Chỉ 3 tháng nữa, tỉnh có mức sống cao nhất Việt Nam dự kiến sẽ 'khai tử' tên 5 TP trực thuộc trên bản đồ hành chính

Sau khi tiến hành sửa đổi xong Hiếp pháp, 696 đơn vị hành chính dự kiến sẽ dừng hoạt động từ ngày 1/7/2025. Trong số đó có 85 thành phố thuộc tỉnh và 2 TP thuộc TP trực thuộc Trung ương.

Đáng nói trong đó, tỉnh Bình Dương và Quảng Ninh hiện nay đang là 2 tỉnh sở hữu thành phố trực thuộc nhiều nhất cả nước với 5 thành phố trực thuộc.

Nếu Dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) được thông qua, chỉ còn 3 tháng nữa, 5 thành phố trực thuộc tỉnh Quảng Ninh sẽ bị "gạch tên" trên bản đồ hành chính.

Quảng Ninh là một tỉnh biên giới vùng Đông Bắc, hiện đang là tỉnh sở hữu nhiều thành phố trực thuộc nhất cả nước, cùng với tỉnh Bình Dương. Đây không phải là một sự "phân mảnh hành chính" tùy tiện, mà là kết quả tất yếu của một chiến lược phát triển không gian đô thị được triển khai bài bản trong suốt nhiều năm.

Từ Hạ Long – thủ phủ hành chính, du lịch biển và trung tâm tài chính đang hình thành – cho tới Cẩm Phả với thế mạnh công nghiệp khai khoáng, Uông Bí mang hơi thở văn hóa tâm linh, Móng Cái giữ vai trò cửa ngõ giao thương quốc tế, hay Đông Triều kết nối vùng với Hải Dương – mỗi thành phố là một "mảnh ghép chức năng" trong bản đồ phát triển tổng thể của tỉnh.

>> Chỉ 3 tháng nữa, dự kiến sẽ xóa bỏ cơ chế, chính sách đặc thù đối với TP quy hoạch đỉnh bậc nhất Việt Nam

Tổng cộng, 5 thành phố này chiếm hơn 60% dân số toàn tỉnh, là nơi tập trung phần lớn giá trị gia tăng từ du lịch, công nghiệp và dịch vụ thương mại. Theo số liệu năm 2024, GRDP bình quân đầu người của Quảng Ninh đạt trên 8.000 USD, đứng TOP đầu cả nước, trong đó có sự đóng góp vượt trội từ các đô thị loại I và loại II mà 5 thành phố này đại diện.

Nếu Dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) được thông qua, Quảng Ninh sẽ không còn bất kỳ đơn vị hành chính cấp huyện nào, bởi toàn bộ các quận, thị xã, thành phố trực thuộc đều sẽ bị giải thể, phân cấp trực tiếp về tỉnh và xã/phường. Điều này đồng nghĩa với việc 5 TP trực thuộc tỉnh cũng sẽ bị xóa tên khỏi bản đồ.

Không chỉ là trung tâm hành chính – chính trị của tỉnh Quảng Ninh, Hạ Long còn là "gương mặt đại diện" cho hình ảnh phát triển du lịch của Việt Nam trên bản đồ thế giới. Với diện tích hơn 1.119km2 và dân số xấp xỉ 300.000 người, Hạ Long là đô thị loại I – nơi hội tụ đầy đủ các yếu tố phát triển bền vững: hạ tầng giao thông đồng bộ, dịch vụ du lịch đẳng cấp quốc tế và hệ thống đô thị hóa hiện đại. Vịnh Hạ Long – Di sản Thiên nhiên Thế giới do UNESCO công nhận, không chỉ là điểm đến nổi tiếng, mà còn là trụ cột kinh tế chủ lực, đóng góp lớn vào ngân sách tỉnh và quốc gia.

Khác với vẻ hào nhoáng của Hạ Long, Cẩm Phả mang một diện mạo công nghiệp rõ rệt với dấu ấn sâu đậm từ ngành khai thác than. Trải rộng trên diện tích 386,5km2, thành phố này hiện có gần 190.000 dân, phần lớn gắn bó với các hoạt động sản xuất trong ngành công nghiệp nặng. Là một trong những "vựa than" lớn nhất cả nước, Cẩm Phả đóng vai trò không thể thay thế trong chiến lược an ninh năng lượng quốc gia, đồng thời là trung tâm kỹ thuật và hậu cần cho toàn bộ vùng Đông Bắc.

Uông Bí không chỉ là đô thị công nghiệp phía Tây tỉnh Quảng Ninh, mà còn là một điểm đến văn hóa – tâm linh nổi bật với khu danh thắng Yên Tử, nơi phát tích Thiền phái Trúc Lâm. Với diện tích hơn 252km2 và dân số gần 121.000 người, Uông Bí duy trì sự cân bằng giữa phát triển kinh tế và gìn giữ không gian văn hóa truyền thống. Thành phố này là điểm nối giữa Quảng Ninh với Hải Phòng, đồng thời giữ vai trò điều tiết nguồn lao động, dịch vụ và kết nối du lịch tâm linh trong vùng.

