Chuyên gia AFA Capital: Vì sao các ngân hàng thương mại hưởng lợi từ bán USD kỳ hạn?

Ngày 22/8, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) thông báo triển khai công cụ bán ngoại tệ kỳ hạn có hủy ngang, với thời hạn 180 ngày, áp dụng cho các phiên giao dịch ngày 25 và 26/8. Mức giá bán được ấn định là 26.550 VND/USD. Quyết định được đưa ra trong bối cảnh tỷ giá USD/VND trên thị trường liên ngân hàng chạm ngưỡng 26.500 VND/USD, mức cao nhất ghi nhận đến thời điểm đó.

Chính sách bán kỳ hạn chỉ áp dụng đối với các tổ chức tín dụng đang có trạng thái ngoại tệ âm, với hạn mức không vượt quá phần âm cần cân bằng. Theo quy định đi kèm, giao dịch có giá trị từ 100 triệu USD trở lên được phép hủy tối đa ba lần; các giao dịch dưới mức này được phép hủy tối đa hai lần.

Trong chương trình “Góc nhìn Tài chính – Kinh doanh” phát trên kênh YouTube Tài chính & Kinh doanh, do AFA Capital tổ chức, ông Nguyễn Minh Tuấn – Giám đốc điều hành, đồng sáng lập Cộng đồng Cố vấn Tài chính Việt Nam (VWA) và CEO AFA Capital, cùng ông Phan Lê Thành Long – Chủ tịch sáng lập AFA Capital đã phân tích chi tiết cơ chế vận hành của công cụ bán kỳ hạn và tác động của chính sách này đối với thị trường ngoại hối, hệ thống tài chính ngân hàng trong bối cảnh điều hành tỷ giá những tháng cuối năm 2025.

Cơ chế bán kỳ hạn và lợi ích kép cho ngân hàng thương mại

Thông qua một trò chơi tình huống mở đầu chương trình, các chuyên gia AFA Capital đã phân tích cơ chế vận hành và hệ quả tài chính của công cụ bán USD kỳ hạn do NHNN triển khai.

Theo phân tích của ông Nguyễn Minh Tuấn, chuyên gia AFA Capital, công cụ này là hình thức NHNN cam kết bán USD cho các tổ chức tín dụng vào thời điểm xác định trong tương lai, với tỷ giá cố định tại thời điểm cam kết. Trong đợt can thiệp lần này, tỷ giá được ấn định ở mức 26.550 VND/USD với kỳ hạn 180 ngày.

Dưới góc nhìn của ngân hàng thương mại (NHTM), ông Tuấn chỉ ra ba kịch bản có thể xảy ra. Nếu tỷ giá giữ nguyên, ngân hàng thực hiện giao dịch theo đúng cam kết. Nếu tỷ giá tăng, ngân hàng có lợi khi được mua USD với mức giá thấp hơn thị trường. Trong trường hợp tỷ giá giảm, ngân hàng được phép không thực hiện giao dịch mà không chịu chế tài.

Cơ chế này, theo ông, tương đương với một dạng quyền chọn một chiều miễn phí, khi ngân hàng có quyền nhưng không có nghĩa vụ thực hiện giao dịch nếu điều kiện thị trường không thuận lợi.

Ngoài việc kiểm soát rủi ro tỷ giá, ông Tuấn cho biết chính sách bán kỳ hạn còn tạo điều kiện để NHTM tối ưu hóa nguồn vốn. Khi bán USD cho doanh nghiệp tại thời điểm hiện tại, ngân hàng thu về số tiền tương đương bằng đồng VND, cụ thể là 26,5 tỷ đồng cho mỗi triệu USD. Khoản tiền này có thể được sử dụng trong suốt 6 tháng kỳ hạn để cho vay hoặc đầu tư, trước khi ngân hàng cần mua lại USD từ NHNN để hoàn tất giao dịch.

Như vậy, theo phân tích từ các chuyên gia, công cụ bán USD kỳ hạn đồng thời tạo ra hai lợi ích cho NHTM: vừa đảm bảo trạng thái ngoại hối ổn định, vừa tận dụng được dòng vốn ngắn hạn bằng VND nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính.

Bối cảnh thị trường ngoại hối và tính linh hoạt trong điều hành tỷ giá

Chính sách bán USD kỳ hạn được NHNN công bố trong thời điểm thị trường ngoại hối chịu nhiều áp lực, khi tỷ giá USD/VND tăng mạnh do tín dụng nội tệ mở rộng trong 8 tháng đầu năm 2025. Ngay sau thời điểm công bố, tỷ giá ghi nhận xu hướng hạ nhiệt, phản ánh phản ứng điều chỉnh từ phía thị trường.

