Đại thi hào duy nhất Việt Nam từng được UNESCO vinh danh, là tác giả của tập thơ xác lập 28 kỷ lục

Cả cuộc đời gian truân, chìm nổi

Đại thi hào Nguyễn Du, tên chữ là Tố Như, hiệu Thanh Hiên, quê gốc ở làng Tiên Điền, huyện Nghi Xuân cũ, tỉnh Hà Tĩnh. Ông sinh năm Ất Dậu (1765) tại phường Bích Câu, Thăng Long (nay thuộc Hà Nội). Nguyễn Du xuất thân trong một gia đình đại quý tộc, có cha là cụ Nguyễn Nghiễm - Tể tướng triều Lê, mẹ là cụ Trần Thị Tần, người Kinh Bắc, nổi tiếng nết na, thông minh và xinh đẹp.

Dưới triều vua Lê Hiến Tông, năm Cảnh Hưng thứ 32 (1771), cụ Hoàng giáp Nguyễn Nghiễm thôi giữ chức Tham Tụng. Nguyễn Du theo cha trở về quê và từ đây cuộc đời ông bắt đầu trải qua nhiều biến cố. Năm 13 tuổi, ông mồ côi cả cha lẫn mẹ, phải nương tựa vào anh em cùng người cha nuôi.

Ngay từ khi 3 tuổi, Nguyễn Du đã được phong tước “Hoằng tín đại trung thành môn Vệ úy xuất thân Thu Nhạc Bá”. Xét theo hệ thống chức tước thời Lê Trung Hưng, ông được ghi danh trong hàng ngũ sĩ tịch từ rất sớm.

Đến năm 1783, Nguyễn Du tham gia kỳ thi Hương tại trường Sơn Nam, thi đỗ Tam trường và được tập ấm một chức quan võ của người cha nuôi là Hà Mỗ ở Thái Nguyên. Sau đó, ông kết hôn với Đoàn Thị Huệ, con gái Tiến sĩ Đoàn Nguyễn Thục, người làng An Hải, huyện Quỳnh Côi, trấn Sơn Nam (Thái Bình cũ, nay thuộc tỉnh Hưng Yên).

Mặc dù từng thi đỗ và làm quan dưới cả thời Lê Trung Hưng và triều Nguyễn, song Nguyễn Du được hậu thế biết đến nhiều hơn với sự nghiệp văn chương đồ sộ.

Ngày nay, các tác phẩm của ông vẫn được nhiều thế hệ độc giả yêu mến, một số đoạn trích còn được đưa vào chương trình giáo dục văn học, trở thành di sản tinh thần quý giá của dân tộc.

Năm 1820, khi vua Gia Long băng hà, vua Minh Mạng lên ngôi, cử Nguyễn Du làm Chánh sứ sang nhà Thanh để báo tang và cầu phong. Tuy nhiên, chưa kịp lên đường, ông qua đời tại kinh thành Huế. Đến năm 1824, con cháu đã đưa hài cốt của ông về quê an táng và dựng nhà thờ để tưởng nhớ vị đại thi hào dân tộc.

Là người đưa văn học dân tộc lên đỉnh cao rực rỡ

Trước khi mất, đại thi hào Nguyễn Du đã để lại cho hậu thế một di sản văn chương đồ sộ với nhiều tác phẩm chữ Hán và chữ Nôm có giá trị lớn về nội dung và nghệ thuật. Trong số đó có “Thanh Hiên thi tập” – tập thơ sáng tác trước khi ông ra làm quan triều Nguyễn, “Nam trung tạp ngâm” gồm 40 bài viết trong thời gian làm quan ở Huế, Quảng Bình và Hà Tĩnh từ năm 1805 đến 1812, “Bắc hành tạp lục” gồm 133 bài thơ ra đời trong chuyến đi sứ Trung Quốc năm 1813.

Tuy nhiên, kiệt tác làm nên tên tuổi Nguyễn Du, đưa văn học dân tộc lên đỉnh cao rực rỡ, chính là “Truyện Kiều”. Tác phẩm này có tên nguyên gốc là “Đoạn trường tân thanh”, được viết bằng thể thơ lục bát với tổng cộng 3.254 câu.

