Ký ức về thời khắc tiếp quản Thủ đô ngày 10/10/1954 của vị Đại tá từng 11 lần thoát ‘cửa tử’

Đã hơn 7 thập kỷ trôi qua kể từ thời khắc lịch sử ấy, nhưng trong ký ức của Đại tá Nguyễn Hữu Tài, cảm xúc về giây phút thiêng liêng của ngày giải phóng Thủ đô vẫn vẹn nguyên như mới hôm qua.

11 lần thoát “cửa tử” giữa đạn bom của kẻ địch

Sinh năm 1929 trong một gia đình có truyền thống yêu nước tại Hải Phòng, Đại tá Nguyễn Hữu Tài sớm được hun đúc tinh thần cách mạng ngay từ thuở thiếu thời. Gia đình ông có 6 anh em, tất cả đều trưởng thành trong không khí sục sôi của phong trào đấu tranh giành độc lập và đi theo ánh sáng của cách mạng. Chính nền tảng ấy đã nuôi dưỡng trong ông lòng yêu nước sâu sắc và ý chí chiến đấu kiên cường.

Khi mới 16 tuổi, đồng chí Nguyễn Hữu Tài đã tích cực tham gia các hoạt động yêu nước, đặt những viên gạch đầu tiên cho hành trình gần nửa thế kỷ cống hiến trong quân ngũ.

Ông kể lại, bản thân chịu ảnh hưởng lớn từ người anh cả - một cán bộ Việt Minh thời bấy giờ: “Sau cuộc đảo chính của Pháp năm 1945, phong trào Việt Minh phát triển rầm rộ ở tất cả các thành phố, nông thôn. Tôi lúc đó là học sinh trung học ở Hải Phòng, nhận được truyền đơn của Việt Minh. Anh cả tôi là một cán bộ Việt Minh, đơn vị thường họp kín tại gia đình tôi nên tôi chịu ảnh hưởng sâu sắc của phong trào Việt Minh, đánh Nhật, cứu nước. Tháng 8/1945, tôi theo bước anh trai tham gia hoạt động cách mạng, gắn bó với quân đội 47 năm, cho đến khi về hưu năm 1991”.

Trong suốt sự nghiệp chiến đấu bảo vệ Tổ quốc, ông từng chiến đấu ở nhiều chiến trường trong cả hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ từ Bắc chí Nam, trải qua không ít hiểm nguy, thậm chí 11 lần thoát chết trong gang tấc giữa bom đạn ác liệt của kẻ thù.

Riêng trong kháng chiến chống Pháp, ông đã tham gia chiến dịch lớn: Biên giới Thu – Đông (1950), Trần Hưng Đạo (1950–1951), Hoàng Hoa Thám (1951), Lý Thường Kiệt (1951), Hòa Bình (1951–1952), Tây Bắc (1952), Thượng Lào (1953) và Điện Biên Phủ (1954).

Trong đó, chiến dịch Điện Biên Phủ là giai đoạn khốc liệt và gian khổ nhất trong cuộc đời người lính của ông. Lúc ấy, Đại tá Nguyễn Hữu Tài giữ cương vị Chủ nhiệm Chính trị Trung đoàn 209 Sông Lô – một trong hai đơn vị chủ lực của Sư đoàn 312, có nhiệm vụ phối hợp tiêu diệt hoàn toàn cụm cứ điểm Him Lam, mở đầu thắng lợi cho toàn chiến dịch và cũng chính là đơn vị kết thúc chiến dịch lịch sử khi bắt sống tướng De Castries (Đờ Cát-xtơ-ri).

Nhiệm vụ đặc biệt của cả đời binh nghiệp

Sau chiến thắng “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”, ngày 21/7/1954, Hiệp định Giơnevơ được ký kết, đánh dấu bước ngoặt lịch sử, chấm dứt hành vi xâm lược của thực dân Pháp ở Việt Nam và mở ra thời kỳ mới trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước. Theo Hiệp định, một số khu vực ở miền Bắc - trong đó có Hà Nội trở thành vùng tập kết, chuyển quân của quân đội Liên hiệp Pháp trong thời hạn 80 ngày. Trong suốt giai đoạn ấy, Hà Nội vẫn chưa có hòa bình thực sự. Quân và dân Thủ đô tiếp tục kiên cường đấu tranh, chuẩn bị mọi mặt cho ngày tiếp quản thành phố.

Theo tài liệu lịch sử, ngày 30/9/1954, hai bên ký Hiệp định chuyển giao Hà Nội về mặt quân sự; đến ngày 2/10, tiếp tục bàn giao về hành chính. Ngay sau đó, từ ngày 2 đến 5/10, các đội Hành chính và Trật tự của ta được cử vào trước để chuẩn bị tiếp quản các cơ quan, công sở, công trình công cộng. Từng bước, công tác tiếp quản được tiến hành chặt chẽ, đảm bảo an toàn tuyệt đối cho thành phố.

