Giáo sư đoạt Nobel Kinh tế 2025 cảnh báo: Châu Âu đang tụt hậu nghiêm trọng, không chỉ so với Mỹ mà cả Trung Quốc

Ngay sau khi được vinh danh với Giải Nobel Kinh tế 2025, nhà kinh tế học người Pháp Philippe Aghion đã có những lời cảnh báo gay gắt về thực trạng tụt hậu của châu Âu. Theo ông, châu lục này đang dần bị bỏ lại phía sau trong cuộc chạy đua công nghệ toàn cầu, không chỉ so với Mỹ mà giờ đây còn cả Trung Quốc.

"Châu Âu cần phải thức tỉnh. Chúng ta đang tụt lại phía sau về mặt công nghệ so với Mỹ, và giờ đây là cả Trung Quốc", Giáo sư Aghion nhấn mạnh trong cuộc phỏng vấn trên chương trình thời sự buổi tối của đài truyền hình công cộng France 2 ngày 13/10 vừa qua.

Khoảng cách công nghệ ngày càng lớn

Phân tích về nguyên nhân của sự tụt hậu này, Giáo sư Aghion chỉ ra: "Kể từ những năm 1990 đến nay, Mỹ và Trung Quốc không ngừng tạo ra những đột phá công nghệ cao, những đổi mới mang tính cách mạng. Trong khi đó, châu Âu vẫn chỉ dừng lại ở các cải tiến công nghệ tăng dần, mang tính gia tăng và chỉ ở mức trung bình."

Vị giáo sư người Pháp không ngần ngại đưa ra cảnh báo thẳng thắn: "Châu Âu cần phải thực sự đổi mới, nếu không sự suy thoái của châu lục này sẽ không thể tránh khỏi. Châu Âu có nguy cơ bị gạt ra ngoài lề, bị đẩy ra khỏi dòng chảy phát triển chính của nền kinh tế toàn cầu”.

Những phát ngôn của Giáo sư Aghion càng mang sức nặng đặc biệt khi ông vừa được trao Giải Nobel Kinh tế năm nay cùng với nhà kinh tế học người Canada Peter Howitt và giáo sư Joel Mokyr.

Giáo sư Aghion và Giáo sư Howitt đã phát triển mô hình toán học cho khái niệm "sự phá hủy sáng tạo" (creative destruction). Theo đó, mỗi khi các sản phẩm mới có chất lượng vượt trội xuất hiện trên thị trường, những sản phẩm cũ sẽ dần bị thay thế và đào thải. Đổi mới không chỉ đơn thuần là sự sáng tạo và tiến bộ, mà còn đồng nghĩa với việc phá vỡ cái cũ - các doanh nghiệp sở hữu công nghệ lỗi thời sẽ phải rời khỏi thị trường, nhường chỗ cho những đối thủ đổi mới hơn.

Hai ông cùng chia sẻ một nửa của giải thưởng Nobel. Nửa còn lại của 11 triệu kronor Thụy Điển (gần 1,2 triệu USD) được trao cho nhà sử học kinh tế người Mỹ - Israel Joel Mokyr, người đã có những đóng góp quan trọng trong việc giải thích cơ chế hợp tác và tương tác giữa khoa học lý thuyết và khoa học kỹ thuật ứng dụng. Ông cũng là người làm sáng tỏ câu hỏi lịch sử quan trọng: Tại sao cuộc Cách mạng Công nghiệp lại khởi phát từ châu Âu chứ không phải từ châu Á dù châu lục này có nền văn minh lâu đời hơn.

Bất chấp những lời cảnh báo đáng báo động về thực trạng hiện tại, Giáo sư Aghion vẫn giữ thái độ lạc quan thận trọng về tương lai. Ông nhấn mạnh rằng châu Âu hoàn toàn có đủ tiềm năng và khả năng để đảo ngược tình thế, thu hẹp khoảng cách công nghệ và bắt kịp với Mỹ cũng như Trung Quốc.

Điểm mấu chốt, theo vị giáo sư đoạt giải Nobel, không nằm ở việc phải lựa chọn giữa bảo vệ quyền lợi người lao động, duy trì phúc lợi xã hội cao với phát triển công nghệ và tăng trưởng kinh tế. Thay vào đó, châu Âu cần tìm ra con đường riêng, kết hợp được cả hai yếu tố này trong một mô hình phát triển bền vững và toàn diện hơn.

Mô hình xã hội châu Âu: Điểm yếu hay lợi thế tiềm ẩn?