“Truyện Kiều” dựa theo cốt truyện “Kim Vân Kiều truyện” của Thanh Tâm Tài Nhân (Trung Quốc), nhưng Nguyễn Du đã thổi hồn dân tộc vào từng câu chữ, biến bức tranh xã hội phong kiến Trung Hoa trong nguyên tác thành hình ảnh phản chiếu sinh động xã hội Việt Nam cuối thế kỷ XVIII, đầu thế kỷ XIX.

Tác phẩm kể về cuộc đời 15 năm lưu lạc, truân chuyên của Thúy Kiều – người con gái tài sắc vẹn toàn, hiếu thảo và nhân hậu, nhưng vì gia biến mà phải bán mình chuộc cha, chịu cảnh “thanh y hai lượt, thanh lâu hai lần”, bị chà đạp bởi những thế lực phong kiến tàn bạo.

Giá trị hiện thực của “Truyện Kiều” thể hiện ở việc phơi bày bộ mặt bất công, mục nát của xã hội phong kiến đương thời. Nguyễn Du không chỉ miêu tả nỗi khổ của con người mà còn lên án sâu sắc sự tàn nhẫn của những thế lực đã cướp đi quyền sống, quyền mưu cầu hạnh phúc của con người, đặc biệt là người phụ nữ.

Cùng với đó, giá trị nhân đạo của tác phẩm được thể hiện qua tiếng nói đề cao tình yêu tự do, khát vọng công lý và lòng nhân ái. Nguyễn Du mượn câu chuyện tình của Kim Trọng và Thúy Kiều để cất lên khát vọng về một tình yêu trong sáng, thủy chung, vượt lên những ràng buộc nghiệt ngã của lễ giáo phong kiến.

“Truyện Kiều” không chỉ là bản anh hùng ca về tình yêu và số phận con người mà còn là khúc ca ca ngợi vẻ đẹp của tâm hồn, của đức hiếu thảo, lòng vị tha, thủy chung và chí khí anh hùng. Trong tác phẩm này, Nguyễn Du đã kết hợp nhuần nhuyễn giữa ngôn ngữ bác học và ngôn ngữ bình dân, nâng tiếng Việt và thể thơ lục bát lên tầm cao nghệ thuật chưa từng có.

Tác phẩm đã trở thành đỉnh cao của nghệ thuật ngôn từ, là kết tinh trọn vẹn tinh hoa ngôn ngữ dân tộc. Nghệ thuật tự sự của Nguyễn Du đạt đến trình độ mẫu mực với cách dẫn truyện tự nhiên, giàu cảm xúc, cùng nghệ thuật miêu tả tâm lý và khắc họa tính cách nhân vật đầy tinh tế.

Trải qua hơn hai thế kỷ, “Truyện Kiều” vẫn giữ nguyên sức sống mãnh liệt, được truyền tụng rộng rãi và có sức lan tỏa sâu rộng trong mọi tầng lớp nhân dân. Tác phẩm không chỉ là biểu tượng văn hóa của dân tộc Việt Nam mà còn trở thành nguồn cảm hứng cho nhiều sáng tác thi ca, âm nhạc, hội họa, sân khấu… trong và ngoài nước.

Vượt ra khỏi biên giới quốc gia, “Truyện Kiều” đã góp phần đưa văn học Việt Nam hội nhập với tinh hoa văn hóa nhân loại. Theo PGS.TS Từ Thị Loan, trong bài “Nguyễn Du và Truyện Kiều ở nước ngoài” đăng trên Tạp chí Văn hóa Nghệ An tháng 5/2020: “Tính đến nay đã có trên 30 bản dịch Truyện Kiều ra ngót 20 thứ tiếng nước ngoài”. Nhờ đó, hình ảnh Nguyễn Du và “Truyện Kiều” đã trở thành biểu tượng văn hóa mang tầm quốc tế, khẳng định vị thế của văn học Việt Nam trên thi đàn thế giới.

