi. Cậu bé được nhận làm “board boy” tại công ty môi giới chứng khoán Paine Webber, nơi công việc duy nhất là ghi tay giá cổ phiếu trên bảng điện tử từ bản tin điện tín.

Công việc tưởng chừng nhàm chán ấy lại là khởi đầu của một trong những hành trình đầu cơ nổi tiếng nhất thế kỷ XX.

Livermore nhanh chóng phát hiện quy luật giao động giá: không chỉ là con số, giá cổ phiếu thường di chuyển theo mô hình tâm lý con người: khi đám đông hưng phấn, giá tăng; khi sợ hãi, giá lao dốc.

Ở tuổi 15, cậu đã bắt đầu đặt cược thử trong các “bucket shop”, hình thức cá cược cổ phiếu phổ biến đầu thế kỷ XX. Livermore ghi chép cẩn thận từng mẫu hình giá, rút ra quy luật rằng “thị trường luôn đúng” và con người mới là sai lầm lớn nhất của chính họ.

Năm 1899, ở tuổi 22, Livermore đã kiếm được 10.000 USD, tương đương gần 300.000 USD hiện nay, chỉ nhờ vào việc đặt cược đúng chiều biến động giá. Từ một nhân viên ghi bảng, Livermore chính thức bước chân vào thế giới đầu cơ.

Vinh quang đầu tiên và cú ngã đầu đời

Livermore rời Boston đến New York, trung tâm tài chính sôi động nhất nước Mỹ. Ông gia nhập hãng môi giới Fullerton’s, cưới người vợ đầu tiên Nettie, và bắt đầu giao dịch trên quy mô lớn.

Nhưng thị trường New York không giống “sòng” nhỏ ở Boston: bảng giá điện tín chậm hơn 30–40 phút so với thị trường thật, khiến chiến lược "đọc bảng giá" của ông không còn hiệu quả.

Ông đặt cược vào một đợt điều chỉnh mà ông tin là tất yếu, bán khống cổ phiếu Northern Pacific trong cuộc đấu M&A khét tiếng giữa J.P. Morgan và James J. Hill.

Thị trường, như mọi khi, chẳng quan tâm đến niềm tin cá nhân của ai. Giá cổ phiếu tiếp tục leo thang phi lý, còn Livermore, không kịp cắt lỗ vì thông tin truyền quá chậm, chính thức trắng tay. “Thiên tài bán khống” phá sản lần đầu tiên, mang trên vai khoản nợ khổng lồ chỉ vì một quyết định cảm tính.

Trở lại, chiến thắng và... lại mất tất cả

Sau thất bại cay đắng, Livermore không rời bỏ thị trường. Ông ly dị vợ, tiết chế lối sống xa hoa và bắt đầu lại chỉ với vài nghìn USD. Trong suốt những năm sau đó, Livermore tập trung rèn kỷ luật: không nghe lời khuyên của ai, không hành động theo tin đồn, và đặc biệt là phải luôn cắt lỗ đúng thời điểm.

Đến năm 1906, cơ hội lớn xuất hiện: thị trường tăng trưởng quá nóng, cổ phiếu Union Pacific leo lên mức 330 USD/cp, còn ông nhận thấy những dấu hiệu bất thường trong khối lượng bán ra.

Livermore đặt cược ngược chiều đám đông, bán khống ở đỉnh giá. Và rồi thảm họa thiên nhiên, trận động đất San Francisco 1906, trở thành chất xúc tác cho cú sập lớn. Cổ phiếu Union Pacific giảm 70%, còn Livermore khi đó "bỏ túi" hơn 250.000 USD.

Năm 1907, ông tiếp tục bán khống thị trường khi nhận thấy tín dụng bị siết chặt và tâm lý hoảng loạn lan rộng.

Đúng như dự đoán, cơn “hoảng loạn 1907” nổ ra, hàng loạt ngân hàng phá sản. Livermore trở thành người hùng của giới đầu cơ khi kiếm được khoản lợi nhuận khổng lồ, đến mức J.P. Morgan, ông trùm tài chính quyền lực nhất nước Mỹ, phải yêu cầu Livermore tạm ngừng bán khống để thị trường ổn định trở lại.

Nhưng thành công quá dễ khiến Livermore một lần nữa tự tin thái quá. Năm 1908, ông gặp Percy Thomas – một tay đầu cơ hàng hóa khét tiếng, người đã thuyết phục ông rằng giá bông vải sẽ tăng mạnh. Livermore vốn nghi ngờ, bởi ông biết nguồn cung đang dư thừa. Thế nhưng Thomas khéo léo thuyết phục, và Livermore, trong phút yếu lòng, đã quên mất nguyên tắc vàng của mình.