Đến ngày 8/10, các đơn vị chủ lực của ta từ nhiều hướng tiến vào Thủ đô, trong khi quân Pháp lần lượt rút khỏi các vị trí trọng yếu. Không khí Hà Nội những ngày ấy vừa hồi hộp, vừa dâng trào xúc động.

Sáng 9/10, các đội công tác ngoại thành cùng bộ đội vào tiếp quản 4 quận: Quảng Bá, Cầu Giấy, Ngã Tư Sở, Quỳnh Lôi và đến trưa tiếp quản Đại lý Hoàn Long. Đúng 16 giờ ngày 9/10/1954, những tên lính Pháp cuối cùng rút hết sang phía Đông cầu Long Biên để rời khỏi Hà Nội. Và chỉ 30 phút sau, Quân đội Nhân dân Việt Nam hoàn toàn kiểm soát thành phố, tiếp quản toàn bộ Hà Nội gọn gàng và trật tự.

Sáng ngày 10/10/1954, trong không khí trang nghiêm và xúc động, Ủy ban Quân chính thành phố cùng các đơn vị bộ binh, pháo binh, cao xạ, cơ giới… mở cuộc hành quân lịch sử tiến vào Hà Nội. Khi ấy, Đại tá Nguyễn Hữu Tài đảm nhiệm cương vị Thư ký của Thiếu tướng Lê Thiết Hùng (Trưởng ban Truyền huấn của Bộ Tư lệnh Pháo binh) cùng đồng đội của mình trở về Thủ đô sau 9 năm kháng chiến trường kỳ.

Với những chàng trai ngoài 20 tuổi khi ấy, đây thực sự là một trong những nhiệm vụ vẻ vang bậc nhất cuộc đời binh nghiệp. Họ mang theo niềm tự hào của những người lính đã góp phần làm nên ngày chiến thắng lịch sử điệp điệp trùng trùng trở lại tiếp quản Thủ đô.

Thời điểm đó, Bộ Tư lệnh Pháo binh được điều động cùng các lực lượng trở về Thủ đô.

Giọng ông vẫn run run khi nhớ lại: “Khi rời Thủ đô, quân ta chỉ có 1 tiểu đoàn, nhưng khi trở về, lực lượng đã lên tới 5 đại đoàn (nay gọi là sư đoàn) cùng một Bộ Tư lệnh Pháo binh, có cả pháo binh và cao xạ. Được cùng đồng đội trở về trong vòng tay của nhân dân, khoảnh khắc ấy sung sướng lắm, niềm vui như vỡ òa mà không ngôn từ nào có thể diễn tả trọn vẹn được. Khát vọng về hòa bình suốt 9 năm chiến đấu gian khổ nay đã hiện ra trước mắt”.

Theo lời ông kể, ngày ấy, từ khắp các ngả đường, hàng chục vạn người dân Hà Nội, từ cụ già đến em nhỏ, thanh niên, công nhân, tri thức đều khoác lên mình những bộ quần áo đẹp nhất, tay cầm cờ, hoa và ảnh Bác Hồ, nô nức chào đón đoàn quân chiến thắng.

Dẫn đầu đội hình là Trung đoàn Thủ đô hiên ngang tiến bước, giương cao lá cờ “Quyết chiến quyết thắng”. “Cảnh tượng ấy tựa như ánh hào quang, ai nấy đều phấn khởi đón đoàn quân như đón người thân trong gia đình. Đó là hình ảnh mà đời người chiến sĩ không thể nào quên”, ông Tài bồi hồi chia sẻ.

Từ chiến khu trở về, những người lính đã quen với sắc xanh của rừng cây, màu nâu của núi đất, nay bỗng ngỡ ngàng trước một Hà Nội rực rỡ trong ngày hòa bình.

“Bên cạnh niềm vui, phấn khởi trong ngày tiếp quản Thủ đô, những người lính trẻ như chúng tôi còn mang theo cả sự lãng mạn của tuổi đôi mươi. Chứng kiến những thiếu nữ Hà Nội trong tà áo dài thướt tha, đạp xe trong nắng thu, đôi mắt vô tư… tôi lại càng trân quý hơn giá trị của độc lập”, ông Tài nhớ lại bằng ánh mắt đầy hoài niệm.

Với người lính năm xưa, giây phút thiêng liêng và xúc động nhất của ngày 10/10/1954 là khi toàn quân dự lễ chào cờ tại sân Cột Cờ Hà Nội. Lá cờ đỏ sao vàng tung bay kiêu hãnh giữa lòng Thủ đô, trong tiếng Quốc ca vang lên trầm hùng, khiến hàng vạn con tim cùng rung động. “Trong lòng tôi khi ấy chỉ nghĩ một điều - sau bao năm gian khổ, từ nay cột cờ này sẽ vĩnh viễn treo lá cờ đỏ sao vàng và không điều gì có thể thay đổi được đó”, ông nói.