Ngày 25/10/2013, tại kỳ họp lần thứ 37 của Đại hội đồng Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hợp Quốc (UNESCO) tổ chức ở Paris, Nguyễn Du tiếp tục được vinh danh trong Quyết định số 37C/15, cùng 107 danh nhân văn hóa thế giới. Đây là sự ghi nhận xứng đáng cho những cống hiến to lớn của Nguyễn Du đối với nền văn học Việt Nam và sự phát triển của văn hóa nhân loại.

Ngày 2/12/2015, Tổ chức Liên minh Kỷ lục Thế giới đã chính thức gửi văn bản xác nhận kỷ lục thế giới mới dành cho tác phẩm “Truyện Kiều” của Đại thi hào Nguyễn Du. Theo đó, “Truyện Kiều” chính thức trở thành “Tác phẩm văn học tạo nên nhiều kỷ lục quốc gia nhất”.

Hội đồng Liên minh Kỷ lục Thế giới đánh giá: “Truyện Kiều” của Nguyễn Du (1765-1820) gồm 3.254 câu thơ lục bát là một kiệt tác văn học. Tác phẩm này đã chinh phục các thế hệ công chúng trong hơn 200 năm qua.

“Truyện Kiều” cũng đã được chuyển ngữ sang hơn 20 ngôn ngữ khác nhau trên thế giới như tiếng Anh, tiếng Nga, tiếng Pháp… với trên 35 bản dịch. Có thể thấy, tác phẩm đã vượt ra ngoài biên giới đến với độc giả nhiều nước trên thế giới. Với “Truyện Kiều”, Đại thi hào Nguyễn Du đã được vinh danh là Danh nhân văn hóa thế giới.

Văn bản của Hội đồng Liên minh Kỷ lục Thế giới cũng đã giải thích rõ hơn về lý do tổ chức này xác lập kỷ lục thế giới cho kiệt tác của thi ca này: "Mặc dù chúng tôi chưa thật sự hiểu rõ những giá trị to lớn về nội dung và nghệ thuật mà tác giả Nguyễn Du truyền tải qua tác phẩm “Truyện Kiều”, nhưng qua nghiên cứu 27 kỷ lục Việt Nam (và được biết con số này vẫn chưa dừng lại) mà VIETKINGS đã xác lập từ năm 2005 đến nay cho thấy tác phẩm này có sức ảnh hưởng rộng lớn đến các lĩnh vực văn hóa tại Việt Nam.

Con số 27 kỷ lục là một con số ấn tượng về số lượng kỷ lục quốc gia mà đến nay chưa có một tác phẩm văn học nào đạt được trên thế giới. Các kỷ lục này được thể hiện một cách đa dạng qua các hình thức sách báo, dịch thuật, điêu khắc, tranh lụa, hợp xướng, thư pháp, sân khấu… Tất cả đã góp phần tôn vinh những nét văn hóa mà “Truyện Kiều” mang lại cho đời sống văn hóa, tinh thần của người dân tại Việt Nam".

Với những giá trị nhân văn, tư tưởng và nghệ thuật vượt thời gian, “Truyện Kiều” không chỉ là niềm tự hào của dân tộc Việt Nam mà còn là biểu tượng cho sức mạnh, bản sắc và tâm hồn Việt trên bản đồ văn hóa thế giới.

Bài viết có sử dụng thông tin tham khảo từ các nguồn:

- “Họ Nguyễn Tiên Điền và khu Di tích Nguyễn Du”, Đinh Sỹ Hồng, Ban quản lý khu di tích Nguyễn Du – NXB Nghệ An - 2005.

- Thân thế và sự nghiệp của Đại thi hào Nguyễn Du (1765-1820) – Bảo tàng Lịch sử Quốc gia

- “Truyện Kiều”: Bài học 200 năm vẫn chưa hết tính thời sự - Báo Công an Nhân dân

- Điểm lại 7 Danh nhân của Việt Nam được UNESCO vinh danh – Trang Thông tin Đối ngoại

- Truyện Kiều của Nguyễn Du xác lập Kỷ lục Thế giới – Báo Dân trí

Ảnh: Sưu tầm