Giải pháp nào cho phát triển đô thị công nghiệp gắn với nhà ở công nhân?

Thiếu hụt nhà ở công nhân

Vừa qua, Bộ Xây Dựng, Liên hiệp các Hội khoa học kỹ thuật Việt Nam và Tổng hội Xây dựng Hội thảo “Đô thị công nghiệp gắn với nhà ở công nhân”.

Từ Hội thảo, chúng ta biết được trong 10 năm trở lại đây, quá trình đô thị hóa diễn ra rất nhanh dẫn đến sự hình thành và phát triển nhanh chóng của các đô thị. Tính đến tháng 12/2020, tỷ lệ đô thị hóa toàn quốc đạt 39,3% với 862 đô thị các loại. Quá trình đô thị hóa nhanh chóng đã tác động rất lớn đến các khu vực phát triển các ngành công nghiệp, khu công nghiệp và cụm công nghiệp.

Đặc biệt, khi các đô thị công nghiệp tăng nhanh thì vấn đề phát triển nhà ở cho công nhân lại càng có nhiều vướng mắc.

Một số khu công nghiệp trước đây nằm trên địa bàn nông thôn thì nay đã nằm trong phạm vi ranh giới của các đô thị hay nằm trong ranh giới dự kiến mở rộng của quy hoạch đô thị lân cận. Quản lý hành chính đối người lao động tại các điểm định cư công nghiệp còn đang bỏ ngỏ, chưa tương đồng với quản lý đô thị (thành phố, thị xã, thị trấn, quận, phường), quản lý nông thôn (điểm định cư của người nông dân làm nông nghiệp với huyện, xã) và vì thế chưa có khái niệm về “điểm dân cư công nghiệp”, “thị tứ công nghiệp” hoặc “đô thị công nghiệp”.

Tất cả những điều nói trên dẫn đến thực trạng bài toán nhà ở cho công nhân hiện nay còn rất nhiều bất cập.

Mặt khác, hiện nay ở các khu công nghiệp, khoảng trên 50% địa phương có tỷ lệ lao động nhập cư cao (như TP.HCM, Đồng Nai, Bình Dương) thì lao động ngoại tỉnh chiếm tới 70%. Chính vì vậy, nhu cầu về nhà ở của người lao động rất lớn và còn nhiều bức xúc. Trong khi đó, tại các khu công nghiệp, mới có khoảng 30% số lao động có chỗ ở ổn định, số còn lại phải tự thu xếp, thuê trọ rải rác với điều kiện sống tạm bợ, hết sức khó khăn và thiếu những điều kiện sinh hoạt tối thiểu.

Hiện có tới 55% công nhân trong các khu công nghiệp tập trung phải thuê nhà trọ. Một số địa bàn xung quanh các khu công nghiệp đang quá tải về hạ tầng, hệ thống an sinh xã hội chưa kịp thời đáp ứng, nhất là trường học từ mầm non đến trung học và cơ sở khám, chữa bệnh. Số học sinh các cấp từ mẫu giáo đến trung học đều vượt chuẩn, thậm chí có nơi phải bố trí học 3 ca. Các dịch vụ thiết yếu phục vụ công nhân như: Chợ, siêu thị, khu vui chơi giải trí… chủ yếu mang tính tự phát, chưa được đầu tư, chưa có sự gắn kết với địa bàn và đáp ứng nhu cầu thực tế của người dân.

Sự thiếu hụt các dịch vụ cho người lao động như: Phúc lợi xã hội, nhà ở cho công nhân, dịch vụ đào tạo, các hoạt động vui chơi giải trí hay trường mẫu giáo cho con em công nhân… đã dẫn đến tình trạng nhiều khu công nghiệp chưa thu hút được lao động vào làm việc. Ngoài ra, hầu hết các khu công nghiệp, thiết chế văn hóa còn thiếu, ảnh hưởng đến năng suất lao động và chất lượng đời sống của công nhân.

KTS. Trần Ngọc Chính - Chủ tịch Hội Quy hoạch Phát triển đô thị Việt Nam cho rằng, do quy mô lớn, vốn đầu tư cao, nhưng thu hồi vốn chậm, hiệu quả thấp, nên rất ít doanh nghiệp mặn mà đến việc xây dựng nhà ở cho công nhân.

Mặt khác, nhiều công nhân chưa tiếp cận được nhà ở xã hội bởi tiêu chí để ở nhà ở xã hội rất khắt khe và mức thu nhập của công nhân còn thấp nên không thể thuê, mua được nhà ở xã hội....

 Đi tìm giải pháp

Để nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho công nhân, người lao động tại khu công nghiệp, ngày 12/5/2017 Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 655/QĐ-TTg phê duyệt Đề án “Đầu tư xây dựng các thiết chế của công đoàn tại các khu công nghiệp, khu chế xuất” (sửa đổi, bổ sung tại Quyết định số 1729/QĐ-TTg ngày 04/11/2020), theo đó đã giao Tổng Liên đoàn lao động Việt Nam chủ trì thực hiện; các Bộ ngành, địa phương có trách nhiệm tham gia phối hợp, trong đó có Bộ Xây dựng; mục tiêu từ năm 2026 trở đi phấn đấu tất cả các khu công nghiệp, khu chế xuất trên cả nước đều có thiết chế công đoàn.

