Điều chỉnh Quy hoạch điện VIII: Đối mặt nhiều thách thức

Mối lo nhiều dự án chậm tiến độ

Theo báo cáo của Bộ Công Thương, tính toán của Đề án Điều chỉnh Quy hoạch điện VIII (giai đoạn đến 2030, tầm nhìn đến 2045) cho thấy, tổng công suất nguồn điện phục vụ nhu cầu trong nước là 183.291-236.363 MW, tăng thêm khoảng 27.747-80.819 MW so với Quy hoạch điện VIII đã được phê duyệt.

Trong đó, nhiệt điện than và nhiệt điện khí giữ lần lượt ở mức 31.055 MW (chiếm 16,9 - 13,1% tổng công suất) và 10.861 MW (chiếm 5,9 - 4,6%), giữ nguyên so với Quy hoạch điện VIII. Nhiệt điện LNG 8.824 MW (chiếm 4,8- 3,7 %), giảm so với Quy hoạch điện VIII 13.576 MW do các nguồn điện bị chậm tiến độ. Thủy điện đạt 33.294 - 34.667 MW (chiếm 18,2 - 14,7% tổng công suất), tăng 4.560 -5.275 MW so với Quy hoạch điện VIII.

Ninh Thuận đã xây dựng các cơ chế, chính sách đột phá để khuyến khích và thúc đẩy phát triển mạnh mẽ các nguồn năng lượng tái tạo, hình thành trung tâm năng lượng tái tạo của tỉnh. Ảnh: Đăng Khoa

Đáng chú ý, tổng công suất điện gió trên bờ tăng từ 27.791 - 28.058 MW (chiếm 13,2 - 14,4% tổng công suất), tăng 3.949 - 5.321 MW so với Quy hoạch điện VIII. Điện mặt trời (gồm điện mặt trời áp mái tập trung và điện mặt trời áp mái) tăng từ 25.867-52.825 MW lên 46.459 - 73.416 MW (chiếm 25,3 - 31,1% tổng công suất). Về nhập khẩu điện, Quy hoạch điều chỉnh dự kiến chiếm khoảng 9.360 MW (chiếm 5,1 - 4,0% tổng công suất các nhà máy điện), tăng lên so với Quy hoạch điện VIII 4.360 MW.

Đáng chú ý, Đề án điều chỉnh nguồn điện hạt nhân đạt khoảng từ 6.000 - 6.400 MW, vận hành trong giai đoạn 2030-2035. Cùng với đó, xuất khẩu điện dự kiến đạt khoảng 5.000 MW đến 10.000 MW.

Theo các chuyên gia ngành điện, việc điều chỉnh Quy hoạch điện VIII là không tránh khỏi. Tuy nhiên thách thức lớn nhất chính là việc đảm bảo cân đối cung cầu, tăng thật nhanh các nguồn điện cho Việt Nam trong các năm tới trong bối cảnh nhiều dự án điện đang bị chậm tiến độ.

Tại hội thảo về điều chỉnh Quy hoạch điện VIII và báo cáo đánh giá môi trường chiến lược, do Bộ Công Thương tổ chức tuần qua, Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hoàng Long cho biết, bên cạnh những thành tựu đạt được, có rất nhiều khó khăn, thách thức đặt ra đối với ngành điện xuất phát từ việc chậm tiến độ của nhiều dự án điện. Hiện nhiều dự án nguồn điện quan trọng ưu tiên, dự án năng lượng tái tạo bị chậm hoặc gặp khó khăn trong triển khai. Như nguồn nhiệt điện khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG), chỉ có 3/13 dự án đang thực hiện đúng tiến độ. Các dự án điện tua bin khí sử dụng khí trong nước như Báo Vàng và Cá Voi Xanh có nhiều rủi ro trong việc đảm bảo tiến độ vận hành do chưa xác định rõ trữ lượng, tiến độ nguồn khí.

Bên cạnh đó, các dự án điện năng lượng tái tạo (điện gió trên bờ, điện gió ngoài khơi, điện mặt trời…) còn gặp nhiều khó khăn do giá điện chưa thực sự hấp dẫn, quy trình thủ tục đầu tư, lựa chọn nhà đầu tư còn phức tạp. Các dự án điện gió ngoài khơi yêu cầu vốn đầu tư lớn, công nghệ phức tạp, thời gian chuẩn bị đầu tư và xây dựng kéo dài.

