Jack Ma tái xuất sau nhiều năm ẩn mình: Kế hoạch 'đưa Alibaba vĩ đại trở lại' chính thức khởi động?

Trong suốt nhiều năm Bắc Kinh siết chặt lĩnh vực công nghệ, các bảng tin nội bộ của Tập đoàn Alibaba Group Holding Ltd. liên tục sáng lên với khẩu hiệu mơ ước “MAGA” – Make Alibaba Great Again (Đưa Alibaba vĩ đại trở lại). Giờ đây, công ty đang đề cập tới “vũ khí” lợi hại nhất để hiện thực hóa mục tiêu ấy: Jack Ma.

Sau khi biến mất khỏi công chúng vào cuối năm 2020 - doanh nhân nổi tiếng nhất Trung Quốc nay đã trở lại các cơ sở của Alibaba. Theo những người am hiểu nội bộ, đây là lần ông can dự trực tiếp nhất trong suốt nửa thập kỷ qua.

Dấu ấn của “bàn tay vô hình” Jack Ma càng lúc càng rõ, đặc biệt là trong việc xoay trục sang trí tuệ nhân tạo (AI) và tuyên bố “đối đầu” với các đối thủ thương mại điện tử JD.com Inc. và Meituan. Một nguồn tin cho biết, chính Ma đã đóng vai trò then chốt trong quyết định chi tới 50 tỷ nhân dân tệ (khoảng 7 tỷ USD) để trợ giá, nhằm đánh bật bước đi bất ngờ của JD.

Alibaba, hiện do hai “cánh tay phải” lâu năm của Ma – Joe Tsai và Eddie Wu – điều hành từ năm 2023, chưa công bố việc ông trở lại với vai trò chính thức nào. Nhưng những người nắm rõ tình hình cho hay, ở tuổi 61, Jack Ma đang tham gia điều hành ở mức “sát sao” nhất kể từ khi từ chức Chủ tịch năm 2019. Ngoài việc góp phần định hướng các khoản chi hàng tỷ USD, ông còn liên tục đòi cập nhật tiến độ các dự án AI. Có lần, trong cùng một ngày, ông nhắn tin cho một quản lý cấp cao ba lần để hỏi thông tin.

Từng là người giàu nhất và là biểu tượng công nghệ nổi bật nhất Trung Quốc, sự tái xuất của Ma từ lâu được chờ đợi như tín hiệu cho thấy ngành công nghệ từng phóng khoáng của đất nước đang dần được Bắc Kinh “mở đường” trở lại. Dẫu vậy, Ma dự kiến sẽ giữ hình ảnh kín đáo hơn.

“Jack Ma chính là gương mặt PR lớn nhất, cá tính lớn nhất, 'idol' lớn nhất của Alibaba”, Li Chengdong – người đứng đầu viện nghiên cứu internet Haitun tại Bắc Kinh nhận xét.

Giờ đây Ma phải đối diện thực tế mới của thương mại điện tử Trung Quốc: Cạnh tranh khốc liệt và cuộc đua phục vụ người tiêu dùng trong vòng chưa đầy một giờ, từ đồ ăn, thực phẩm tươi sống tới đồ điện tử.

Ma đặt cược rằng nền tảng cốt lõi Taobao có thể đánh bại JD và Meituan sau khi vừa giành lại được một phần thị phần. Tính đến tháng 7, Alibaba nắm 43% thị trường giao đồ ăn Trung Quốc, kém Meituan với 47%, theo Goldman Sachs.

Alibaba đã đi một chặng đường dài kể từ khi Ma gom góp 80.000 USD từ 80 nhà đầu tư để lập sàn thương mại điện tử năm 1999. Năm 2014, công ty ghi dấu mốc lớn với đợt IPO 25 tỷ USD – lớn nhất thời điểm đó. Trong những năm tiếp theo, Alibaba liên tục bứt phá, vốn hóa thị trường vượt 800 tỷ USD. Nhưng sau đó, khi đại dịch làm suy yếu kinh tế Trung Quốc và một số vấn đề nội bộ, cổ phiếu công ty đã lao dốc.

Để khôi phục hào quang xưa, Ma đặt niềm tin vào những gương mặt quen thuộc: Wu, Tsai và ngôi sao mới nổi Jiang Fan. Theo các nguồn tin, Wu không chỉ là nhân vật “chuyển tiếp” mà còn được đánh giá đủ tầm dẫn dắt dài hạn, đặc biệt trong mảng AI. Ở vị trí Chủ tịch, Tsai là đồng minh thân cận nhất của Ma trong Hội đồng quản trị, còn Jiang được giao điều hành mảng thương mại điện tử mới – nay trải dài từ Singapore đến Istanbul.

