Với tài năng của mình, bà được các vua triều Nguyễn nể phục, cho xây đền thờ.
Bà Phạm Thị Anh, sinh năm 1820, quê xã Quán Vinh, Tổng Quán Vinh, huyện Gia Viễn (nay là thôn Quán Vinh, xã Ninh Hòa, huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình) được biết đến là người có tài năng, học rộng biết nhiều. Bà là con Cử nhân Phạm Viết Cao, đỗ Cử nhân khoa Tân Tỵ, niên hiệu Minh Mạng thứ 2 (1821), là Đốc học, làm Viên ngoại lang ở bộ Lễ, triều Nguyễn, người xã Quán Vinh. Ông là người đã có công lao tu sửa miếu Hoàng giáp Đinh Thúc Thông ở xã Quán Vinh.
Từ nhỏ, bà Phạm Thị Anh đã thích sưu tầm, tìm hiểu, học hỏi người dân về cây thuốc Nam và các bài thuốc chữa bệnh cứu người. Với tài năng của mình, bà đã kê đơn chữa bệnh cho người dân trong vùng, ai nấy đều ngợi khen, nể phục.
Đền thờ bà Phạm Thị Anh. Ảnh: Báo Ninh Bình.
Năm 13 tuổi, bà Phạm Thị Anh theo cha vào Kinh thành Huế. Nghe đến tài năng của bà, vua Minh Mạng cho vào gặp để kê đơn, chữa bệnh cho vua. Bà đã khám, chữa khỏi bệnh cho vua Minh Mạng. Từ đó, bà càng được nể trọng hơn.
Theo bản dịch bia Từ đường họ Phạm "Phạm Đại Tộc thế hệ bi ký" (Lưu giữa ở nhà thờ họ Phạm Đình thôn Quán Vinh), do Bảo tàng Ninh Bình dịch tháng 5/1999, ghi: "Thời gian bà ở Kinh đô với cha, có lúc vua Minh Mạng (1820-1841) bị bệnh, bà đã chữa trị bệnh cho vua Minh Mạng khỏi bệnh".
Sau đó, bà về quê. Năm 19 tuổi lấy chồng là Cử nhân Nguyễn Tử Mẫn (1816-1901), là một nhà địa chí, nhà giáo mẫu mực, nhà thơ lỗi lạc. Ông cũng chính là người viết cuốn sách "Ninh Bình toàn tỉnh Địa chí khảo biện".
Sau 6 tháng chung sống, ở tuổi 20, bà bất ngờ đổ bệnh rồi qua đời. Lúc đó, bà chưa có con.
Là vợ cả của Cử nhân Nguyễn Tử Mẫn, lại giỏi nghề Đông y, đã chữa bệnh cho vua Minh Mạng nên sau khi bà Phạm Thị Anh qua đời, người dân đã lập đền thờ để thờ bà. Đền thờ nằm cạnh bên trái đường Tiến Yết đi vào Kinh đô Hoa Lư xưa, trước đây là tòa si Quán Vinh.
Đến năm Khải Định thứ 2 (1917), vua cho cấp Sắc phong cho bà Phạm Thị Anh là "Dực bảo Trung Hưng Tôn Thần - Anh Hoa Công Chúa", Sắc phong ghi ngày 18/3/1917.
Đến ngày 25/7/1924, năm Khải Định thứ 9 (1924) Nhà vua lại cấp Sắc phong cho bà Phạm Thị Anh là "Thượng Đẳng Thần - Anh Hoa Công Chúa".
Do thời gian và chiến tranh, đền thờ bà Phạm Thị Anh đổ nát, người dân đã lập một am thờ bà ở bên trái đường.
Sau đó, con cháu trong họ và nhân dân thôn Quán Vinh cùng các cháu chắt của Cử nhân Nguyễn Tử Mẫn đã xây dựng lại đền thờ bà. Ngôi đền nằm ở phía trái đường Tiến Yết, đối diện chùa Quán Vinh, nằm trên khu đất diện tích khoảng 442m2. Hướng đền Tây Bắc, tên là "Đền thờ Thánh Mẫu thôn Quán Vinh".
Đền có 3 gian, trước đền là sân, có Tắc môn đá chắn cửa đền, được xây tường gạch và đá bao quanh, có cổng vào đền. Các cột, xà, kèo, trụ đấu đều được làm bằng bê tông cốt thép giả gỗ, giả đá.
Trong đền có 2 phần: phần ngoài rộng làm Bái đường, phần trong hẹp gọi là Hậu cung. Trước Hậu cung, ở cả ba gian có 3 cửa võng sơn son thếp vàng lộng lẫy. Gian giữa của đền trên Hương án đặt ngai thờ bà Phạm Thị Anh. Bức đại tự ở gian giữa có bốn chữ Hán "Nữ Thần Sinh Phạm", có nghĩa là: Nữ thần họ Phạm sống mãi.
Hiện nay, ở đền còn treo hai sắc phong của vua Khải Định. Nhân dân trong và ngoài tỉnh vẫn thường ghé đến thăm đền thờ bà Phạm Thị Anh để tưởng nhớ công lao và tài năng của bà.
Nguồn: Báo Ninh Bình.
>>Nữ Trạng nguyên đầu tiên và duy nhất trong lịch sử khoa bảng phong kiến Việt Nam
