Ngôi làng duy nhất Việt Nam được đặt tên theo một địa danh lịch sử của Cuba, quê hương của nữ tướng Quân đội được Bác Hồ ca ngợi 'cả thế giới chỉ nước ta có'
Ngôi làng này chính là minh chứng sống động cho tình bạn thủy chung, bền chặt giữa hai dân tộc Việt Nam – Cuba.
Tại xã Lương Hòa, huyện Giồng Trôm, tỉnh Bến Tre, có một ngôi làng đặc biệt mang tên Moncada. Được thành lập vào ngày 9/1/1984, làng Moncada là kết quả của mối quan hệ hữu nghị đặc biệt giữa Việt Nam và Cuba. Tên gọi Moncada xuất phát từ một sự kiện lịch sử quan trọng của đất nước Cuba – minh chứng cho tình cảm keo sơn giữa hai dân tộc cách nhau nửa vòng Trái Đất.
Ngày 26/7/1953, lãnh tụ Fidel Castro dẫn đầu hơn 130 thanh niên Cuba yêu nước tổ chức cuộc tiến công vào Pháo đài Moncada – doanh trại quân đội lớn thứ hai của chế độ độc tài Batista. Dù thất bại, cuộc tiến công này đã trở thành biểu tượng cho tinh thần cách mạng và là khởi đầu cho phong trào đấu tranh giải phóng Cuba, mở ra một chương mới trong lịch sử dân tộc.
Tình đoàn kết giữa hai nước không chỉ được thể hiện qua những lời tuyên bố mà còn bằng những hành động thiết thực. Ngày 20/12/1969, một ngôi làng mang tên “Làng Bến Tre” được thành lập tại tỉnh Artemisa, Cuba, nhằm biểu thị sự ủng hộ mạnh mẽ của nhân dân Cuba với cuộc kháng chiến của nhân dân miền Nam Việt Nam, đặc biệt là nhân dân Bến Tre. Đây là biểu tượng cảm động cho tinh thần đoàn kết quốc tế, tiếp thêm động lực trong cuộc đấu tranh chính nghĩa của dân tộc Việt Nam.
Sau thắng lợi của Cách mạng Cuba, ngày 2/12/1960, Cộng hòa Cuba trở thành quốc gia đầu tiên ở châu Mỹ thiết lập quan hệ ngoại giao đầy đủ với Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Đây là dấu mốc quan trọng trong quan hệ song phương và thể hiện sự tin cậy sâu sắc giữa hai chính phủ. Trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Cuba luôn đi đầu trong phong trào quốc tế ủng hộ Việt Nam. Những hành động hỗ trợ chân thành của đất nước Cuba đã góp phần làm nên sức mạnh tinh thần cho nhân dân Việt Nam trong những năm tháng cam go.
Làng Bến Tre tại Cuba là nơi lưu giữ tình cảm gắn bó ấy, với biểu tượng là phiên bản nhà sàn Bác Hồ và các hoạt động thường niên như đón Tết cổ truyền Việt Nam, kỷ niệm ngày Bến Tre Đồng Khởi (17/1/1960). Những hoạt động này không chỉ tôn vinh văn hóa Việt mà còn thể hiện sự trân trọng của người dân Cuba với truyền thống và tinh thần cách mạng của nhân dân Việt Nam.
Đáp lại tấm chân tình ấy, ngày 9/1/1984, tỉnh Bến Tre quyết định chọn xã Lương Hòa – quê hương của nữ tướng anh hùng Nguyễn Thị Định – làm nơi “kết nghĩa” với Cuba, đặt tên là “Làng Moncada”. Từ đó đến nay, làng Moncada nhiều lần vinh dự đón các đoàn lãnh đạo Cuba như Chủ tịch Quốc hội Cuba, Bí thư thứ nhất Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Cuba, Đại sứ và Tổng Lãnh sự Cuba đến thăm và chúc mừng vào những dịp lễ trọng đại.