Nằm ở vị trí địa lý đặc biệt, Móng Cái được xem là "cửa ngõ giao thương quốc tế" của Việt Nam với Trung Quốc qua hệ thống cửa khẩu quốc tế Móng Cái – Đông Hưng. Thành phố này có diện tích hơn 519km2, dân số trên 108.000 người và đang vươn mình trở thành trung tâm logistics, thương mại biên mậu và du lịch mua sắm xuyên biên giới. Với chính sách cởi mở và hạ tầng đang được đầu tư mạnh mẽ, Móng Cái giữ vị thế chiến lược trong hành lang phát triển kinh tế ven biển phía Bắc và tiểu vùng Mê Kông mở rộng.

Là đô thị nằm phía Tây Nam tỉnh, giáp ranh Hải Dương, Đông Triều mang dáng dấp của một thành phố đang chuyển mình mạnh mẽ từ truyền thống nông nghiệp sang phát triển công nghiệp và dịch vụ. Với hơn 395km2 diện tích và gần 178.000 dân, Đông Triều nổi bật bởi hệ thống di tích Nhà Trần, đậm nét lịch sử văn hóa lâu đời.

Trong những năm gần đây, địa phương này thu hút nhiều dự án công nghiệp quy mô lớn, trở thành một trong những cực tăng trưởng mới của tỉnh, góp phần mở rộng không gian phát triển về phía nội địa.

Trên giấy tờ, đây là một bước đi phù hợp với xu hướng quốc tế, giúp tinh giản bộ máy, xóa bỏ ranh giới giữa "quận – huyện – thị", tạo điều kiện cho phân quyền sâu rộng hơn. Nhưng với những nơi như Hạ Long hay Móng Cái vốn đã vận hành theo cơ chế đô thị hoàn chỉnh – việc "mất tên hành chính" đặt ra không ít câu hỏi: Ai sẽ điều hành ngân sách địa phương? Quản lý đầu tư công sẽ chuyển về đâu? Và những thiết chế đô thị đặc thù liệu có bị đồng hóa về mặt vận hành?

Hơn hết, liệu việc "xóa tên" có vô tình làm lu mờ bản sắc và vai trò trung tâm vùng của các đô thị đang phát triển bền vững?

Quảng Ninh nhiều năm qua theo đuổi chiến lược phát triển "đa trung tâm" khi không đặt toàn bộ trọng tâm vào Hạ Long, mà chia đều chức năng kinh tế – hành chính – văn hóa – du lịch cho các vùng đô thị. Mô hình ấy giúp địa phương vừa giảm áp lực hạ tầng, vừa tạo điều kiện cho liên kết vùng thực chất.

Nhưng khi các đô thị này mất đi tư cách hành chính độc lập, liệu chiến lược "đa cực" có tiếp tục giữ được động lực riêng? Liệu sự chuyển giao quyền lực lên cấp tỉnh có đảm bảo được nhịp độ phát triển linh hoạt như trước? Và nếu không được bảo vệ bằng các quy định pháp lý đủ mạnh, việc "xóa tên" liệu có đi kèm nguy cơ "làm mờ" năng lực tự chủ địa phương vốn đang phát huy hiệu quả?

Đặt lại tên trên bản đồ hành chính không đồng nghĩa với việc "xóa sổ" bản chất đô thị. Vấn đề nằm ở cách chúng ta định hình lại vai trò của các khu vực trung tâm này trong hệ thống mới: Liệu có các "khu vực đô thị chức năng đặc biệt" được định danh rõ? Có cơ chế tài chính riêng cho các đô thị lớn dù không còn là cấp huyện? Và quan trọng hơn, có tiếp tục trao quyền cho chính quyền cơ sở để vận hành một thành phố hiện đại?

Với Quảng Ninh, 5 thành phố trực thuộc không chỉ là "hành chính đơn thuần" – chúng là biểu tượng của tầm nhìn phát triển mang tính chiến lược và là hình mẫu cho cách một tỉnh biên giới có thể bứt lên mạnh mẽ bằng quy hoạch, đầu tư hạ tầng và chính sách mở cửa.

Sau ngày 1/7/2025, nếu luật mới được thực thi, Hạ Long, Móng Cái, Cẩm Phả, Uông Bí và Đông Triều có thể không còn giữ cái tên "thành phố trực thuộc tỉnh" trên bản đồ hành chính. Nhưng điều đáng quan tâm hơn cả không phải là cái tên, mà là cách Quảng Ninh với tư duy quy hoạch bài bản sẽ vận hành các cực phát triển ấy trong mô hình mới.

Bởi xét cho cùng, sự phát triển của một đô thị không đến từ cấp hành chính, mà đến từ tầm nhìn và năng lực điều hành - điều mà Quảng Ninh vẫn đang chứng minh rõ rệt suốt hơn một thập kỷ qua khi vươn mình trở thành tỉnh sở hữu mức sống cao nhất cả nước.