“Alibaba rõ ràng đang trong tay những người tiên phong trở lại như Eddie, Joe và Jiang Fan. Công ty đã tái tập trung vào công nghệ, các lĩnh vực cốt lõi với các khoản đầu tư có kỷ luật và giờ đây có thể đang bước vào giai đoạn gặt hái thành quả”, Vey-Sern Ling, Giám đốc điều hành Union Bancaire Priveé nhận định.

Wu hiện dẫn dắt ưu tiên số một: Theo đuổi trí tuệ nhân tạo tổng quát (AGI). Tháng 2, Alibaba tuyên bố sẽ chi hơn 380 tỷ nhân dân tệ cho AI và hạ tầng đám mây trong ba năm tới. Dù việc kiếm tiền từ AI trên diện rộng còn xa, tháng 8 vừa qua, công ty đã ghi nhận doanh thu mảng đám mây tăng 26% – tốc độ nhanh nhất trong nhiều năm. Nhờ đó, tính đến chốt phiên thứ Hai (15/9), cổ phiếu đã tăng 88% so với đầu năm, dù vốn hóa 380 tỷ USD vẫn chưa bằng một nửa đỉnh cũ.

Ngoài AI, Ma cũng tác động mạnh đến mảng thương mại điện tử cốt lõi – nguồn lợi nhuận lớn nhất. Năm 2023, sự sụt giảm thị phần đã thúc đẩy Ma ủng hộ việc thay CEO Daniel Zhang, theo một nguồn tin thân cận. Cùng năm, ông khiến nhân viên bất ngờ khi đăng thông điệp nội bộ kêu gọi công ty “chấn chỉnh đường lối” trong bối cảnh PDD Holdings Inc. – một đối thủ mới – suýt vượt Alibaba về giá trị vốn hóa và sau đó thực sự vượt qua.

Công ty vẫn đang phục hồi sau những quyết định sai lầm thời Zhang, người với sự đồng thuận của Ma đã chi hàng tỷ nhân dân tệ vào chuỗi siêu thị trong một canh bạc sai lầm rằng nhu cầu tiêu dùng Trung Quốc sẽ bùng nổ.

Dưới thời Zhang, Alibaba tách thành sáu đơn vị riêng biệt, bao gồm mảng đám mây và logistics, cho phép từng đơn vị tự do chuẩn bị IPO. Nhưng các kế hoạch này cuối cùng bị gác lại do thị trường bất ổn. Firstred Capital – nơi Zhang làm việc sau khi rời Alibaba – từ chối bình luận và không chia sẻ thông tin liên lạc của ông.

Duncan Clark, tác giả cuốn Alibaba: The House That Jack Ma Built, cho biết: Jack Ma có một kiểu “uy tín” đặc biệt trong công ty. Nhờ đó, ông có thể đưa ra những quyết định quan trọng hoặc góp ý, phê bình lãnh đạo và chiến lược – dù trực tiếp hay gián tiếp – nếu thấy công ty đi sai hướng. Ông không quản lý từng việc nhỏ hằng ngày, nhưng chỉ cần Ma tỏ ý không hài lòng, cả công ty cũng sẽ phải điều chỉnh.

Jiang hiện phụ trách mảng thương mại điện tử đã được thống nhất hơn, đồng thời phối hợp chặt chẽ dịch vụ giao đồ ăn, đặt phòng khách sạn và logistics. Cựu kỹ sư phần mềm này từng thuộc nhóm lãnh đạo được Ma đích thân cố vấn, theo nguồn tin. Dù từng bị loại khỏi nhóm lãnh đạo cốt lõi quyết định nhân sự Hội đồng quản trị sau một bê bối năm 2020, vị trí của ông đã được khôi phục trong năm nay.

Jack Ma, tên thật là Ma Yun, sinh ra trong một gia đình nghèo ở thành phố Hàng Châu, Trung Quốc. Thuở đi học, ông không phải là học sinh nổi bật. Trước khi trúng tuyển vào Đại học Sư phạm Hàng Châu, ông đã hai lần thi trượt đại học.

Năm 1988, sau khi tốt nghiệp, Ma nộp đơn ứng tuyển rất nhiều nơi nhưng hầu hết đều bị từ chối, trước khi tìm được công việc đầu tiên là giáo viên tiếng Anh.

Ma từng lập ra China Pages, một trong những website thương mại điện tử đầu tiên ở Trung Quốc, nhưng dự án này sớm thất bại. Dẫu vậy, năm 1999, ông đã tập hợp 17 người bạn cùng chí hướng để sáng lập Alibaba, mở ra bước ngoặt đưa Trung Quốc tiến vào kỷ nguyên thương mại điện tử.

Năm 2014, Alibaba chính thức niêm yết trên Sở Giao dịch Chứng khoán New York, giúp Jack Ma nhanh chóng vươn lên thành người giàu nhất châu Á vào cuối năm, với khối tài sản ước tính khoảng 25 tỷ USD.