Tuy nhiên, việc triển khai Đề án trên gặp nhiều khó khăn do chưa thu hút được doanh nghiệp đầu tư theo Nghị định số 100/2015/NĐ-CP ngày 20/10/2015 và được sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 49/2021/NĐ-CP ngày 01/04/2021. Vì vậy, đời sống công nhân tại các khu công nghiệp hiện nay vẫn còn nhiều bất cập, thiếu thốn cơ sở vật chất và không đảm bảo an toàn, sức khoẻ

Từ thực tế còn nhiều vướng mắc và bất cập trong việc phát triển nhà ở công nhân gắn liền với phát triển đô thị công nghiệp hiện nay, các chuyên gia đã đưa ra những đề xuất và giải pháp nhằm tháo gỡ khó khăn.

Theo KTS. Trần Ngọc Chính, phát triển các khu công nghiệp phải đảm bảo hài hòa lợi ích, có tầm nhìn dài hạn, lấy hiệu quả kinh tế - xã hội, bảo vệ môi trường là mục tiêu cao nhất, khai thác tốt các lợi thế tiềm năng của địa phương và phù hợp với định hướng phát triển KT-XH của các vùng lãnh thổ trên cả nước.

Cần rà soát, bổ sung quỹ đất xây dựng nhà ở cho công nhân; đồng thời bổ sung công trình hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội như: Nhà trẻ, trường học, công trình văn hóa, thể thao... kết nối khu công nghiệp với khu dân cư liền kề để cùng phát triển bền vững.

Phát triển theo hướng hình thành vùng công nghiệp - đô thị hiện đại gắn kết giữa phát triển khu đô thị, khu công nghiệp, khu thương mại - dịch vụ để đảm bảo cho khu công nghiệp phát triển bền vững. Phát triển liên kết các khu công nghiệp thành vùng công nghiệp, hình thành vùng công nghiệp chuyên sâu và công nghiệp địa phương.

Xây dựng quy hoạch khu công nghiệp phải đồng bộ với phát triển đô thị, dịch vụ, phân bố dân cư và nhà ở trong một phương án tổng thể, thống nhất, làm cơ sở cho việc thu hút đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng trên cơ sở lợi thế, điều kiện và khả năng thực hiện. Trong quy hoạch khu công nghiệp, khu chế xuất phải bố trí đất làm nhà ở cho công nhân thuê (bảo đảm đáp ứng tối thiểu 50% số lượng công nhân có nhu cầu về nhà ở) có hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội.

“Để thu hút công nhân lao động được tiếp cận với nhà ở xã hội, cần nâng cao chất lượng nhà ở xã hội, có cơ cấu sản phẩm nhà cho thuê phù hợp với nhu cầu của người lao động”, KTS. Trần Ngọc Chính nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, KTS. Trần Ngọc Chính cũng đề xuất sửa đổi, bổ sung Nghị định số 82/2018/NĐ-CP ngày 22/5/2018 của Chính phủ về Quản lý khu công nghiệp, khu chế xuất và khu kinh tế theo hướng, trong quy hoạch khu công nghiệp, khu chế xuất phải bố trí đất làm nhà ở cho công nhân thuê (bảo đảm đáp ứng tối thiểu 50% số lượng công nhân có nhu cầu về nhà ở) có hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội chủ yếu phục vụ khu nhà ở của công nhân lao động, để việc quy hoạch quỹ đất làm nhà ở cho công nhân lao động phù hợp điều kiện thực tiễn.

Hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật về Quy hoạch xây dựng khu công nghiệp theo hướng phát triển bền vững, hội nhập quốc tế trong thời đại CMCN 4.0, bổ sung hướng dẫn quy hoạch thiết kế bền vững về QHXD KCN trong các đồ án quy hoạch vùng, quy hoạch khu chức năng, quy hoạch đô thị, quy hoạch phân khu và quy hoạch chi tiết 1/500 theo mô hình công nghiệp sinh thái, công nghiệp mới. Có chính sách khuyến khích các chủ đầu tư tham gia đầu tư hạ tầng xã hội cho người lao động trong khu công nghiệp.

Cùng bàn luận, Ths. Phan Trọng Hiếu - Trưởng phòng Quản lý thi công và Khai thác tài sản kiến nghị một số giải pháp về nhà ở công nhân nhằm đảm bảo số lượng cũng như chất lượng.

Theo đó, về giải pháp lâu dài, cần sửa đổi Luật Nhà ở, Luật Đất đai, Luật Kinh doanh bất động sản, Luật Đầu tư, Luật Đầu tư công để thu hút và huy động được các nguồn lực trong xã hội cho việc xây nhà ở cho công nhân.

Về giải pháp ngắn hạn, trong thời gian chờ sửa đổi, bổ sung các quy định nêu trên, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam kiến nghị Thủ tướng Chính phủ trình Quốc hội ban hành Nghị quyết thí điểm đầu tư xây dựng 5-10 khu nhà ở cho công nhân thuê tạo ra 500.000m2÷1.000.000m2 sàn nhà ở đáp ứng cho khoảng 50.000÷100.000 công nhân được thuê nhà ở tại các địa phương đã được bố trí đất với một số chính sách đặc thù.