Ngôi đền đá thờ 4 vị vua, 2 vị tướng và hoàng hậu nhà Trần, được ví như 'kiệt tác' giữa lòng cố đô

Giữa miền non nước Tam Cốc - Bích Động (tỉnh Ninh Bình), đền Thái Vi hiện lên như một chứng tích sống động của thời Trần oai hùng, nơi lưu giữ những giá trị văn hóa, tâm linh đặc sắc cùng hệ thống kiến trúc đá xanh độc nhất vô nhị.

Hằng năm, hàng vạn du khách tìm đến đây để chiêm bái, tìm về cội nguồn và thưởng ngoạn vẻ đẹp cổ kính giữa thiên nhiên Tràng An.

Dấu ấn lịch sử thiêng liêng

Đền Thái Vi tọa lạc tại phường Nam Hoa Lư (Ninh Bình), thuộc quần thể danh thắng Tràng An - Tam Cốc, một trong những khu du lịch nổi tiếng nhất Việt Nam.

Không chỉ là điểm đến tâm linh, đền còn là nơi ghi dấu một giai đoạn đặc biệt trong lịch sử triều Trần, thời kỳ đất nước 3 lần chiến thắng quân Nguyên Mông và mở ra nền văn hóa Phật - Nho - Đạo rực rỡ.

Theo các tài liệu ghi chép, sau khi lãnh đạo quân dân Đại Việt đánh bại cuộc xâm lược lần thứ 2 của Nguyên Mông năm 1258, vua Trần Thái Tông quyết định nhường ngôi cho con và lui về vùng núi non Tam Cốc để tịnh dưỡng.

Nhận thấy khu đất cao ráo gọi là Vườn Am, ông cho dựng am Thái Vi, là tiền thân của đền Thái Vi ngày nay. Đây trở thành nơi tu hành và cũng là điểm tập hợp lực lượng quân sự, giúp củng cố cứ địa phòng thủ chiến lược của triều Trần.

Không chỉ vua Trần Thái Tông, các vị vua Trần Thánh Tông và Trần Nhân Tông sau khi hoàn mãn trách nhiệm với đất nước cũng đã chọn nơi đây để tĩnh tâm, xuất gia. Từ đó, Thái Vi không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn là biểu tượng của sự chuyển giao quyền lực yên bình, là nơi các bậc minh quân suy ngẫm về vận nước, về đạo trị quốc và đạo làm người.

Đến cuối thế kỷ XIII, người dân lập đền thờ Thái Vi để tưởng nhớ công lao các vua và tướng lĩnh triều Trần: Trần Thái Tông, Trần Thánh Tông, Trần Nhân Tông, Trần Anh Tông, tướng Trần Hưng Đạo, Trần Quang Khải và Hoàng hậu Thuận Thiên. Tất cả đều là những nhân vật trọng yếu trong việc xây dựng hành cung Vũ Lâm và đóng góp vào thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Nguyên Mông.

Năm 1994, đền Thái Vi được Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch xếp hạng Di tích Lịch sử Văn hóa cấp Quốc gia, khẳng định giá trị lâu bền của công trình qua nhiều thế kỷ.

Hằng năm, từ ngày 14 đến 17 tháng 3 Âm lịch, lễ hội đền Thái Vi được tổ chức long trọng với phần lễ rước kiệu, tế truyền thống và phần hội gồm nhiều hoạt động văn hóa nghệ thuật dân gian đặc sắc. Du khách thập phương về đây không chỉ để cầu bình an, tài lộc mà còn để hòa mình vào không khí lễ hội rộn ràng của vùng cố đô Hoa Lư.

Kiến trúc đá xanh độc đáo

Nằm giữa cánh đồng mênh mang, mặt trước là giếng ngọc xanh trong, phía sau là dãy núi đá Cấm Sơn hùng vĩ, đền Thái Vi gây ấn tượng mạnh với bất kỳ ai lần đầu đặt chân đến bởi nét cổ kính hòa quyện tuyệt đẹp cùng cảnh quan thiên nhiên.

