Quốc gia không có nhà máy lọc dầu lại xuất khẩu 275.000 tấn trong 2 năm: Là ‘cửa hậu’ cho dầu Nga chảy vào EU?

Dù từng bị nghi ngờ là điểm trung chuyển hàng hóa bị cấm từ châu Âu sang Nga, Gruzia hiện đang đối mặt với cáo buộc nghiêm trọng hơn: trở thành “cửa hậu” đưa dầu mỏ bị cấm vận của Nga thâm nhập thị trường Liên minh châu Âu (EU).

Theo dữ liệu từ Cơ quan Dầu khí Nhà nước Gruzia, từ năm 2022 đến 2024, nước này đã xuất khẩu tới 275.000 tấn dầu và sản phẩm dầu mỏ – gấp hơn 4 lần tổng lượng xuất khẩu từ 2019 đến 2021. Đáng chú ý, lượng xuất khẩu sang các nước EU đạt 104.000 tấn, trong khi sản lượng khai thác nội địa của Gruzia chỉ dao động quanh mức 35.000–40.000 tấn mỗi năm (tương đương 700 thùng/ngày), và quốc gia này vẫn phải nhập khẩu phần lớn nhu cầu tiêu dùng nội địa khoảng 1,5 triệu tấn mỗi năm.

Nguồn cung lớn nhất? Vẫn là Nga. Năm 2023, Gruzia nhập khẩu tới 771.000 tấn dầu và sản phẩm dầu mỏ từ Nga, tăng mạnh so với 225.000 tấn năm 2021. “Sự chênh lệch giữa sản lượng nội địa, nguồn nhập khẩu và con số xuất khẩu cho thấy rõ vai trò tái xuất của Gruzia đối với dầu mỏ có nguồn gốc từ Nga", Partsvania nhận định.

“Dán nhãn lại” – Kẽ hở lớn trong vòng vây cấm vận

Sau khi áp đặt hai vòng trừng phạt dầu mỏ vào tháng 12/2022 và 2/2023 nhằm cắt giảm nguồn thu của Điện Kremlin sau cuộc xâm lược toàn diện Ukraine, EU kỳ vọng làm gián đoạn mạnh dòng chảy năng lượng Nga. Tuy nhiên, trên thực tế, các kẽ hở trong chuỗi hậu cần và cơ chế giám sát cho phép dầu Nga tiếp tục len lỏi vào châu Âu thông qua các nước trung gian.

“Trong khi dư luận tập trung vào việc ngăn hàng hóa bị cấm tràn vào Nga, thì chiều ngược lại – dầu Nga thâm nhập phương Tây với nhãn mác giả – lại bị xem nhẹ nhưng nguy hiểm không kém", Partsvania cảnh báo.

Một phân tích từ Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí sạch (CREA) cho biết: trong năm 2023, các nước áp lệnh trừng phạt Nga vẫn nhập khẩu lượng sản phẩm dầu mỏ trị giá gần 8,5 tỷ euro có nguồn gốc từ dầu thô Nga – tăng 44% về khối lượng so với năm trước. Con số này tương đương 68% tổng cam kết viện trợ hàng năm của EU dành cho Ukraine giai đoạn 2024–2027.

Các nước như Ấn Độ, Trung Quốc, UAE và Thổ Nhĩ Kỳ đều đóng vai trò then chốt trong cơ chế “rửa dầu”. Riêng Ấn Độ nhập khoảng 1,8 triệu thùng dầu Nga mỗi ngày, rồi tái xuất sản phẩm tinh chế sang EU và Mỹ. Chỉ trong giai đoạn từ tháng 1/2024 đến tháng 1/2025, khoảng 135 triệu USD sản phẩm dầu mỏ từ nhà máy lọc dầu Vadinar (Gujarat, Ấn Độ) – do Rosneft (Nga) cung cấp dầu – đã được xuất khẩu sang Mỹ.

Tuy nhiên, khác với các nước kể trên, Gruzia không có nhà máy lọc dầu, và cơ sở đầu tiên dự kiến phải đến 2028 mới hoàn thiện. Điều đó có nghĩa: các lô hàng xuất từ Gruzia hầu như không qua bất kỳ quá trình chuyển hóa nào – mà chủ yếu là dầu Nga được “đóng gói lại” để đổi nguồn gốc.

Một cuộc điều tra gần đây từ tổ chức nghiên cứu iFact cho thấy: dầu Nga đang được “biến hóa” thành hàng Gruzia thông qua thay đổi hồ sơ, đăng ký dưới tên công ty địa phương hoặc trộn với một lượng nhỏ dầu nội địa. Các thủ thuật này giúp lô hàng lách trừng phạt, đặc biệt trong trường hợp bên nhập khẩu không kiểm tra kỹ nguồn gốc thật sự.

Rủi ro ngày càng lớn: Đối mặt trừng phạt thứ cấp từ phương Tây

Partsvania cảnh báo rằng nếu tình trạng này tiếp diễn, Gruzia có thể phải đối mặt với các biện pháp trừng phạt thứ cấp, bị xếp vào nhóm quốc gia rủi ro cao về tuân thủ, và ảnh hưởng nghiêm trọng đến quá trình hội nhập châu Âu.

“Không giống như Ấn Độ hay UAE – những nước có thể hợp pháp tái định danh sản phẩm nhờ công nghệ lọc dầu – Gruzia không hề có giá trị gia tăng nào. Họ chỉ cung cấp vỏ bọc hậu cần và pháp lý", ông nhấn mạnh.

Thực tế tương tự cũng đang diễn ra ở Thổ Nhĩ Kỳ, nơi hơn 5 triệu tấn sản phẩm dầu Nga đã được chuyển đến EU qua các cảng không có nhà máy lọc dầu từ tháng 2/2023 đến 2/2024.

“Các tuyến đường vòng mới đang được dựng lên để che giấu xuất xứ hàng hóa Nga và phá vỡ hiệu lực trừng phạt”, Partsvania kết luận. Ông kêu gọi EU và phương Tây nhanh chóng nâng cấp các cơ chế giám sát, xác minh nguồn gốc và thực thi chế tài, nếu muốn ngăn chặn hiệu quả dòng chảy dầu mỏ bị cấm vận từ Nga.

>> Gần 500.000 ô tô mới tinh, chạy 0km nhưng được gắn mác ‘xe cũ’, xuất khẩu ồ ạt: Trung Quốc toan tính gì?