71 năm nhìn lại trang sử vàng son của dân tộc

Là người đã được chứng kiến lịch sử và góp phần làm nên lịch sử, Đại tá Nguyễn Hữu Tài không giấu được niềm xúc động khi nhắc về Thủ đô Hà Nội hôm nay. Ông nói với ánh mắt rạng rỡ: “Bây giờ mỗi khi ra đường, nhìn phố phường Hà Nội đổi thay từng ngày, tôi không khỏi bồi hồi. Mọi ngả đường, góc phố đều khoác lên mình tấm áo mới, những tòa nhà cao tầng mọc lên san sát, cuộc sống của người dân Thủ đô cũng đã khác xưa rất nhiều. Cảm giác trong tôi là niềm phấn khởi và tự hào vô hạn. Diện mạo Thủ đô hôm nay thực sự đã có một cuộc ‘lột xác’ mạnh mẽ, tựa như sức bật của ‘Phù Đổng Thiên Vương’”.

Ông nói thêm, không chỉ riêng Hà Nội, mà cả đất nước ta cũng đang thay da đổi thịt từng ngày: “Tôi vẫn nhớ như in Lễ diễu binh đầu tiên tại Quảng trường Ba Đình chào mừng Chủ tịch Hồ Chí Minh và Trung ương Đảng trở về Thủ đô sau 9 năm kháng chiến trường kỳ, mở ra một trang sử mới của dân tộc. Khi ấy, quân đội ta chỉ là những đội du kích với trang thiết bị còn rất thô sơ, bộ đội đầu đội mũ nan, chân đi giày vải. Thế nhưng, trải qua 80 năm xây dựng đất nước, 71 năm kể từ ngày giải phóng Thủ đô, đến sự kiện A80 vừa qua, chúng ta có thể thấy rõ bước tiến vượt bậc của Quân đội nhân dân Việt Nam với trang thiết bị hiện đại, lực lượng hùng mạnh, khí thế rạng ngời đầy tự tin và bản lĩnh”.

Với ông, Thủ đô Hà Nội hôm nay chính là minh chứng sinh động, rõ nét nhất cho tầm vóc và sự phát triển ấy - một thành phố vừa giữ được hồn cốt nghìn năm văn hiến, vừa mang diện mạo của một đô thị hiện đại, năng động.

Đại tá Nguyễn Hữu Tài cũng nhắn nhủ: “Là người đã có được sống trong những tháng ngày lịch sử của dân tộc, tôi vô cùng vinh dự khi được chứng kiến nhiều thời khắc thiêng liêng của Tổ quốc – từ Cách mạng Tháng Tám 19/8/1945, Chiến thắng Điện Biên Phủ, Ngày Giải phóng Thủ đô 10/10/1954 cho đến Đại thắng mùa Xuân 30/4/1975. Ở tuổi 96, với 80 năm tuổi Đảng và 47 năm gắn bó, chiến đấu trong quân ngũ từ Bắc chí Nam, tôi đã từng tận mắt chứng kiến những giây phút huy hoàng của dân tộc, nhưng cũng thấm thía nỗi mất mát khi bao đồng chí, đồng đội đã ngã xuống. Chính vì vậy, hơn ai hết, tôi hiểu sâu sắc và trân trọng vô cùng giá trị của hòa bình, độc lập hôm nay”.

Ông chia sẻ thêm, thế hệ trẻ ngày nay được sinh ra và lớn lên trong hòa bình, được thụ hưởng thành quả mà bao thế hệ cha anh đã đánh đổi bằng máu xương để giành lấy.

“Các bạn không còn phải trải qua đói khát, thiếu thốn như chúng tôi từng nếm trải. Vì thế, trách nhiệm của thế hệ hôm nay là phải biết gìn giữ những thành quả ấy, đồng thời tận dụng điều kiện thuận lợi và trí tuệ của mình để đưa đất nước phát triển, trở nên ‘đàng hoàng hơn, to đẹp hơn’ như Bác Hồ từng mong muốn”.

Theo Đại tá Nguyễn Hữu Tài, hòa bình chính là con đường rộng mở nhất, là nền tảng vững chắc để thế hệ trẻ phát huy năng lực, trí tuệ và tinh thần cống hiến. Ông gửi gắm niềm tin rằng với lòng yêu nước, khát vọng cống hiến và tinh thần sáng tạo, các bạn trẻ hôm nay sẽ tiếp nối xứng đáng truyền thống của cha anh, viết tiếp những trang sử vẻ vang cho Tổ quốc Việt Nam tươi đẹp.