Doanh nghiệp đau đầu vì thu gom bao bì, chứng từ
Chính sách Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) yêu cầu doanh nghiệp sản xuất, nhập khẩu phải thu hồi, tái chế hoặc xử lý bao bì sau sử dụng chính thức có hiệu lực tại Việt Nam từ 1/1/2024. Tuy nhiên, sau hơn một năm triển khai, nhiều doanh nghiệp vẫn loay hoay, đặc biệt ở khâu thu gom bao bì và hoàn thiện chứng từ pháp lý.
Ngày 8/8, tại Diễn đàn “Bao bì xanh: Hành trình EPR dẫn dắt giá trị bền vững” báo Việt Nam News and Law tổ chức tại TPHCM, ông Nguyễn Thành Yên, Phó trưởng phòng Chính sách pháp chế Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, Bộ đang xây dựng Nghị định hướng dẫn chi tiết, nhằm hệ thống hóa quy định, bảo đảm minh bạch và khả thi hơn.
Theo ông Yên, EPR không chỉ là nghĩa vụ pháp lý mà còn mở ra cơ hội để doanh nghiệp (DN) cải tiến thiết kế sản phẩm, lựa chọn vật liệu thân thiện môi trường và tối ưu vòng đời bao bì, từ đó nâng cao hình ảnh thương hiệu và năng lực cạnh tranh toàn cầu.
Tuy nhiên, thực tế triển khai cho thấy hàng loạt vướng mắc. Bà Chu Thị Kim Thanh, Liên minh Tái chế Bao bì Việt Nam cho biết, Việt Nam hiện chưa có hệ thống phân loại rác tại nguồn hiệu quả. Việc này khiến chi phí làm sạch, sơ chế trước khi đưa bao bì vào tái chế tăng cao, đồng thời phát sinh nguy cơ ô nhiễm thứ cấp.
Bên cạnh đó, cơ sở tái chế đạt chuẩn còn ít, trong khi khoảng 80% rác tái chế hiện đến từ khu vực tư nhân nhỏ lẻ. Các đơn vị này thường không có hóa đơn, chứng từ hợp lệ, dẫn tới việc DN tái chế không thể đưa chi phí thu gom vào quyết toán, gây thiệt hại tài chính đáng kể.
Ông Hoàng Trung Sơn, Chủ tịch Hiệp hội Giấy và Bột giấy Việt Nam dẫn chứng, mỗi năm ngành cần hơn 6 triệu tấn giấy tái chế, nhưng nguồn thu gom trong nước mới đáp ứng hơn 3 triệu tấn, chủ yếu qua trung gian. Vấn đề phát sinh khi mua nguyên liệu từ những đơn vị này là nhiều hóa đơn bị cơ quan thuế xác định không hợp lệ, dẫn đến DN bị loại chi phí sản xuất, phải nộp thuế thu nhập DN cao hơn và thậm chí bị phạt vì chậm nộp.
Ngành thực phẩm – đồ uống là một trong những lĩnh vực chịu tác động trực tiếp và mạnh mẽ nhất từ EPR, do sử dụng lượng lớn bao bì nhựa, lon, chai. Ông Bùi Lê Thanh Khiết, Trưởng nhóm kinh tế tuần hoàn rác thải nhựa, Viện Nghiên cứu Phát triển Kinh tế tuần hoàn cho biết, từ năm 2025, bao bì phải đạt tỷ lệ tái chế bắt buộc. DN sẽ phải kê khai, báo cáo dữ liệu qua hệ thống điện tử EPR quốc gia và lựa chọn giữa việc tự tổ chức tái chế, đóng góp tài chính vào Quỹ Bảo vệ môi trường hoặc kết hợp cả hai.
Ông Khiết đề xuất thành lập Hội đồng EPR theo ngành hoặc vùng để kết nối nhà nước, DN và đơn vị tái chế; minh bạch hóa dữ liệu; tăng cường kiểm tra; đẩy mạnh truyền thông nâng cao nhận thức; đồng thời áp dụng cơ chế thưởng phạt rõ ràng để khuyến khích tuân thủ.
Theo các chuyên gia, Việt Nam hiện là một trong những quốc gia tiên phong ở Đông Nam Á áp dụng EPR bắt buộc, phù hợp với xu hướng toàn cầu và kỳ vọng của các nhà đầu tư. Tuy nhiên, để EPR thực sự phát huy hiệu quả, Việt Nam cần đầu tư mạnh vào hạ tầng thu gom – tái chế, số hóa giám sát cũng như cơ chế phối hợp giữa Chính phủ, DN và cộng đồng.
