Nền kinh tế lớn thứ 5 thế giới lung lay: GDP lao dốc không tưởng, cả đất nước đối mặt khủng hoảng dân số chưa từng có
Số trẻ Nhật Bản được sinh ra trong năm 2024 chỉ còn khoảng 686.000; trong khi đó, khoảng 1,61 triệu người đã qua đời trong cùng năm.
Nhật Bản tiếp tục đối mặt với cuộc khủng hoảng dân số trầm trọng khi tỷ lệ sinh năm 2024 sụt giảm năm thứ chín liên tiếp và xuống mức thấp nhất kể từ năm 1947 bất chấp các nỗ lực mạnh mẽ của Chính phủ.
Theo số liệu mới được Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi công bố ngày 4/6, tổng tỷ suất sinh – chỉ số đo trung bình số con mà một phụ nữ có thể sinh trong suốt độ tuổi sinh đẻ – đã giảm xuống còn 1,15 trong năm 2024, so với mức 1,2 của năm trước đó. Đây là mức thấp kỷ lục trong lịch sử thống kê của Nhật Bản. Riêng tại Tokyo, tỷ lệ này tiếp tục xuống dưới 1 trong năm thứ hai liên tiếp.
Số trẻ được sinh ra trong năm 2024 chỉ còn khoảng 686.000 – lần đầu tiên con số này rơi xuống dưới mốc 700.000. Trong khi đó, khoảng 1,61 triệu người đã qua đời trong năm 2024, khiến dân số Nhật Bản giảm khoảng 919.000 người. Đây là năm thứ 18 liên tiếp dân số nước này bị sụt giảm, chưa tính đến số người nhập cư.
Tình trạng này càng làm nổi bật sự cấp bách của các chính sách mà Chính phủ Thủ tướng Shigeru Ishiba đang triển khai nhằm thúc đẩy sinh con. Trong thời gian qua, Chính phủ đã công bố một loạt biện pháp như mở rộng trợ cấp nuôi con, miễn học phí Trung học Phổ thông, đảm bảo chi trả toàn bộ lương cho các cặp đôi cùng nghỉ thai sản, đồng thời cải thiện điều kiện làm việc cho nhân viên ngành chăm sóc trẻ nhỏ và người cao tuổi.
Những biện pháp này được xây dựng dựa trên các sáng kiến của người tiền nhiệm Fumio Kishida, người từng cam kết nâng mức hỗ trợ của Chính phủ cho mỗi trẻ em lên ngang tầm với Thụy Điển – nơi khoảng 3,4% GDP được dành cho phúc lợi gia đình. Khi đó, ông Kishida cảnh báo rằng Nhật Bản có thể "mất khả năng vận hành như một xã hội" nếu không có những hành động mạnh mẽ và kịp thời.
Tuy nhiên, cuộc khủng hoảng sinh suất tiếp tục bế tắc. Một người phát ngôn Bộ Y tế cho biết, nguyên nhân chính nằm ở sự thu hẹp số lượng phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ, cùng với xu hướng kết hôn và sinh con muộn ngày càng phổ biến.
Tỷ lệ sinh tiếp tục giảm đang khiến nhiều người lo ngại về khả năng duy trì hệ thống an sinh xã hội của Nhật Bản trong tương lai. Hệ thống lương hưu công đang chịu sức ép lớn khi số người lao động đóng góp ngày càng ít, còn số người nhận lương hưu lại tăng nhanh. Trong 20 năm qua, số người tham gia đóng góp đã giảm khoảng 3 triệu người, trong khi số người nhận lương hưu tăng gần 40%, theo một báo cáo riêng của Bộ Y tế.
Chi phí an sinh xã hội đang leo thang và trở thành gánh nặng lớn đối với tài khóa quốc gia. Trong năm tài chính 2025, Nhật Bản dự chi 38,3 nghìn tỷ yên (tương đương 266,3 tỷ USD) cho các khoản chi phúc lợi – chiếm khoảng một phần ba ngân sách nhà nước. Cùng lúc đó, tỷ lệ nợ công trên GDP của Nhật Bản đang ở mức cao nhất trong nhóm các nền kinh tế phát triển.
Ngoài ra, thị trường lao động cũng được dự báo tiếp tục căng thẳng. Nếu xu hướng hiện tại kéo dài, Nhật Bản có thể thiếu hụt khoảng 6,3 triệu lao động vào năm 2030, theo dự báo từ Viện Nghiên cứu và Tư vấn Persol.
Dù vậy, Nhật Bản vẫn ghi nhận một điểm sáng hiếm hoi: Số lượng cặp đôi kết hôn trong năm 2024 đã tăng hơn 10.000 so với năm trước. Với mối liên hệ mật thiết giữa kết hôn và sinh con tại Nhật, xu hướng này có thể góp phần cải thiện tình hình trong tương lai. Chính quyền các địa phương – bao gồm Tokyo – đang đẩy mạnh các sáng kiến khuyến khích hôn nhân như phát triển ứng dụng hẹn hò, tổ chức các sự kiện mai mối nhằm tạo cơ hội cho giới trẻ tìm kiếm người bạn đời.
Bên cạnh đó, nền kinh tế Nhật Bản cũng đã ghi nhận mức suy giảm đầu tiên trong vòng một năm, với GDP quý I/2025 giảm 0,2% so với ba tháng trước đó. Tính theo năm, kinh tế Nhật Bản giảm 0,7% trong quý I. Nguyên nhân chủ yếu là do xuất khẩu giảm 0,6%, khiến GDP bị kéo xuống 0,8 điểm phần trăm. Sự sụt giảm này diễn ra trong bối cảnh lo ngại gia tăng về chính sách thương mại không ổn định của Tổng thống Mỹ Donald Trump.
Đáng chú ý, mới đây, Ấn Độ cũng đã chính thức vượt qua Nhật Bản để trở thành nền kinh tế lớn thứ 4 thế giới. Dữ liệu mới công bố của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cho thấy, GDP danh nghĩa của Ấn Độ ước tính đạt khoảng 4,34 nghìn tỷ USD vào cuối năm 2024 – cao hơn mức 4,23 nghìn tỷ USD của Nhật Bản.
Tham khảo JPT
