Núi lửa từng ngủ yên 700.000 năm bất ngờ có dấu hiệu hồi sinh

Một ngọn núi lửa hẻo lánh ở khu vực Đông Nam Iran đang cho thấy những dấu hiệu sống lại sau khoảng 700.000 năm ngủ yên. Theo một nghiên cứu mới công bố, núi lửa Taftan đã nâng cao thêm khoảng 9 cm chỉ trong chưa đầy một năm, cho thấy áp suất đang âm thầm gia tăng bên dưới đỉnh núi.

Sử dụng dữ liệu radar vệ tinh, các nhà khoa học đã phát hiện sự dịch chuyển nhẹ này trong giai đoạn từ tháng 7/2023 đến tháng 5/2024. Hiện tượng nâng đất vẫn chưa dừng lại, chứng tỏ áp suất vẫn bị “mắc kẹt” dưới lòng núi. Nhóm nghiên cứu do Pablo J. González thuộc Hội đồng Nghiên cứu Quốc gia Tây Ban Nha (CSIC) dẫn đầu cho rằng tín hiệu này xuất phát từ sự vận động trong hệ thống thủy nhiệt của Taftan, nơi khí nóng và dung dịch lưu thông bên dưới bề mặt.

Taftan là một trong những núi lửa cô lập nhất Iran, không có thiết bị giám sát thường trực như cảm biến GPS hay máy đo địa chấn. Do đó, các nhà khoa học phải dựa vào kỹ thuật radar giao thoa (InSAR) - một công nghệ đo chuyển động bề mặt từ không gian, sử dụng dữ liệu từ các vệ tinh Sentinel-1 của châu Âu. Phương pháp này cho phép họ quan sát ngọn núi từ xa, bất kể điều kiện thời tiết hay ánh sáng.

Theo mô hình của nhóm nghiên cứu, nguồn áp suất nằm ở độ sâu chỉ khoảng 500-630 mét dưới bề mặt, cho thấy nguyên nhân có thể là khí bị dồn nén, chứ không phải magma. Hồ chứa magma sâu hơn, nằm cách mặt đất hơn 3 km, hiện vẫn yên tĩnh. Các nhà khoa học nhận định, khí nóng di chuyển qua các khe nứt đang khiến đỉnh núi phồng lên như một quả bóng.

Với độ cao 3.940 mét, Taftan vẫn thường xuyên phun khí lưu huỳnh và hơi nước qua các miệng phun fumarole - dấu hiệu cho thấy nhiệt và khí vẫn hoạt động trong lòng núi. Dù chưa từng ghi nhận vụ phun trào nào trong lịch sử, các chuyên gia cảnh báo rằng “ngủ yên” không đồng nghĩa với “vô hại”. Nhiều hệ thống núi lửa tưởng như đã tắt vẫn có thể thức dậy sau hàng nghìn năm yên lặng.

Nghiên cứu cũng loại trừ các nguyên nhân bên ngoài như mưa lớn hoặc động đất gần đó, khẳng định quá trình nội sinh đang gây ra hiện tượng nâng đất. Lời giải thích hợp lý nhất là sự tích tụ khí trong các khe đá, hoặc một xung nhỏ của dung nham đã giải phóng khí nóng bay lên. Khi một phần khí thoát ra, tốc độ nâng đất có dấu hiệu chậm lại.

Dù vậy, điều này không có nghĩa là Taftan sắp phun trào, song các nhà khoa học nhấn mạnh cần giám sát chặt chẽ hơn. Mối nguy chính không phải là dung nham, mà là các vụ nổ phreatic – những vụ nổ hơi nước xảy ra khi chất lỏng siêu nóng bốc hơi đột ngột. Những vụ nổ này có thể bắn tung đá và tro bụi, trong khi khí lưu huỳnh có thể lan tới các khu dân cư lân cận, bao gồm thành phố Khash cách đó khoảng 50 km.

“Áp suất này phải được giải phóng – dù là âm thầm hay dữ dội. Nghiên cứu này không nhằm gây hoang mang, mà để kêu gọi chính quyền sớm thiết lập hệ thống giám sát thực sự”, ông González nói.

Trong thời gian tới, các nhà khoa học hy vọng sẽ lắp đặt cảm biến khí và máy đo địa chấn quanh Taftan, nhằm theo dõi lượng SO2, CO2 và hơi nước - những chỉ dấu quan trọng cho thấy áp suất đang tăng hay giảm. Trước mắt, vệ tinh vẫn sẽ tiếp tục theo dõi từng chuyển động nhỏ nhất của ngọn núi từ quỹ đạo.