‘Quả bom ngầm’ dưới kênh đào Phù Nam đe dọa nhấn chìm siêu dự án 1,7 tỷ USD của Campuchia

Tháng 8/2024, Campuchia chính thức khởi công dự án Kênh đào Phù Nam Techo, siêu dự án hạ tầng được kỳ vọng sẽ thay đổi toàn bộ hệ thống vận tải và thương mại quốc gia.

Với tổng vốn đầu tư 1,7 tỷ USD, tuyến kênh này sẽ nối thủ đô Phnom Penh thẳng tới Vịnh Thái Lan, giúp Campuchia có lối ra biển trực tiếp và giảm phụ thuộc vào các cảng nước ngoài.

Tuy nhiên, phía sau tầm nhìn đầy tham vọng ấy là hàng loạt thách thức kỹ thuật phức tạp, từ thiết kế, địa hình đến xử lý đất và nước, khiến dự án trở thành một trong những công trình “khó nhằn” nhất trong lịch sử xây dựng hạ tầng của quốc gia này.

Theo công bố chính thức, Kênh Phù Nam Techo dài 180km, rộng khoảng 100m ở thượng nguồn và 80m ở hạ nguồn, duy trì độ sâu vận hành 5,4m.

Để hỗ trợ tuyến đường thủy băng qua vùng đồng bằng, dự án sẽ xây dựng 3 hệ thống âu thuyền (cống điều tiết) cùng 11 cây cầu, bảo đảm vừa duy trì giao thông thủy, vừa không làm gián đoạn giao thông đường bộ.

Các âu thuyền, công nghệ quen thuộc trong ngành thủy lợi quốc tế, hoạt động như “thang máy nước”, giúp tàu thuyền vượt qua chênh lệch độ cao tự nhiên. Campuchia cũng kỳ vọng chúng sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn mặn từ Vịnh Thái Lan và duy trì cân bằng thủy văn ở khu vực đồng bằng.

Kênh được thiết kế cho tàu trọng tải 3.000 tấn, có thể tăng lên 5.000 tấn vào mùa mưa. Tuy nhiên, mức giới hạn này làm dấy lên câu hỏi về hiệu quả kinh tế dài hạn: liệu một tuyến kênh có năng lực vận tải tương đối hạn chế có thể thu hút đủ lưu lượng hàng hóa để hoàn vốn cho dự án trị giá 1,7 tỷ USD?

CRBC – “bộ não” kỹ thuật đứng sau dự án

Đơn vị thi công chính là Tập đoàn Cầu đường Trung Quốc (CRBC) – công ty con của China Communications Construction Company (CCCC), một trong những tập đoàn xây dựng hạ tầng lớn nhất thế giới.

CRBC từng thực hiện nhiều dự án tầm cỡ toàn cầu và đã chứng minh năng lực tại Campuchia qua công trình cao tốc Phnom Penh, Sihanoukville.

Với sự tham gia của CRBC, giới quan sát đánh giá việc thi công về mặt vật lý hoàn toàn khả thi. Nhưng bài toán lớn nhất lại nằm ở mức độ bền vững của công trình trong điều kiện tự nhiên đặc thù của đồng bằng Mekong.

Để vận hành ổn định giữa vùng đất thường xuyên ngập lũ, dự án buộc phải áp dụng hai giải pháp kỹ thuật cốt lõi:

Hệ thống âu thuyền điều tiết nước, cho phép tàu vượt qua địa hình chênh lệch, đồng thời kiểm soát mặn,

Xây dựng hệ thống đê cao dọc hai bên bờ nhằm ngăn lũ phá hủy hoặc bồi lấp lòng kênh.

Tuy nhiên, hệ thống đê cao lại tạo ra nghịch lý thủy văn: khi lũ về, dòng nước vốn dàn trải trên diện rộng bị chặn lại, dẫn tới mực nước ở phía thượng nguồn dâng cao và gây áp lực thủy lực cực lớn lên chính con đê nhân tạo này.

Theo phân tích của Trung tâm Stimson (Mỹ), điều này có thể dẫn đến xói mòn, phá vỡ cấu trúc đê và chi phí bảo trì khổng lồ trong suốt vòng đời dự án. Nói cách khác, kênh đào có thể trở thành một “con đê khổng lồ” dài 180km, vừa tách đôi hệ sinh thái ngập lũ, vừa khiến công tác vận hành và bảo dưỡng trở nên cực kỳ tốn kém.

“Bẫy địa chất” dưới lòng đất: Đất phèn và phản ứng hóa học nguy hiểm

Một rủi ro kỹ thuật nghiêm trọng khác nằm ngay bên dưới lớp đất mà tuyến kênh đi qua.

Khu vực đồng bằng Campuchia có tầng đất Holocene chứa Pyrite (sắt sunfua). Khi lớp đất này bị đào lên và tiếp xúc với oxy, nó sẽ oxy hóa mạnh, tạo ra axit sunfuric, loại axit có khả năng ăn mòn kim loại và bê tông, đồng thời giải phóng kim loại nặng độc hại như Asen, Cadmium và Chì.

Nếu không được xử lý, hiện tượng này có thể biến kênh Phù Nam Techo thành một dòng sông axit, gây hại cả cho công trình lẫn môi trường.

Để khắc phục, CRBC phải triển khai các biện pháp địa kỹ thuật đắt đỏ như trung hòa đất bằng vôi hoặc sử dụng bê tông kháng axit đặc chủng, làm đội vốn dự án lên đáng kể, trong khi con số 1,7 tỷ USD hiện tại đã bị nhiều chuyên gia cho là “quá thấp so với thực tế”.

Tham vọng lớn, rủi ro không nhỏ

Từ góc độ kỹ thuật, Kênh đào Phù Nam Techo là một công trình đầy tham vọng và phức tạp. Nó không chỉ là việc đào một con kênh, mà là xây dựng một hệ thống thủy vận đa chức năng, kết hợp công nghệ kiểm soát nước, quản lý mặn và kết cấu đê kiên cố.

Dù có sự hậu thuẫn của một “gã khổng lồ xây dựng” như CRBC, những thách thức về địa chất, thủy văn và môi trường vẫn là những rủi ro dài hạn có thể ảnh hưởng trực tiếp đến tuổi thọ và hiệu quả kinh tế của dự án.

Kênh Phù Nam Techo vì thế đang trở thành một bài kiểm tra lớn cho năng lực kỹ thuật, tầm nhìn và quản trị rủi ro của quốc gia này trong thế kỷ 21.