Ông dốc hàng triệu USD mua bông vải, trong khi thực tế Percy Thomas lại chính là người đang bán ra toàn bộ hàng hóa đó. Khi giá bông sụt mạnh, Livermore vẫn tin rằng chỉ cần “giữ thêm một chút” rồi thị trường sẽ đảo chiều. Nhưng giá càng giảm, ông càng thua, cho đến khi mất tới 90% tài sản. Ông chính thức phá sản lần thứ hai trong đời.

“Thứ Năm Đen Tối” và khối tài sản 100 triệu USD

Thất bại lần thứ hai khiến Livermore gần như tuyệt vọng, nhưng bản năng sinh tồn của một nhà đầu cơ khiến ông không bỏ cuộc. Ông trở lại Phố Wall với thái độ lạnh lùng, kỷ luật hơn bao giờ hết.

Năm 1929, nền kinh tế Mỹ bùng nổ, sau gần hai thập kỷ quan sát chu kỳ thị trường, Livermore cảm nhận rõ ràng rằng Phố Wall đang trong cơn cuồng loạn. Các cổ phiếu tăng phi mã vô lý, giới đầu tư vay nợ tràn lan, còn truyền thông thì cổ vũ “kỷ nguyên thịnh vượng vĩnh viễn”. Ông biết: bong bóng sắp nổ.

Tháng 10/1929, Livermore âm thầm bán khống khối lượng lớn cổ phiếu blue-chip. Ngày 24/10, “Thứ Năm Đen Tối”, khi thị trường sụp đổ, hàng triệu người mất trắng, còn Livermore kiếm được hơn 100 triệu USD, tương đương hơn 1,7 tỷ USD hiện nay. Báo chí khi đó gọi ông là “Con gấu của Phố Wall” - người đã nhìn thấy điều mà cả thế giới không muốn tin.

Và cú ngã cuối cùng

Nhưng ở nơi cao nhất cũng là lúc ông rơi sâu nhất. Không lâu sau cơn hoảng loạn 1929, Livermore bắt đầu thua lỗ trở lại. Một số nguồn tin cho rằng ông đã mua vào cổ phiếu quá sớm trong giai đoạn thị trường chưa chạm đáy (1930–1932), số khác nói ông bị cuốn vào đầu cơ hàng hóa với đòn bẩy lớn. Dù nguyên nhân nào, kết cục vẫn vậy: Livermore mất trắng.

Khi bước sang tuổi 60, Livermore một lần nữa tuyên bố phá sản.

Năm 1938, ông bị Ủy ban Chứng khoán SEC điều tra về hành vi giao dịch nội gián, tài sản gần như cạn kiệt, hôn nhân tan vỡ và sức khỏe tinh thần suy sụp.

Ngày 28/11/1940, Jesse Livermore đã tự kết liễu đời mình bằng một phát súng trong khách sạn Sherry-Netherland, để lại một tờ giấy với dòng chữ: “Cuộc đời tôi là một thất bại. Tôi đã đánh mất bản thân, không còn lối thoát”.

Di sản của một thiên tài nhiều bi kịch

Jesse Livermore không chỉ để lại những thương vụ nghìn vàng, mà còn để lại kho tàng triết lý đầu tư vượt thời gian, đặc biệt được ghi lại trong cuốn “Reminiscences of a Stock Operator” (tạm dịch: Hồi ký của một nhà đầu cơ chứng khoán), lấy cảm hứng từ cuộc đời ông, đến nay vẫn là “kinh thánh” của giới giao dịch.

Câu mở đầu trong cuốn sách của ông đã trở thành lời cảnh tỉnh bất hủ cho mọi thế hệ nhà đầu tư: “Trò chơi đầu cơ là một trong những trò chơi thú vị nhất thế giới. Nhưng nó không dành cho kẻ cứng đầu, kẻ lười suy nghĩ, kẻ không biết kiểm soát cảm xúc hay kẻ muốn giàu nhanh. Họ sẽ chết trong nghèo khó”.

Hơn một thế kỷ trôi qua, những gì Jesse Livermore để lại không chỉ là câu chuyện về tiền bạc, mà là chân dung của con người giữa vòng xoáy tham vọng và cảm xúc. Ông đã chứng minh rằng thiên tài cũng có thể thất bại, khi họ quên mất điều quan trọng nhất: kỷ luật.

Trên Phố Wall, vẫn có những người tự nhận mình là “người kế thừa Livermore”, vẫn có những ngày thị trường hoảng loạn và sụp đổ, nhưng chỉ có một Jesse Livermore, người vừa là biểu tượng của vinh quang, vừa là bi kịch của chính trí tuệ con người trong thế giới tài chính.