Trong khi nhiều chuyên gia và nhà phân tích ở châu Âu quy trách nhiệm cho mô hình xã hội về tình trạng thiếu khả năng cạnh tranh của châu lục - với các chế độ phúc lợi xã hội hào phóng và thời gian làm việc tương đối ngắn so với các nền kinh tế khác - Giáo sư Aghion lại có quan điểm hoàn toàn khác biệt.

Ông cho rằng lối sống đặc trưng của châu Âu không phải là gánh nặng mà có thể trở thành một tài sản quý giá, một hình thức quyền lực mềm có tầm ảnh hưởng quan trọng trong bối cảnh toàn cầu hóa.

"Chúng tôi dẫn đầu thế giới về dân chủ, tự do, mô hình xã hội và bảo vệ môi trường. Rất nhiều người tài năng từ khắp nơi trên thế giới mong muốn đến đây làm việc và sinh sống", Giáo sư Aghion nhấn mạnh.

"Điều châu Âu cần làm là thức tỉnh và xây dựng một hệ sinh thái thực sự khuyến khích và thúc đẩy sự đổi mới sáng tạo”.

Theo Giáo sư Aghion, rào cản tăng trưởng thực sự mà Lục địa này đang gặp phải chính là tình trạng quan liêu chồng chéo, phức tạp của bộ máy chính phủ và các cơ quan quản lý. Ông kêu gọi châu Âu cần phải xem xét lại các học thuyết kinh tế đang áp dụng và kiên quyết loại bỏ những quy định, ràng buộc hành chính quá mức gây cản trở sự phát triển.

Trong một cuộc phỏng vấn được đăng tải trên tờ Le Monde hôm 10/10 vừa qua, vị giáo sư người Pháp thậm chí còn có những phát ngôn gay gắt hơn. Ông tuyên bố rằng Liên minh châu Âu hiện đang trở thành "một chướng ngại vật" đối với sức mạnh kinh tế của Pháp nói riêng và các quốc gia thành viên nói chung.

Theo ông, những giới hạn nghiêm ngặt về thâm hụt ngân sách cùng với chính sách cạnh tranh quá cứng nhắc đã "ngăn cản mọi hình thức chính sách công nghiệp" cần thiết để thúc đẩy đổi mới.

Tuy nhiên, Giáo sư Aghion cũng ghi nhận những dấu hiệu tích cực cho thấy mọi thứ có thể đang dần thay đổi theo hướng tốt hơn. Đặc biệt, ông đánh giá cao động thái gần đây của Đức khi nước này công bố kế hoạch chi tiêu công táo bạo và quy mô lớn hơn nhiều so với trước đây - một bước ngoặt quan trọng từ quốc gia vốn nổi tiếng với chính sách tài khóa thắt lưng buộc bụng.

"Những người sáng lập Liên minh châu Âu đã biến nó thành một gã khổng lồ về mặt quản lý, điều hành, nhưng lại là một gã lùn về mặt ngân sách và đầu tư. Tuy nhiên, với những thay đổi đang diễn ra, Liên minh hoàn toàn có thể trở thành chất xúc tác mạnh mẽ cho sự phát triển", ông nhận định.

Cuối cùng, với tư cách là một nhà nghiên cứu đã cống hiến cả đời cho việc tìm hiểu động lực tăng trưởng kinh tế, Giáo sư Aghion bày tỏ niềm tin mạnh mẽ rằng châu Âu hoàn toàn có thể tìm ra một hệ thống riêng biệt - một hệ thống vừa thúc đẩy mạnh mẽ sự đổi mới công nghệ, giúp châu lục này bắt kịp Trung Quốc và Mỹ, vừa vẫn duy trì và bảo vệ được mô hình xã hội đặc trưng mà châu Âu đã xây dựng trong nhiều thập kỷ qua.

Như ông đã từng nhấn mạnh trong một bài viết phân tích đăng trên tờ Washington Post, đổi mới sáng tạo và phát triển công nghệ không nhất thiết phải đánh đổi bằng việc cắt giảm quyền lợi và chế độ bảo vệ người lao động. Đây chính là thông điệp quan trọng mà vị giáo sư đoạt giải Nobel muốn gửi đến các nhà hoạch định chính sách châu Âu: Con đường phía trước không phải là lựa chọn giữa công nghệ hay con người, mà là tìm ra cách kết hợp hài hòa cả hai để tạo nên một mô hình phát triển bền vững và nhân văn hơn.

Tham khảo South China Morning Post, Economist