Điểm đặc biệt nhất của đền là hệ thống kiến trúc đá xanh nguyên khối - chất liệu đặc trưng của vùng đất Ninh Bình. Từ cột, xà hiên, tường bao đến nhiều chi tiết nội thất đều được làm từ đá xanh, chạm khắc tinh xảo theo phong cách thời Trần. Đây là kiểu kiến trúc hiếm thấy, thể hiện tay nghề điêu luyện của những người thợ đá xưa.

Bước qua Nghi Môn, du khách sẽ thấy 2 con ngựa đá nguyên khối được tạc từ thế kỷ XIII, biểu tượng cho sự uy nghi của triều đại nhà Trần. Tiếp đó là gác chuông bằng gỗ lim, mái lợp ngói mũi hài, nơi treo quả chuông cổ đúc từ năm 1689. Đây là minh chứng cho lịch sử hàng trăm năm của di tích.

Đối diện gác chuông là tháp bia 4 mặt và 3 tấm bia đá ghi công đức của những người có công tu sửa, xây dựng đền qua các thời kỳ. Các hoa văn trên bia đá đều sắc nét, cho thấy trình độ điêu khắc vượt trội của nghệ nhân xưa.

Con đường dẫn vào đền và sân rồng đều được lát đá xanh. Sân rồng rộng khoảng 40m2, hai bên là nhà Vọng nơi các bậc cao niên ngày trước ngồi họp bàn về việc tế lễ. Sự cân xứng trong bố cục và lựa chọn vật liệu tạo nên vẻ trang nghiêm, vững chãi đặc trưng của kiến trúc cổ.

Từ sân rồng bước lên tam cấp cao hơn 1m là Ngũ đại môn, 5 cửa lớn dẫn thẳng vào trung tâm đền. Bên trong có 6 hàng cột đá tròn song song, mỗi cột đều chạm khắc hình long vương chầu vào chính tẩm, thể hiện sự tôn kính đối với các bậc vua Trần.

Các xà hiên bằng đá khắc hình lưỡng long chầu nguyệt tinh xảo. Những cột đá, tường đá đều chạm họa tiết long ly quy phượng, cá chép hóa rồng, cầm kỳ thi họa… Tất cả tạo nên một không gian kiến trúc mang giá trị thẩm mỹ cao, vừa mạnh mẽ, vừa mềm mại. Chính vì những đường nét tinh xảo và kiến trúc đỉnh cao, nơi đây được ví như một "kiệt tác đá xanh" giữa lòng Tam Cốc.

Trong chính tẩm là nơi đặt tượng thờ các vị vua Trần cùng Hoàng hậu Thuận Thiên và các vị tướng công thần. Những bức tượng mang phong cách điêu khắc cổ, đường nét khuôn mặt được mô phỏng theo hình tượng truyền thống, thể hiện sự uy nghi và hiền từ của các vị vua.

Ở trung đường thờ Phật hoàng Trần Nhân Tông. Ông là vị vua sáng lập Thiền phái Trúc Lâm, biểu tượng cho hòa hợp đạo và đời. Phía sau đền còn có khu lăng mộ của vua Trần Thái Tông, là điểm dừng chân linh thiêng của du khách muốn tìm hiểu sâu hơn về triều đại nhà Trần.

Đền Thái Vi đã được trùng tu lớn vào năm 2005 nhưng vẫn giữ nguyên chất liệu đá xanh và phong cách kiến trúc cổ kính, giúp công trình bảo tồn trọn vẹn vẻ đẹp thời Trần.

Với giá trị lịch sử lâu đời, kiến trúc đá xanh độc đáo và cảnh quan thiên nhiên hài hòa, đền Thái Vi không chỉ là điểm du lịch tâm linh mà còn là “bảo tàng sống” về văn hóa thời Trần. Nơi đây giúp du khách hiểu hơn về tinh thần thượng võ, lòng nhân ái và trí tuệ của các bậc minh quân.

Giữa dòng chảy hiện đại, đền Thái Vi vẫn giữ được sự thanh tịnh, cổ kính và sức hút không hề phai mờ. Đó là lý do mỗi mùa xuân đến, lễ hội nơi đây luôn là điểm hẹn của những người yêu lịch sử, văn hóa và thiên nhiên vùng đất cố đô.