‘Nữ hoàng’ gia vị quý giá thứ 3 toàn cầu của Việt Nam: Cần ít nhất 3 năm mới cho quả, Hà Lan và Trung Quốc đua nhau 'săn lùng'

Việt Nam được biết đến là một trong những quốc gia hàng đầu về trồng và xuất khẩu các loại gia vị. Với khoảng 500.000ha đất nông nghiệp dành riêng cho cây gia vị, hàng trăm nghìn hộ gia đình và 400 doanh nghiệp đã tham gia vào quá trình sản xuất và xuất khẩu các sản phẩm như ớt, đinh hương, gừng, nghệ và bạch đậu khấu. Đặc biệt, bạch đậu khấu là một trong những gia vị có giá trị cao nhất, đứng thứ ba sau nhụy hoa nghệ tây và vani.

Theo số liệu của Tổng cục Hải quan, trong nửa đầu năm nay, Việt Nam đã xuất khẩu 1.554 tấn bạch đậu khấu và nhục đậu khấu, thu về 12,6 triệu USD, giảm nhẹ so với cùng kỳ năm trước. Hai doanh nghiệp hàng đầu trong xuất khẩu là Nedspice Việt Nam và Olam Việt Nam. Trong năm 2023, tổng sản lượng xuất khẩu đạt 3.551 tấn, thu về 27,4 triệu USD, tăng 36,5% về lượng nhưng giảm 15,4% về giá trị. Các thị trường lớn nhất của Việt Nam là Hà Lan, Trung Quốc và Hoa Kỳ.

Bạch đậu khấu có hương vị cay nhẹ và thơm mát, thường được sử dụng trong nấu ăn và làm nguyên liệu cho món tráng miệng. Được mệnh danh là "bà hoàng của các loại gia vị", loại cây này không chỉ làm tăng hương vị mà còn mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe. Với khoảng 2,4% tinh dầu chứa các thành phần như bomeol, eucalyptole và camphor, bạch đậu khấu có giá trị dược liệu cao.

Một nghiên cứu từ Đại học Texas A&M tại Hoa Kỳ đã chỉ ra rằng, bạch đậu khấu có thể được coi là "siêu thực phẩm" nhờ khả năng hỗ trợ giảm cân và chống viêm. Kết quả nghiên cứu của Giáo sư Luis Cisneros-Zevallos và nhóm của ông cho thấy rằng loại gia vị này không chỉ giúp tăng cường khẩu vị mà còn mang lại nhiều lợi ích về sức khỏe, đặc biệt trong việc giảm mỡ và duy trì cơ thể khỏe mạnh.

Cây bạch đậu khấu, còn được biết đến với nhiều tên gọi như bạch khấu xác, đới xác khấu, là một loại cây gia vị phổ biến thuộc họ Gừng (Zingiberaceae) với tên khoa học là Amomum Repens Sonner. Loại cây này không chỉ được trồng rộng rãi tại Việt Nam mà còn có mặt ở các quốc gia như Thái Lan, Lào và một số vùng ở Nam Mỹ. Bạch đậu khấu lần đầu tiên được L. Maton mô tả khoa học vào năm 1811.

Trong ẩm thực, bạch đậu khấu rất được ưa chuộng tại các nước châu Á, đặc biệt là Trung Đông và Ả Rập, nơi nó đóng vai trò quan trọng trong nhiều món ăn. Đây là một gia vị không thể thiếu nhờ hương thơm đặc trưng cùng vị cay nhẹ.

Cây bạch đậu khấu có kích thước tương đối lớn, với chiều cao trung bình từ 2 đến 3m. Thân rễ cây mọc ngang dưới mặt đất, kích thước tương tự ngón tay người lớn. Lá cây dài khoảng 55cm, rộng 6cm, hình mũi mác, nhọn hai đầu, có bề mặt lá trên nhẵn bóng và mặt dưới phủ lông nhẹ. Hoa của cây bạch đậu khấu mang màu trắng tím, mọc thành cụm từ gốc thân với chiều dài cụm hoa có thể đạt 40cm. Mỗi cuống hoa thường có từ 3 đến 5 bông hoa nở.

Quả bạch đậu khấu có dạng tròn dẹt, đường kính từ 1 đến 1,5cm, thường được chia thành 3 múi. Vỏ quả có màu trắng nhạt và có các đường vân dọc rõ rệt. Bên trong mỗi quả có chứa từ 20 đến 30 hạt, được gọi là khấu mễ hoặc khấu nhân, chứa nhiều tinh dầu quý giá. Vỏ quả sau khi khô giòn và dễ nứt, để lộ phần hạt bên trong, trong khi phần vỏ ngoài có thể được sử dụng như một loại gia vị có mùi thơm nhẹ.

Hoa và quả của cây bạch đậu khấu không chỉ là nguồn gia vị quan trọng mà còn là nguyên liệu trong nhiều bài thuốc cổ truyền. Quy trình thu hoạch quả rất công phu và đòi hỏi sự tỉ mỉ. Quả thường được thu hoạch khi chuyển từ màu xanh sang vàng vào mùa thu, và chỉ những cây từ 3 năm tuổi trở lên mới có đủ năng suất và chất lượng. Việc thu hái được thực hiện hoàn toàn thủ công để tránh gây hư hại cho quả, đảm bảo rằng chỉ những quả chín tới khoảng 70% được chọn lọc. Những quả bị sâu bọ hoặc nấm mốc sẽ bị loại bỏ ngay từ giai đoạn thu hoạch.

Sau khi được thu hái, quả bạch đậu khấu sẽ được phơi khô dưới bóng râm để giữ nguyên tinh dầu tự nhiên. Quả khô được cắt bỏ phần cuống và xử lý qua xông hơi với diêm sinh để làm vỏ quả chuyển thành màu trắng. Sau quá trình xử lý, sản phẩm cuối cùng có thể bảo quản trong thời gian dài, chỉ cần lấy hạt và giã nát trước khi sử dụng.

>> Loại cây cổ xưa vừa là dược liệu, vừa là thực phẩm: Toàn thân là ‘vàng’, người Việt cứ hái là kiếm bộn tiền