Có gì ở eo biển được gọi là 'điểm nghẽn sống còn của kinh tế toàn cầu'?

Ngoại trưởng Hoa Kỳ Marco Rubio hôm Chủ nhật (22/6) đã kêu gọi Trung Quốc sử dụng ảnh hưởng để ngăn chặn Iran đóng cửa Eo biển Hormuz – tuyến hàng hải chiến lược vận chuyển gần 1/5 tổng lượng dầu mỏ tiêu thụ toàn cầu.

Lời kêu gọi được đưa ra trong bối cảnh căng thẳng tại Trung Đông leo thang sau loạt không kích của Mỹ nhằm vào các cơ sở hạt nhân chủ chốt của Iran cuối tuần qua.

“Chính phủ Trung Quốc nên gọi cho họ (Iran), vì bản thân họ cũng phụ thuộc rất lớn vào dầu mỏ đi qua Eo biển Hormuz”, ông Rubio phát biểu trên Fox News. Trung Quốc hiện là khách hàng dầu mỏ quan trọng nhất của Iran và duy trì quan hệ hữu nghị với nước Cộng hòa Hồi giáo.

Trước đó cùng ngày, Ngoại trưởng Iran cảnh báo rằng nước này “giữ mọi lựa chọn để bảo vệ chủ quyền”, phản ứng sau các cuộc tấn công của Mỹ nhằm vào ba cơ sở hạt nhân tại Fordow, Natanz và Isfahan.

Truyền thông nhà nước Iran cũng dẫn lời một nghị sĩ cao cấp cho biết Quốc hội nước này đã nhất trí ủng hộ việc đóng cửa Eo biển Hormuz. Tuy nhiên, quyết định cuối cùng thuộc về Hội đồng An ninh Quốc gia – cơ quan chịu trách nhiệm cao nhất về chính sách quân sự và đối ngoại của Iran.

‘Điểm nghẽn’ sống còn của kinh tế toàn cầu

Eo biển Hormuz – điểm hẹp giữa Iran và Oman – được ví như “yết hầu” của thị trường năng lượng thế giới. Với chiều rộng chỉ khoảng 33 km tại điểm hẹp nhất, tuyến đường này vận chuyển khoảng 20 triệu thùng dầu mỗi ngày, tương đương 20% lượng tiêu thụ toàn cầu, và khoảng 25–30% lượng dầu vận chuyển bằng đường biển.

Không chỉ vậy, khoảng 20% khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) của thế giới cũng đi qua tuyến này. Những hệ thống đường ống thay thế như tuyến từ Ả Rập Xê-út sang Biển Đỏ hay từ UAE sang Vịnh Oman chỉ có thể thay thế một phần nhỏ lưu lượng vận tải.

Giới phân tích cảnh báo việc phong tỏa Eo biển Hormuz sẽ gây ra cú sốc lớn đối với kinh tế toàn cầu. Goldman Sachs và công ty tư vấn Rapidan Energy ước tính giá dầu có thể vượt ngưỡng 100–130 USD mỗi thùng nếu eo biển bị phong tỏa trong thời gian dài.

Một báo cáo từ Oxford Economics cho biết kịch bản tồi tệ nhất có thể khiến GDP toàn cầu sụt giảm tới 0,8 điểm phần trăm do giá năng lượng tăng, gián đoạn chuỗi cung ứng và tâm lý thị trường bị tổn hại. Trong khi đó, JPMorgan nhận định nguy cơ Iran phong tỏa eo biển là thấp, vì hành động này sẽ bị Mỹ coi là tuyên bố chiến tranh.

Dù vậy, các chuyên gia cảnh báo thị trường năng lượng đang đánh giá quá thấp rủi ro này. “Iran không nhất thiết phải tuyên bố phong tỏa toàn diện, họ có thể cài mìn, sử dụng máy bay không người lái hoặc gây nhiễu tín hiệu GPS để trì hoãn và đe dọa tàu chở dầu”, Bob McNally – cựu cố vấn năng lượng của Tổng thống George W. Bush và hiện là Giám đốc Rapidan Energy – cảnh báo.

Theo ông, tình trạng gián đoạn có thể kéo dài hàng tuần hoặc thậm chí hàng tháng, thay vì vài ngày như một số nhà đầu tư đang kỳ vọng. “Mỹ cuối cùng sẽ kiểm soát được tình hình, nhưng nó sẽ không phải là một chuyện dễ dàng”.

Đáng lưu ý, hành động phong tỏa eo biển không chỉ đe dọa thị trường toàn cầu mà còn có thể gây tổn hại nghiêm trọng đến chính Iran. Theo dữ liệu từ công ty phân tích Kpler, Iran hiện bơm khoảng 3,3 triệu thùng dầu mỗi ngày và xuất khẩu khoảng 1,84 triệu thùng – phần lớn sang Trung Quốc. Hơn một nửa lượng dầu nhập khẩu bằng đường biển của Trung Quốc đến từ khu vực Vịnh Ba Tư.

Ông Matt Smith – chuyên gia phân tích dầu mỏ trưởng tại Kpler – nhận định: “Nếu Iran tự cắt đường xuất khẩu dầu sang Trung Quốc, họ sẽ chặn đứng một nguồn thu sống còn. Đó sẽ là một cú đâm vào chính mình”.

Ngoại trưởng Rubio cũng cảnh báo: “Việc Iran đóng Hormuz sẽ gây tổn hại lớn hơn cho nền kinh tế của các nước khác so với Mỹ. Tuy nhiên, nó sẽ là một bước leo thang nghiêm trọng, và sẽ vấp phải phản ứng không chỉ từ Mỹ, mà còn từ nhiều quốc gia khác”.

Hiện nay, Hạm đội 5 của Hải quân Hoa Kỳ – đóng quân tại Bahrain – đang chịu trách nhiệm bảo vệ an ninh hàng hải tại Vịnh Ba Tư. Các nước trong Liên minh châu Âu, cùng với lực lượng đa quốc gia như IMSC, cũng đã tăng cường hiện diện nhằm đảm bảo tự do hàng hải. Tuy nhiên, với diễn biến hiện tại, giới chức và giới đầu tư toàn cầu đều đang theo dõi sát sao từng động thái từ Tehran – nơi bất kỳ một quyết định quân sự nào cũng có thể làm rung chuyển cả thị trường năng lượng quốc tế.

>> Chiến cơ tàng hình 2 tỷ USD của Mỹ bay 37 tiếng không cần nghỉ, là mẫu duy nhất có thể thả bom nặng tới 14 tấn