Nhà đầu tư nước ngoài tháo chạy, rút hơn 2 tỷ USD với tốc độ không tưởng: Chuyện gì đang xảy ra ở nền kinh tế số 1 Đông Nam Á?

Chưa đầy một năm sau khi nhậm chức vào tháng 10/2024, Tổng thống Indonesia Prabowo Subianto đã đẩy mạnh những kế hoạch rõ rệt nhằm tái định hình nền kinh tế lớn nhất Đông Nam Á. Điều này diễn ra trong bối cảnh một số chính sách mới hồi đầu năm đã khiến nhà đầu tư lo lắng và làm đồng rupiah rớt xuống mức thấp nhất kể từ khủng hoảng tài chính châu Á 1997-1998.

Ông Prabowo tin rằng việc gia tăng chi tiêu phúc lợi sẽ giúp trấn an xã hội và đem lại thịnh vượng. Ông cũng tập trung đẩy mạnh kích thích kinh tế và nâng ngân sách nhà nước cho năm tới. Mục tiêu hàng đầu của Tổng thống Prabowo là đưa tốc độ tăng trưởng lên 8% mỗi năm, so với mức trung bình khoảng 5% mà Indonesia đạt được trong suốt thập kỷ qua.

Tiếp nhận một nền kinh tế đã vượt qua đại dịch và tăng trưởng ổn định nhờ một thập kỷ đầu tư hạ tầng và thu hút vốn ngoại, ông Prabowo muốn chuyển chi tiêu từ các dự án đường cao tốc, giao thông sang “hạ tầng mềm” như giáo dục và y tế.

Trong chưa đầy một năm, ông đưa ra hàng loạt chính sách dân túy: Bữa trưa miễn phí và khám sức khỏe miễn phí trên toàn quốc, 3 triệu căn nhà giá rẻ, 80.000 hợp tác xã nông thôn. Ông cũng tăng lương tối thiểu và hủy bỏ kế hoạch tăng thuế bán hàng chỉ vài giờ trước khi lệnh có hiệu lực.

Các cải cách hướng tới nâng cao phúc lợi và năng suất cho lực lượng dân số trẻ, đồng thời thu hút vốn ngoại. Hơn một phần ba người Indonesia trên 15 tuổi chỉ học hết tiểu học hoặc ít hơn, khiến họ thiếu kỹ năng để đạt mục tiêu trở thành quốc gia phát triển vào năm 2045.

Tổng thống Prabowo cũng giám sát việc thành lập quỹ đầu tư quốc gia Danantara – được quảng bá như công cụ thu hút đầu tư ngoại và cải thiện quản lý tài sản nhà nước. Ông tuyên bố quỹ này có thể nắm giữ khối tài sản hơn 900 tỷ USD trong tương lai, đã tiếp quản nhiều doanh nghiệp nhà nước và đang mời gọi khu vực tư nhân tham gia các dự án chiến lược, từ nhà máy xử lý rác phát điện đến tinh luyện niken cho pin xe điện.

Phản ứng của giới đầu tư

Từ tháng 10/2024, đồng rupiah đã mất giá hơn 6%, nằm trong nhóm đồng tiền kém nhất thế giới và chỉ xếp trên peso Argentina và lira Thổ Nhĩ Kỳ.

Ngay sau khi có tin thay Bộ trưởng tài chính, ngày 9/9 rupiah giảm tới 1,2% trong phiên – mức mạnh nhất kể từ đầu tháng 4. Chứng khoán giảm gần 2%, trong khi lợi suất trái phiếu Chính phủ kỳ hạn 5 năm tăng hơn 10 điểm cơ bản, cao nhất từ tháng 10 năm ngoái.

Chỉ số chứng khoán chuẩn sau đó đã hồi phục nhờ kỳ vọng chi tiêu kích thích lớn hơn, đặc biệt sau mùa báo cáo lợi nhuận doanh nghiệp ảm đạm đầu năm. Lợi suất trái phiếu cũng giảm lại sau đợt cắt lãi suất mới nhất ngày 17/9 và tín hiệu nới lỏng tiếp.

Dù vậy, trong ba tuần đầu tháng 9, nhà đầu tư nước ngoài đã bán ròng 2,1 tỷ USD trái phiếu và cổ phiếu Indonesia, buộc Ngân hàng Trung ương phải can thiệp cả thị trường trong và ngoài nước để giữ ổn định tỷ giá.

Nỗi lo của giới đầu tư

Giới đầu tư vẫn lo ngại về cách Chính phủ tài trợ các chương trình mà không vi phạm trần thâm hụt 3% GDP. Bộ trưởng Tài chính mới Purbaya khẳng định có thể giữ mức thâm hụt chỉ 2,68% năm tới, bằng cách điều chuyển ngân sách khỏi các bộ chậm giải ngân.

Ông Prabowo phải đối mặt với bài toán khó: Thực hiện những cam kết chi tiêu lớn để hỗ trợ người dân nhưng vẫn giữ ngân sách ổn định và không làm mất niềm tin của nhà đầu tư, nhất là khi các chính sách áp thuế của Tổng thống Mỹ Donald Trump đang khiến thương mại toàn cầu chao đảo.

Các hãng xếp hạng tín nhiệm Fitch và S&P đang cảnh báo chi tiêu tăng vọt để xoa dịu căng thẳng xã hội có thể đẩy thâm hụt vượt dự báo. Fitch còn nhấn mạnh việc vi phạm trần 3% kéo dài sẽ ảnh hưởng tiêu cực tới xếp hạng tín nhiệm của quốc gia.

Ngân hàng Trung ương nước này đã gia hạn thỏa thuận “chia sẻ gánh nặng” từ thời dịch Covid-19, theo đó cùng Bộ Tài chính gánh chi phí nợ cho các chương trình ưu tiên. Ngân hàng cũng mua khoảng 13 tỷ USD trái phiếu Chính phủ trên thị trường thứ cấp năm nay. Những bước đi này làm dấy lên lo ngại mới về tính độc lập của Ngân hàng Trung ương – vấn đề từng gây tranh cãi từ 2022 khi Chính phủ mở rộng nhiệm vụ của cơ quan này sang hỗ trợ tăng trưởng.

Trong khi đó, quỹ Danantara dự định huy động 3 tỷ USD trong tháng 10 bằng cách bán patriot bond với lãi suất thấp hơn mức thị trường, nhắm đến các tỷ phú trong nước như một nguồn vốn rẻ.

Các sáng kiến của ông Prabowo hiện nhận được ủng hộ trong nước và mức độ phổ biến của ông vẫn cao. Câu hỏi then chốt là liệu quốc gia hơn 280 triệu dân – đông thứ tư thế giới – có duy trì đà tăng thu nhập hay sẽ rơi vào “bẫy thu nhập trung bình” như Thái Lan và mãi loay hoay ở mức nước đang phát triển.