Giải Nobel Kinh tế 2024: Vén màn bí mật về sự thịnh vượng của các quốc gia

Ngày 14 tháng 10, Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển đã công bố những cái tên được vinh danh với Giải Nobel Kinh tế. Đó là ba nhà kinh tế học xuất sắc: Daron Acemoglu, Simon Johnson và James A. Robinson.

Họ đã ghi dấu ấn với những công trình đột phá về vai trò của thể chế kinh tế và chính trị trong sự thịnh vượng của các quốc gia, qua đó giải mã những nguyên nhân sâu xa khiến một số nước trở nên thịnh vượng, trong khi các quốc gia khác vẫn ngập trong nghèo đói triền miên.

Lễ công bố Giải Nobel Kinh tế 2024 - Ảnh: CNBC.

Cuộc hành trình khoa học đầy ấn tượng của các chủ nhân Nobel

Daron Acemoglu, sinh năm 1967 tại Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ, hiện là giáo sư tại Viện Công nghệ Massachusetts (MIT). Ông nổi tiếng với những nghiên cứu về cách các thể chế kinh tế định hình sự phát triển của các quốc gia. Một trong những công trình nổi bật của ông là cuốn sách Why Nations Fail (Vì sao các quốc gia thất bại) - một tác phẩm kinh điển trong lĩnh vực kinh tế học thể chế, nơi ông và đồng tác giả đã nêu bật vai trò của thể chế trong việc thúc đẩy sự thịnh vượng thông qua quyền sở hữu và sự bao trùm xã hội.

Simon Johnson, sinh năm 1963 tại Sheffield, Anh Quốc, cũng là giáo sư tại MIT. Ông chuyên nghiên cứu về khủng hoảng tài chính và tác động của các chính sách công trong việc định hình sự phát triển kinh tế. Với nhiều nghiên cứu sâu sắc, ông đã giải mã các yếu tố gây ra khủng hoảng tài chính toàn cầu và chỉ ra vai trò thiết yếu của cải cách hệ thống tài chính.

James A. Robinson, sinh năm 1960, là giáo sư tại Đại học Chicago. Với nền tảng học thuật vững chắc và những đóng góp lớn trong lĩnh vực kinh tế chính trị, ông đã đồng sáng lập nhiều lý thuyết về cách các thể chế chính trị ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế. Ông cũng nổi tiếng với các nghiên cứu về cách mạng và thay đổi thể chế qua các thời kỳ lịch sử.

Ba nhà khoa học giành giải Nobel Kinh tế 2024 - Ảnh: Niklas Elmehed © Nobel Prize Outreach.

Nghiên cứu đột phá: Tại sao một số quốc gia giàu, một số quốc gia nghèo?

Nghiên cứu của ba nhà kinh tế đã giải quyết một trong những câu hỏi quan trọng nhất trong kinh tế học: Tại sao một số quốc gia trở nên thịnh vượng trong khi những nước khác vẫn chìm trong nghèo đói?

Câu trả lời của họ nằm ở sự khác biệt trong các thể chế chính trị và kinh tế. Các quốc gia thịnh vượng là những nơi áp dụng thể chế bao trùm, cho phép mọi tầng lớp tham gia vào các hoạt động kinh tế và chính trị. Ngược lại, thể chế bóc lột – nơi quyền lực và tài sản tập trung trong tay một nhóm nhỏ – lại gây ra sự trì trệ và bất bình đẳng, đẩy quốc gia vào tình trạng nghèo đói kéo dài.

Nhóm nghiên cứu đưa ra ví dụ điển hình về hiện tượng “đảo ngược vận mệnh”. Trong thời kỳ thuộc địa, những khu vực thịnh vượng như Mexico và Ấn Độ đã trở nên nghèo nàn sau khi bị khai thác tàn bạo. Trong khi đó, các vùng đất kém phát triển hơn như Hoa Kỳ và Canada lại phát triển mạnh mẽ nhờ thiết lập các thể chế bao trùm, khuyến khích sự tham gia và đầu tư của người dân.

Chìa khóa thay đổi: Làm thế nào để quốc gia phát triển?

Mặc dù thể chế bóc lột thường dẫn đến sự trì trệ, nhưng nghiên cứu của Acemoglu, Johnson và Robinson cũng mở ra hy vọng rằng sự thay đổi là hoàn toàn khả thi. Quốc gia có thể thoát khỏi vòng xoáy nghèo đói nếu xây dựng được các thể chế bao trùm, cho phép sự tham gia rộng rãi của người dân vào cả kinh tế và chính trị.

Tuy nhiên, trở ngại lớn nhất mà các quốc gia phải đối mặt chính là "vấn đề cam kết". Những người nắm quyền thường không muốn thay đổi hệ thống bởi sợ mất đi quyền lực và lợi ích trước mắt. Thế nhưng, nghiên cứu cũng chỉ ra rằng khi đối diện với áp lực từ nhân dân hoặc nguy cơ mất quyền lực, các nhà lãnh đạo có thể buộc phải thực hiện cải cách, mở đường cho sự thịnh vượng dài hạn.

Tác động toàn cầu: Định hình chính sách kinh tế thế giới

Nghiên cứu của Acemoglu, Johnson và Robinson không chỉ gói gọn trong học thuật, mà còn có tác động to lớn đến các chính sách kinh tế toàn cầu. Những khám phá này đã giúp các nhà hoạch định chính sách nhận ra rằng việc thiết lập các thể chế bao trùm không chỉ là yêu cầu đạo đức mà còn là yếu tố quan trọng để thúc đẩy sự phát triển kinh tế bền vững.

Công trình của ba nhà khoa học không chỉ giải thích nguyên nhân khiến một số quốc gia giàu có, mà còn cung cấp những hướng đi thiết thực cho các chính phủ trên toàn thế giới trong việc cải cách hệ thống chính trị và kinh tế, từ đó đẩy mạnh sự thịnh vượng chung.

Với những đóng góp không thể phủ nhận cho kinh tế học và chính trị học, Giải Nobel Kinh tế 2024 đã tôn vinh Daron Acemoglu, Simon Johnson và James A. Robinson vì những khám phá thay đổi cách chúng ta nhìn nhận về sự phát triển và thịnh vượng của các quốc gia. Công trình của họ sẽ tiếp tục ảnh hưởng sâu sắc đến các chính sách kinh tế trong nhiều thập kỷ tới, góp phần xây dựng một thế giới thịnh vượng và công bằng hơn.

>> 7 điểm sáng của kinh tế Việt Nam trong 9 tháng đầu năm 2024