Theo báo cáo của Bộ Công Thương, trong Quy hoạch điện VIII hiện có nhiều nguồn điện xây dựng chậm tiến độ. Trong đó miền Bắc bị chậm tổng cộng 3.000 MW nguồn nhiệt điện, miền Nam chậm hơn 3.600 MW. Một số dự án phát triển chưa phù hợp phân bố phụ tải. Việc chậm tiến độ ở hai miền gây nguy cơ thiếu điện, khó khăn trong vận hành do thiếu công suất nguồn dự phòng, nhất là tại miền Bắc đến 2025. Trong khi đó, với điện mặt trời, đến cuối 2020 đạt 8.700 MW, vượt hơn 9 lần công suất tại quy hoạch đưa ra trước đây và dự án chủ yếu tập trung tại miền Trung và Nam.

Theo bà Nguyễn Thị Thu Huyền, Phó trưởng Phòng Môi trường và Phát triển bền vững (Viện Năng lượng), trong quy hoạch điện điều chỉnh, việc bảo vệ môi trường sinh thái, thích ứng với biến đổi khí hậu, gắn với mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 đặt ra nhiều thách thức. Chi phí thiệt hại môi trường ở các kịch bản ước tính được khoảng 2.154 - 2.190 triệu USD năm 2025, đến 3.229 - 3.281 triệu USD năm 2030 và 3.637 - 4.779 triệu USD năm 2050. Tuy nhiên, bà Huyền cho rằng, những con số ước tính này khi đến các mốc thời gian thực dự kiến sẽ thấp hơn do những quy định, quy chuẩn, nghị định mới về khí phát thải, cũng như xu hướng đầu tư máy móc, thiết bị hiện đại.

Đẩy mạnh thu hút nguồn lực tư nhân

Để phát triển các nguồn điện kịp tiến độ, theo TS Nguyễn Mạnh Cường - Phó trưởng Phòng phụ trách phòng Phát triển Hệ thống điện (Viện Năng lượng), Viện đã xây dựng 7 giải pháp về đảm bảo an ninh cung cấp điện. Theo đó, cùng với ưu tiên bổ sung các dự án có khả năng kịp vận hành thương mại (COD) trong giai đoạn 2025-2027, phát triển nguồn điện hạt nhân cần đẩy mạnh thu hút và huy động vốn đầu tư cho ngành điện. Nhiệm vụ cần quan tâm trước mắt chính là phải nhanh chóng hoàn thiện các cơ chế tài chính, cơ chế huy động nguồn tín dụng xanh, tín dụng khí hậu, trái phiếu xanh trong nước và quốc tế cho các doanh nghiệp nhà nước, tư nhân...

“Cần quan tâm, thu hút mạnh khu vực doanh nghiệp tư nhân trong và ngoài nước tham gia đầu tư phát triển điện lực thông qua chính sách ưu đãi đầu tư về thuế, đất đai, đẩy mạnh phân cấp phân quyền cho chính quyền địa phương giải quyết thủ tục hành chính. Sớm xây dựng cơ chế tài chính, giá truyền tải cho các dự án lưới truyền tải xã hội hóa nhằm khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia đầu tư hạ tầng lưới điện”, TS Nguyễn Mạnh Cường khuyến nghị.

Theo các chuyên gia, cùng với thúc đẩy các nguồn điện mới trong Quy hoạch điện VIII, phải có các phương án dự phòng cho điện gió và điện mặt trời. Điều này xuất phát từ thực tế vận hành hệ thống điện năm 2023. Khi đó, dù công suất lắp đặt cao hơn nhu cầu khoảng 1,5 lần, miền Bắc vẫn xảy ra tình trạng thiếu điện cục bộ. Vì vậy, trong tương lai, khi tỷ trọng điện gió và điện mặt trời tăng lên 60 - 70% tổng công suất, việc bổ sung dự phòng sẽ trở nên cấp thiết để đảm bảo an ninh năng lượng.

Cơ cấu nguồn điện Việt Nam đã có sự chuyển dịch đáng kể. Trước năm 2010, hệ thống điện phụ thuộc vào nhiệt điện than, thủy điện và tua-bin khí. Đến giai đoạn 2011-2019, điện than tiếp tục được mở rộng. Thống kê cho thấy, năm 2024, tổng công suất hệ thống điện đạt khoảng 80 GW, sản lượng điện vượt 300 tỷ kWh. Tuy nhiên, một số nguồn điện quan trọng như điện gió ngoài khơi, thủy điện tích năng mới chỉ đạt 19-62% kế hoạch đề ra, làm giảm khả năng dự phòng trong ngắn hạn và đặt ra nhiều thách thức.

>>Điều chỉnh Quy hoạch điện VIII: Đối mặt nhiều thách thức