Độc đáo nhà cổ 173 năm tuổi ở Việt Nam là nơi sinh sống của 8 thế hệ, chứa cổ vật triều Nguyễn, có điểm đặc biệt tái hiện 9 nhánh sông Mekong
Ngôi nhà là dấu ấn của nhiều giai đoạn lịch sử, góp phần tô đẹp thêm cho nền văn hoá bản địa.
Nhà cổ Ba Đức nằm trên khuôn viên rộng hơn 2ha, là một trong những ngôi nhà lâu đời nhất tại làng cổ Đông Hòa Hiệp hiện do ông Phan Văn Đức trông nom, quản lý. Đây là một trong 36 nhà cổ có tuổi đời 80 đến hơn 200 năm ở làng Đông Hòa Hiệp còn lưu giữ được qua bao thăng trầm lịch sử, nên chứa đựng nhiều giá trị truyền thống.
Căn nhà là nơi sinh sống của 8 thế hệ gia đình ông Ba Đức, nằm trên con đường nhỏ, mặt hướng sông, cách trung tâm huyện Cái Bè khoảng 3km (tương đương 20 phút ngồi thuyền hoặc 10 phút chạy xe máy). Nhà xây dựng năm 1850 và trùng tu năm 1938, vài năm trở lại đây được dùng phục vụ tham quan, du lịch.
Ngược lại quá khứ, năm 1732, vua Chân Lạp Satha II dâng Chúa Nguyễn Phúc Chú (hay Chúa Nguyễn Túc Tông) hai mảnh đất Mỹ Tho (Tiền Giang ngày nay) và Vĩnh Long để cầu hoà sau sự kiện Prea Sot kích động người Chân Lạp quấy nhiễu Sài Gòn.
Nhằm quản lý vùng đất mới, Chúa Nguyễn lập dinh Long Hồ, đặt lỵ sở tại thôn An Bình Đông (xã Đông Hòa Hiệp, huyện Cái Bè, tỉnh Tiền Giang). Từ đó, Đông Hoà Hiệp thu hút giới quan lại và địa chủ đến sinh sống, hình thành các ngôi nhà mang kiến trúc truyền thống Nam Bộ xen kẽ giữa vườn cây trái rộng lớn.
Qua lời kể của anh Phan Quang Nhựt - con cả ông Phan Văn Đức, Nhà cổ Ba Đức xây dựng vào năm 1850 bởi cụ Phan Văn Đặng. Đến năm 1938, cụ Phan Văn Cương cho trùng tu và sửa chữa. Nhờ giữ một chức vụ thuộc ban hương chức hội tề (một chức quan thời Pháp), cụ có cơ hội tiếp xúc cùng giới chức Pháp và tiếp thu tinh hoa kiến trúc Phương Tây. Thời gian sau, ngôi nhà chỉnh trang theo lối kiến trúc Đông - Tây kết hợp.
Nhà cổ Ba Đức được chia thành 2 phần: nhà trên và nhà dưới cách nhau khoảng sân gọi là thiên tĩnh (giếng trời) đóng vai trò cung cấp ánh sáng, làm ấm cho toàn bộ không gian.
Từ bên ngoài, ngôi nhà mang hơi hướng kiến trúc phương Tây với cột trụ tròn, mái vòm cong và điêu khắc hoa văn tinh xảo. Thế nhưng, bên trong thiết kế dựa trên phong cách kiến trúc dân gian Nam Bộ bằng vật liệu chính là gỗ.
Bốn cột gỗ giữa nhà khắc câu đối chữ Nho “Tích Đức Thắng Di Kim, Xử Thế Đương Kim Tư Mã Huấn - Di Thiện Dỉ Di Bảo, Trì Thân Nhi Tĩnh Sở Thơ Ngôn”, ngụ ý nhắc nhở con cháu giữ đạo đức đáng giá hơn giữ vàng, làm điều thiện quý hơn giữ báu vật. Xung quanh tường trang trí bằng 9 bức vẽ kiểu châu Âu, tái hiện 9 nhánh sông Mekong, dòng sông gắn liền với đời sống người dân miền Tây Nam Bộ.
Bức tranh thể hiện khung cảnh đất Cái Bè xưa, 1 trong 9 bức trang được trang trí trên tường của Nhà cổ Văn Đức
Bên cạnh đó, nơi đây còn gìn giữ cổ vật triều Nguyễn, thời Pháp thuộc như 3 bộ tủ thờ cẩn xà cừ niên đại khoảng thế kỷ XX, liễn đối, đèn Pháp,… Các vật dụng bày trí theo nguyên tắc “Đông bình – Tây quả”, phía đông bày trí nhiều loại trái cây đặc sản địa phương: bưởi da xanh, cam sành, nhãn… phía tây đặt những bình gốm thời Nguyễn trang trí bằng hoạ tiết công phu. Đặc biệt ở gian chính, có hộp gỗ khắc 4 mặt long lân quy phụng chứa sắc phong thần do các đời vua Minh Mạng, Thiệu Trị và Tự Đức ban cho làng Đông Hoà Hiệp.
Anh Nhựt cho biết, năm 1994 một số công ty du lịch đến làng cổ Đông Hòa Hiệp khảo sát, gợi ý người dân trong vùng phát triển thành điểm du lịch nông thôn gắn với di sản. Nhằm bảo tồn, giới thiệu văn hoá địa phương nói chung và gia đình nói riêng, ông Phan Văn Đức bắt đầu tôn tạo thành khu tham quan, nghỉ dưỡng mang tên Nhà cổ Ba Đức.
Ông Phan Văn Đức (áo sơ mi xanh), người sáng lập điểm du lịch Nhà cổ Ba Đức
Năm 2017, Bộ Văn hoá Thể thao và Du lịch ban hành quyết định công nhận làng cổ Đông Hòa Hiệp là Di tích Văn hóa cấp quốc gia, nhờ vậy lượng du khách đến đây ngày một tăng. Và Công ty TNHH Nhà cổ Ba Đức cũng chính thức ra đời, phát triển dịch vụ hiện đại như homestay, nhà hàng,… phục vụ khách tham quan.
Ngoài những cổ vật giá trị, điều du khách thích nhất khi đặt chân tới nơi này là lắng nghe về lịch sử, văn hoá Nam Bộ cùng lối sống truyền thống do các thành viên gia đình kể lại. Đồng thời, nhằm lan toả nền ẩm thực dân dã, Nhà cổ Ba Đức còn phục vụ nhiều món ăn đậm chất Nam Bộ gồm canh chua, cá kho tộ, cá tai tượng,… Không chỉ vậy, du khách còn có cơ hội trải nghiệm chế biến một số món truyền thống với gia đình Ba Đức, qua đó nhận thấy sự hiếu khách, tính cách gần gũi đặc trưng của người Nam Bộ.
Du khách đến tham quan Nhà cổ Ba Đức
Từ giá trị lịch sử, văn hoá được gìn giữ, lưu truyền, năm 2021, UBND tỉnh Tiền Giang công nhận Điểm du lịch Nhà cổ Ba Đức đạt chuẩn OCOP 4 sao. Chứng nhận này góp phần thúc đẩy du lịch địa phương, thu hút du khách trong và ngoài nước.
