Mỹ ‘bắt tay’ đồng minh châu Á khai thác đất hiếm dưới đáy biển, mở mặt trận mới thách thức vị thế của Trung Quốc
Nhật Bản và Mỹ đang chuẩn bị hợp tác khai thác nguồn đất hiếm dưới đáy biển sâu gần đảo Minamitorishima, động thái được giới phân tích đánh giá là nỗ lực chiến lược nhằm giảm phụ thuộc vào Trung Quốc trong chuỗi cung ứng khoáng sản quan trọng cho công nghệ cao và quốc phòng.
Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi xác nhận Tokyo có kế hoạch hợp tác với Washington trong thăm dò và phát triển tài nguyên đáy biển, sau cuộc gặp với Tổng thống Mỹ Donald Trump tại Tokyo hôm 28/10.
Hai bên đã nhất trí tìm kiếm các dự án hợp tác xuyên chuỗi giá trị, từ khai thác, tinh luyện đến chế biến đất hiếm, nhằm phục vụ sản xuất công nghệ tiên tiến, năng lượng sạch và công nghiệp quốc phòng.
Phát biểu trước Quốc hội Nhật, bà Takaichi nhấn mạnh: “Điều quan trọng với cả Nhật và Mỹ là đảm bảo đa dạng nguồn cung. Chúng tôi đang xem xét các cách thức cụ thể để thúc đẩy hợp tác”.
Bà Takaichi từ lâu ủng hộ việc khai thác nguồn tài nguyên khoáng sản và đất hiếm của Nhật, dù các mỏ này nằm sâu dưới đáy Thái Bình Dương, gây khó khăn cho việc tiếp cận. Tokyo thừa nhận công nghệ khai thác các nguyên tố như dysprosium, terbium, neodymium và yttrium sẽ cần nhiều năm phát triển và rất tốn kém, song chính phủ cũng hiểu rằng không thể tiếp tục phụ thuộc vào nguồn cung từ bên ngoài, đặc biệt khi Trung Quốc nắm quyền chi phối thị trường toàn cầu.
“Trung Quốc đã nhiều lần dùng ‘con bài đất hiếm’ để gây áp lực với Mỹ và Nhật”, ông Jeff Kingston, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu châu Á tại Đại học Temple (Tokyo), nhận xét.
Ông nhắc lại khủng hoảng năm 2010, khi một tàu cá Trung Quốc va chạm với tàu tuần duyên Nhật gần quần đảo Senkaku/Điếu Ngư. Sau khi thuyền trưởng bị bắt giữ, Bắc Kinh đáp trả bằng cách ngừng xuất khẩu đất hiếm, nguyên liệu sống còn cho ngành điện tử, năng lượng sạch, y tế và quốc phòng, khiến Tokyo phải nhượng bộ.
Theo Kingston, Trung Quốc hiện sản xuất khoảng 70% và tinh luyện 90% nguồn cung đất hiếm toàn cầu, khiến ngành công nghệ cao Nhật Bản dễ bị tổn thương nếu Bắc Kinh muốn “siết” chuỗi cung ứng. “Bất kỳ cách nào giúp Nhật giảm sự phụ thuộc này đều đáng hoan nghênh”, ông nói.
Kho tài nguyên khổng lồ quanh đảo Minamitorishima
Trong vài năm qua, Cơ quan Khoa học và Công nghệ Trái đất – Đại dương Nhật Bản (JAMSTEC) đã thực hiện nhiều chiến dịch khảo sát trong vùng đặc quyền kinh tế (EEZ).
Gần nhất là tháng 8, tàu khoan biển sâu Chikyu được điều tới khu vực cách đảo Minamitorishima khoảng 100km,điểm cực đông của Nhật, nằm cách Tokyo gần 1.850km. Mẫu bùn đáy biển được thu thập ở độ sâu khoảng 5.500 mét trong ba tuần, với kỳ vọng mỗi tấn trầm tích chứa trung bình 2kg nguyên tố đất hiếm. Trước đó, nghiên cứu năm 2018 gần quần đảo Ogasawara cho thấy một khu vực 400 km² có thể chứa tới 16 triệu tấn đất hiếm.
Dù chỉ rộng 151 hecta, đảo này cho phép Nhật mở rộng vùng EEZ lên gần 429.000 km², bao gồm cả nguồn khoáng sản và năng lượng bên dưới đáy biển.
Năm 2023, các nhà nghiên cứu từ Đại học Tokyo và Quỹ Nippon phát hiện khoảng 230 triệu tấn “đá kết hạch” giàu cobalt và nickel quanh đảo, tương đương 610.000 tấn cobalt (đủ cho nhu cầu 75 năm) và 740.000 tấn nickel (tương đương 11 năm tiêu thụ nội địa).
Tham vọng biến đảo nhỏ thành “trung tâm đất hiếm”
Trong công trình “Nghiên cứu về sức mạnh quốc gia” xuất bản năm 2024, bà Takaichi cho biết muốn xây dựng hệ thống sản xuất đất hiếm với trung tâm đặt tại Minamitorishima, từ khai thác đến chế biến.
“Nếu kế hoạch thành công, Nhật Bản sẽ sở hữu chuỗi cung ứng đất hiếm nội địa ổn định, góp phần quan trọng cho an ninh tài nguyên quốc gia”, bà viết.
Đảo này được xem là địa điểm lý tưởng vì không có cư dân thường trú, nhưng có đường băng và cơ sở quân sự, thuận tiện để phát triển hạ tầng khai thác và tinh chế ngay tại chỗ, giúp giảm chi phí vận chuyển, chỉ xuất khẩu đất hiếm tinh chế sang Nhật hoặc Mỹ.
Giới chuyên gia nhận định, trong bối cảnh căng thẳng Mỹ - Trung leo thang, dự án hợp tác khai thác đất hiếm giữa Tokyo và Washington là tín hiệu chính trị kịp thời. “Đây là cách Nhật vừa hỗ trợ Mỹ, vừa thể hiện với người dân rằng nước này đang chủ động bảo vệ lợi ích quốc gia”, Kingston nói.
Tuy vậy, chuyên gia Kohmei Harada – Viện Thiết kế Phát triển Bền vững Nhật Bản – cảnh báo rằng việc khai thác ở độ sâu hàng nghìn mét vẫn tiềm ẩn nhiều rủi ro kỹ thuật và môi trường.
"Cần giải quyết cách thu gom và đưa tài nguyên lên an toàn, rồi tinh chế mà không gây ô nhiễm”, Harada nói. “Nhật Bản thực sự cần những nguồn lực này, nhưng tôi chỉ hy vọng chúng tồn tại với trữ lượng thực tế đủ lớn và có thể khai thác một cách kinh tế”.
Theo SCMP