Theo thống kê và tính toán của người viết, tính đến sáng ngày 28/8, tỷ giá USD/VND trên thị trường liên ngân hàng đạt 26.336 VND/USD, trong khi tỷ giá trung tâm do NHNN công bố ở mức 25.268 VND/USD. So với cuối năm 2024, tỷ giá trung tâm tăng 3,8% và tỷ giá liên ngân hàng tăng 3,45%. Riêng trong tháng 8, tỷ giá trung tâm tăng 0,08%, còn tỷ giá liên ngân hàng tăng 0,44%. Trong tuần gần nhất, tỷ giá trung tâm giảm 30 VND, trong khi tỷ giá liên ngân hàng tăng thêm 6 VND.

Diễn biến tỷ giá USD/VND và chỉ số DXY từ đầu năm 2025 đến nay. Nguồn: Tác giả tổng hợp từ Ngân hàng Nhà nước, Hội Nghiên cứu Thị trường Liên ngân hàng (VIRA).

Chênh lệch (spread) giữa tỷ giá liên ngân hàng và tỷ giá thị trường tự do hiện dao động từ 290 đến 360 VND/USD. Theo tính toán của người viết, mức spread này phản ánh tình trạng cung – cầu không cân bằng trên thị trường ngoại tệ thực, trong đó nhu cầu USD từ dân cư và doanh nghiệp vượt quá khả năng cung ứng của hệ thống ngân hàng. Các nguồn cung ngoại tệ như FDI, FII, xuất khẩu và kiều hối chưa tạo ra dòng vốn đủ lớn để đáp ứng nhu cầu.

So với phiên giao dịch ngày 31/7, chênh lệch đã mở rộng đáng kể. Khi đó mức spread tương ứng từ 244 đến 254 VND/USD. Như vậy, trong chưa đầy một tháng, mức chênh lệch đã tăng thêm khoảng 100 VND/USD ở cả hai chiều giao dịch.

Về triển vọng nguồn cung ngoại tệ, ông Nguyễn Minh Tuấn cho rằng quy mô can thiệp của NHNN cần được cân đối với toàn bộ dòng thu ngoại tệ vào nền kinh tế. Các kênh bao gồm vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), kiều hối, phát hành trái phiếu quốc tế bằng USD và đặc biệt là cán cân thương mại đều có vai trò trong việc thiết lập dư địa chính sách.

Ông Tuấn dẫn số liệu từ kỳ 1 tháng 8 (từ ngày 1-15/8), trong đó xuất khẩu đạt khoảng 20 tỷ USD, trong khi nhập khẩu ở mức tương đương, khiến cán cân thương mại kỳ này ghi nhận nhập siêu nhẹ. Tuy nhiên, ông kỳ vọng rằng trong các tháng cuối năm, cán cân có thể chuyển sang trạng thái xuất siêu, từ đó bổ sung thêm nguồn cung USD cho thị trường.

Theo thống kê của người viết dựa trên dữ liệu từ Cục Hải quan, cán cân thương mại hàng hóa của Việt Nam tính đến giữa tháng 8 đạt mức thặng dư lũy kế 10,02 tỷ USD. Riêng trong nửa đầu tháng 8, nền kinh tế ghi nhận mức nhập siêu 230 triệu USD, diễn biến này xuất hiện sau thời điểm chính sách thuế đối ứng 20% của Hoa Kỳ chính thức có hiệu lực.

Diễn biến cán cân thương mại hàng hóa Việt Nam theo tháng từ 01/2024 đến giữa tháng 08/2025. Nguồn: Tổng hợp từ số liệu của Cục Hải quan, do tác giả thực hiện.

Bên cạnh các yếu tố trong nước, chính sách tiền tệ quốc tế cũng có thể ảnh hưởng đến diễn biến tỷ giá. Ông Phan Lê Thành Long phân tích rằng chỉ số Dollar Index (DXY) hiện dao động quanh mức 97,5, và khả năng Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) sẽ hạ lãi suất trong tháng 9 là tương đối cao, căn cứ theo phát biểu của Chủ tịch Jerome Powell tại hội nghị Jackson Hole. Nếu Fed thực hiện điều chỉnh lãi suất, sức ép lên tỷ giá USD/VND có thể giảm theo. Ngoài ra, các yếu tố mùa vụ cuối năm như kiều hối và doanh thu xuất khẩu tăng được kỳ vọng sẽ cải thiện thêm nguồn cung ngoại tệ cho thị trường trong nước.

Diễn biến lãi suất điều hành của Fed (Fed Funds Rate) giai đoạn 2008–2025. Nguồn: Tổng hợp từ dữ liệu của Federal Reserve Economic Data (FRED), do tác giả thực hiện.

