Nhà máy thủy điện hơn 30 năm tuổi lớn nhất miền Nam: Được in trên tiền giấy Việt Nam, chi 4.000 tỷ để ‘lên đời’

Nhà máy thủy điện Trị An nằm trên sông Đồng Nai, thuộc địa phận xã Trị An, tỉnh Đồng Nai, cách trung tâm TP. HCM khoảng 74km về phía Đông Bắc. Đây là công trình thủy điện lớn nhất và quan trọng nhất miền Nam, gắn liền với lịch sử phát triển ngành điện Việt Nam.

Công trình được hình thành từ năm 1981, khi Bộ Điện lực (nay là Bộ Công Thương) trình Chính phủ luận chứng kinh tế - kỹ thuật và được phê duyệt vào tháng 9/1983. Ngày 30/4/1984, công trình chính thức khởi công với hạng mục đầu tiên là móng đập tràn xả lũ. Đến ngày 12/1/1987, dòng sông Đồng Nai được chặn dòng, mở ra giai đoạn xây dựng quan trọng. Chỉ một năm sau, tổ máy số 1 phát điện và đến ngày 13/9/1989, cả bốn tổ máy đều hòa lưới điện quốc gia. Sau 7 năm thi công với sự hỗ trợ lớn về vốn và công nghệ từ Liên Xô, cùng nỗ lực của hàng vạn lao động, công trình được khánh thành vào năm 1991.

Thủy điện Trị An có 4 tổ máy, tổng công suất thiết kế 400MW, sản lượng trung bình khoảng 1,7 tỷ kWh/năm. Hồ chứa Trị An rộng 323km2 với dung tích toàn bộ 2,76 tỷ m3, trong đó dung tích hữu ích đạt 2,54 tỷ m3. Đập chính của công trình dài 420m, cao 40m, kết hợp đập tràn 150 m gồm 8 khoang xả lũ, có khả năng xả tối đa 18.450m3/s. Quá trình xây dựng đã huy động khối lượng khổng lồ: 23 triệu m3 đất đá, 580.000m3 bê tông, 73.000 tấn thép và thiết bị, với cao điểm tới 19.000 lao động tham gia. Liên Xô cũng cử 500 chuyên gia, kỹ sư sang hỗ trợ, đồng thời đào tạo đội ngũ kỹ thuật cho Việt Nam tiếp quản và vận hành sau khi công trình hoàn tất.

Không chỉ là nguồn cung cấp điện ổn định, Thủy điện Trị An còn có vai trò điều tiết nước, chống lũ, chống xâm nhập mặn và cung cấp nguồn nước cho sản xuất nông nghiệp vùng hạ lưu sông Đồng Nai. Hồ Trị An trở thành lá phổi xanh, cải thiện môi trường sinh thái và bảo đảm dòng chảy tối thiểu 200m3/s trong mùa khô. Công trình này còn mang dấu ấn văn hóa khi hình ảnh của nó được in trên tờ tiền 5.000 đồng, thể hiện tầm vóc và ý nghĩa lịch sử.

Trước nhu cầu tiêu thụ điện ngày càng tăng, năm 2020, UBND tỉnh Đồng Nai đã phê duyệt chủ trương đầu tư dự án mở rộng Thủy điện Trị An. Tháng 8/2025, EVN khởi công hạng mục chính của dự án tại xã Trị An, do Ban Quản lý dự án Điện 3 (EVNPMB3) quản lý. Liên danh nhà thầu gồm 6 doanh nghiệp lớn như Lũng Lô, Sông Đà, SCI E&C, Trường Sơn, Xây dựng 47 và Lilama 10, trong khi đơn vị thiết kế là PECC2.

Dự án mở rộng có tổng vốn đầu tư gần 3.965 tỷ đồng, trong đó EVN tự thu xếp 30%, phần còn lại vay thương mại từ Ngân hàng tái thiết Đức (KfW) và BIDV. Công trình lắp đặt thêm 2 tổ máy với công suất 200MW, dự kiến tổ máy 1 phát điện vào quý III/2027, tổ máy 2 vào quý IV/2027, toàn bộ dự án hoàn thành cuối năm 2027. Khi vận hành, nhà máy mở rộng sẽ bổ sung khoảng 113 triệu kWh/năm, tăng khả năng huy động điện trong giờ cao điểm, giảm chi phí sản xuất, tận dụng nguồn nước mùa lũ và góp phần giảm phát thải CO2.

Để phục vụ thi công dự án mở rộng, EVN đã khởi công cầu Hiếu Liêm từ tháng 12/2024. Cầu dài gần 250 m, rộng 9m, ngoài chức năng vận chuyển vật tư, thiết bị trong giai đoạn xây dựng, sau này còn phục vụ giao thông dân sinh, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội khu vực.

Trải qua hơn 3 thập kỷ vận hành, thủy điện Trị An không chỉ là công trình điện năng trọng điểm mà còn là biểu tượng của sự hợp tác quốc tế, tinh thần lao động bền bỉ và sự đóng góp to lớn của nhân dân. Với dự án mở rộng đang triển khai, công trình tiếp tục khẳng định vị thế quan trọng trong hệ thống năng lượng quốc gia, đồng thời tạo động lực phát triển mới cho vùng Đông Nam Bộ.

(Tổng hợp)