Trải qua hơn 40 năm, làng Moncada đã trở thành biểu tượng sống động cho tình hữu nghị bền chặt Việt Nam – Cuba. Đảng bộ, chính quyền và nhân dân nơi đây luôn gìn giữ và phát huy truyền thống tốt đẹp này. Từ năm 2022, các trường học trên địa bàn xã đồng loạt được đổi tên theo làng Moncada như: Mầm non Moncada, Tiểu học Moncada, THCS Moncada. Cổng chào trung tâm xã cũng được gắn bảng: “Xã văn hóa Lương Hòa – làng Moncada”. Trước đó, năm 2010, phong trào treo ảnh Bác Hồ cùng với ảnh nữ tướng Nguyễn Thị Định và lãnh tụ Fidel Castro được phát động và nhanh chóng lan rộng, nhận được sự hưởng ứng tích cực của người dân.
Nhằm thắt chặt hơn nữa tình cảm hữu nghị, tỉnh Bến Tre đã xây dựng Nhà lưu niệm làng Moncada tại xã Lương Hòa. Công trình được khánh thành vào ngày 6/9/2023 – dịp kỷ niệm 70 năm ngày tấn công pháo đài Moncada và 40 năm thành lập làng Moncada. Đây là nơi lưu giữ các tư liệu lịch sử, hình ảnh lãnh đạo hai nước, góp phần giáo dục truyền thống cách mạng và nuôi dưỡng mối quan hệ hữu nghị giữa hai dân tộc.
Lễ khánh thành Nhà lưu niệm có sự hiện diện của nhiều đại biểu trong và ngoài nước, trong đó có bà Ariadne Feo Labrada – Tổng Lãnh sự Cuba tại TP.HCM. Phát biểu tại sự kiện, bà Labrada xúc động nói: "Thật là một đặc ân cho các đồng nghiệp của tôi và cho tôi khi được đến tỉnh anh hùng này để cùng các bạn kỷ niệm những ngày mang tính biểu tượng này và tôn vinh tình hữu nghị, đoàn kết và chủ nghĩa quốc tế".
Ngày nay, xã Lương Hòa – làng Moncada không chỉ là biểu tượng hữu nghị quốc tế mà còn là địa phương phát triển năng động. Với diện tích 16,92 km² và dân số hơn 11.500 người, xã đã được công nhận là xã văn hóa vào năm 2011 và đang nỗ lực hoàn thành các tiêu chí nông thôn mới vào cuối năm 2025.
Làng Moncada tại xã Lương Hòa là minh chứng sống động cho tình bạn thủy chung, bền chặt giữa hai dân tộc Việt Nam – Cuba. Với những giá trị lịch sử và văn hóa đặc biệt, nơi đây xứng đáng là điểm đến để tìm hiểu, cảm nhận và lan tỏa tinh thần đoàn kết quốc tế giữa những người anh em cùng chung lý tưởng độc lập, tự do.
Nữ tướng Nguyễn Thị Định (người dân vẫn trìu mến gọi cô Ba Định) sinh ngày 15/2/1920 tại xã Lương Hòa, huyện Giồng Trôm, tỉnh Bến Tre. Lớn lên trong cảnh nước mất nhà tan, bà sớm giác ngộ và lựa chọn con đường đi theo cách mạng.
Năm 1960, bà là người khởi xướng và lãnh đạo phong trào “Đồng Khởi” ở Bến Tre, tạo nên bước ngoặt quan trọng cho cách mạng miền Nam. Bà cũng là người sáng lập và chỉ huy “Đội quân tóc dài” – lực lượng phụ nữ vũ trang làm nên nhiều chiến công vang dội.
Với những đóng góp xuất sắc, bà trở thành nữ tướng đầu tiên của Quân đội nhân dân Việt Nam, giữ nhiều chức vụ quan trọng như Phó Tư lệnh Quân Giải phóng miền Nam, Phó Chủ tịch Hội đồng Nhà nước.
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng tự hào nói về nữ tướng Nguyễn Thị Định: “Cả thế giới chỉ nước ta có vị tướng quân gái như vậy. Thật là vẻ vang cho miền Nam, cho cả dân tộc ta”.
Năm 1995, bà được truy tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân. Cuộc đời và sự nghiệp của nữ tướng Nguyễn Thị Định là tấm gương sáng ngời về lòng yêu nước, ý chí kiên cường và phẩm chất cao đẹp của người phụ nữ Việt Nam