Rủi ro dòng vốn rút lui và niềm tin thị trường

Ông Nguyễn Minh Tuấn cho rằng hiệu quả của chính sách bán USD kỳ hạn phụ thuộc phần lớn vào mức độ tin tưởng của thị trường đối với khả năng thực hiện cam kết từ phía NHNN. Theo ông, nếu thị trường đánh giá đây chỉ là một cam kết không có tính ràng buộc cao, các quỹ đầu tư có thể sẽ chủ động mua USD sớm nhằm phòng ngừa rủi ro tỷ giá. Diễn biến này, nếu xảy ra, có thể làm suy giảm tác dụng ổn định thị trường của chính sách.

Từ góc nhìn của nhà đầu tư nước ngoài, ông Tuấn nhận định rằng dự trữ ngoại hối là một trong những chỉ báo quan trọng nhất phản ánh năng lực can thiệp thực tế của NHNN. Ông ước tính quy mô dự trữ hiện vào khoảng 80 tỷ USD, đồng thời cho rằng con số này “chắc chắn chỉ còn dưới mức 12 tuần nhập khẩu” và lưu ý rằng số liệu cập nhật gần nhất chưa được công bố chính thức.

Theo thống kê từ người viết dựa trên dữ liệu của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), dự trữ ngoại hối của Việt Nam tính đến tháng 5/2025 đạt 79,75 tỷ USD, giảm nhẹ so với 80,1 tỷ USD của tháng 4 và thấp hơn mức 88–89 tỷ USD ghi nhận vào đầu năm. Với quy mô hiện tại, dự trữ ngoại hối tương đương hơn 2 tháng nhập khẩu hàng hóa, trong khi khuyến nghị của IMF là duy trì mức khoảng 3 tháng.

Diễn biến dự trữ ngoại hối của Việt Nam từ tháng 01/2024 đến 05/2025. Nguồn: Tổng hợp từ dữ liệu của IMF, Trading Economics, Macromicro – do tác giả thực hiện.

Bên cạnh đó, ông Tuấn nêu ba yếu tố có thể khiến một số nhà đầu tư đặt nghi vấn về tính sẵn sàng và định hướng chính sách hiện tại. Thứ nhất, việc lựa chọn bán USD kỳ hạn thay vì bán giao ngay có thể phản ánh khả năng nguồn USD dự trữ chưa sẵn sàng để cung ứng tức thời. Thứ hai, kỳ hạn 180 ngày được áp dụng dài hơn so với thông lệ phổ biến trên thị trường, vốn thường từ 1 đến 3 tháng. Thứ ba, kỳ hạn này kéo dài qua cả dịp Tết Nguyên đán 2026, là giai đoạn thị trường thường có thanh khoản thấp, khiến hiệu quả thực tế của công cụ cần được cân nhắc kỹ lưỡng.

Trong bối cảnh đó, ông Tuấn cho rằng nếu các quỹ đầu tư đã đạt mức sinh lời khoảng 15–20% trong năm 2025, thì khả năng họ sẽ thực hiện chốt lời và chuyển đổi danh mục sang USD trước thời điểm cuối năm là hoàn toàn có thể xảy ra. Hoạt động mua vào ngoại tệ với quy mô lớn, nếu diễn ra đồng loạt, có thể làm gia tăng áp lực lên tỷ giá, đặc biệt nếu thiếu các biện pháp điều tiết kịp thời từ cơ quan quản lý.

Ở một góc nhìn khác, ông Phan Lê Thành Long đánh giá rằng chính sách bán USD kỳ hạn phản ánh tầm nhìn điều hành của NHNN nhằm cân đối dòng ngoại tệ từ nay đến cuối năm 2025 và kéo dài sang hai tháng đầu năm 2026. Ông cho biết, thời điểm Tết Nguyên đán năm 2026 đến muộn do năm nhuận có hai tháng Sáu âm lịch, vì vậy việc lựa chọn kỳ hạn 6 tháng phù hợp với chu kỳ thanh khoản thường niên của thị trường. Ngoài ra, ông nhận định rằng các yếu tố dự báo trong tương lai như kỳ vọng Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) hạ lãi suất và các kênh cung ngoại tệ nội địa sẽ bắt đầu tác động đến tâm lý thị trường từ thời điểm hiện tại.

Ông Nguyễn Minh Tuấn cho rằng, xét từ phía các NHTM, chính sách bán USD kỳ hạn có thể củng cố niềm tin vào định hướng điều hành vĩ mô của NHNN. Theo ông, công cụ này cho phép các ngân hàng chủ động hơn trong phân phối ngoại tệ cho doanh nghiệp nhập khẩu, đồng thời tạo dư địa để sử dụng nguồn vốn bằng VND trong ngắn hạn nhằm nâng cao hiệu quả kinh doanh và duy trì trạng thái ngoại hối ổn định trong bối cảnh còn nhiều biến động kéo dài đến đầu năm sau.