Schengen: Châu Âu đang hủy hoại 'viên ngọc quý' của mình thế nào?

Một trong những dự án hàng đầu của châu Âu đang đối mặt với thách thức nghiêm trọng. Khu vực miễn thị thực Schengen đang bị ảnh hưởng liên tục khi ngày càng nhiều quốc gia duy trì hoặc tái áp dụng các biện pháp kiểm tra biên giới nội bộ, với lý do lo ngại về di cư hoặc khủng bố.

Năm 1995, châu Âu thành lập khu vực không biên giới – Schengen. Ủy ban châu Âu hiện tại đã gọi nó là “viên ngọc quý của sự hội nhập châu Âu” và “trái tim không ngừng đập của châu Âu”.

Du lịch miễn thị thực khắp châu Âu đã trở thành tiêu chuẩn trong 20 năm qua. Nhưng điều đó càng gặp thách thức khi chứng kiến nhiều quốc gia áp dụng lại các biện pháp kiểm tra biên giới, hầu hết đều bắt đầu từ cuộc khủng hoảng di cư lớn vào năm 2015.

Ngày nay đi tàu từ Áo sang Đức có cảm giác như Schengen chưa từng tồn tại. Khi tàu qua biên giới, cảnh sát sẽ xuất hiện và kiểm tra. Điều này gây ra sự chậm trễ trên mỗi hành trình và chi phí kinh tế khi việc vận chuyển hàng hóa bị chậm lại.

Nhưng điều có lẽ còn tai hại hơn là mỗi cuộc kiểm tra biên giới càng làm xói mòn một trong những dự án hàng đầu hữu hình nhất của EU. Ngày nay, một du khách qua châu Âu có thể bị dừng lại hơn chục lần do một nhóm quốc gia từ chối duy trì quy định của khu vực Schengen.

Sergio Carrera, thành viên cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu Chính sách châu Âu (CEPS) có trụ sở tại Brussels, cho biết: “Những gì chúng tôi đang trải qua là một nhóm các quốc gia thành viên có hành vi sai trái, đơn giản là không tuân thủ luật pháp”.

Cho đến nay, Pháp đã lắp đặt các trạm kiểm soát ở biên giới của mình - dưới danh nghĩa chống khủng bố. Trong khi đó, Đức đang kiểm tra biên giới với Áo. CH Séc đang tiến hành kiểm tra ngẫu nhiên tại biên giới với Slovakia. Quyết định của Áo áp dụng các biện pháp kiểm soát với Slovakia được đưa ra ngay sau quyết định của CH Séc.

Và tiếp đó là các nước Bắc Âu. Na Uy, không phải là thành viên EU nhưng là một phần của khu vực Schengen, tiến hành kiểm tra tại các thành phố cảng. Thụy Điển cũng đang kiểm tra tất cả các biên giới của mình nhưng không đưa ra thông tin chi tiết.

Leon Züllig, một nhà nghiên cứu về Schengen tại Đại học Gießen cho biết: “Schengen đang bị hủy hoại" trong khi Sylvie Guillaume, nghị sĩ EU của Pháp cũng xác nhận rằng bản chất của Schengen “đã bị hủy hoại bởi việc áp dụng lại các biện pháp kiểm soát trong thời gian gần đây”.

Bộ trưởng Ngoại giao Áo Alexander Schallenberg tuyên bố: “Áo là nước ủng hộ mạnh mẽ Schengen với tư cách là một quốc gia ở giữa châu Âu và là những người hưởng lợi lớn từ nó. Nhưng hệ thống này không hoạt động”, lưu ý rằng 1/4 các nước Schengen đã thực hiện kiểm tra biên giới, ảnh hưởng đến một nửa dân số trong khu vực này.

Ông Schallenberg nói thêm Áo đã buộc phải có biện pháp “đáng buồn”là kiểm tra riêng ở biên giới Slovenia và Hungary. Trong khi đó Thủ tướng Đức Olaf Scholz nói rằng việc kiểm tra biên giới nước này là “không thể thiếu”. Tuy nhiên, Ủy ban châu Âu, dường như không quá quan tâm, cho rằng đó là việc quản lý biên giới bên ngoài.

Nhiều nước châu Âu đang áp dụng lại việc kiểm soát biên giới. Ảnh: EPA

Chủ nghĩa dân túy?

Trước cuộc họp của các Nộ trưởng Nội vụ EU mới diễn ra, các tuyên bố chính trị nhằm thực hiện kiểm tra biên giới bổ sung trong khối Schengen đã "mọc lên như nấm".

Chứng kiến những hình ảnh gần đây về hàng nghìn người di cư chủ yếu là thanh niên đến đảo Lampedusa của Italy, Áo đã nhanh chóng tuyên bố rằng họ sẽ bắt đầu tiến hành kiểm tra tại biên giới của mình với Italy.

Bộ trưởng Nội vụ Đức Nancy Faeser bị ảnh hưởng bởi chiến dịch bầu cử đang diễn ra ở bang Hesse, đã nhanh chóng làm theo bằng cách công bố một số hình thức kiểm tra biên giới ở biên giới Ba Lan và CH Séc. Ba Lan cũng ngay lập tức phản ứng, với việc đảng PiS cầm quyền tuyên bố kiểm tra phía Ba Lan ở biên giới với Đức và biên giới Slovakia. Slovakia cho biết họ sẽ tạm thời khôi phục các biện pháp kiểm soát tại biên giới với Hungary từ 5/10.

Và những động thái đó nhận được rất ít sự ủng hộ từ các chuyên gia Schengen. “Họ không thể làm điều đó. Nó đi ngược lại ý tưởng về một khu vực Schengen và đi ngược lại các hiệp ước”, Carrera thuộc CEPS cho biết.

Nghị sĩ EU Erik Marquardt của Đức bình luận các biện pháp kiểm soát biên giới mới “không gì khác hơn là một phản ứng dân túy đối với một vấn đề hiện có”, nhấn mạnh rằng các biện pháp như cảnh sát được trang bị vũ khí kiểm tra giấy tờ tùy thân trên tàu vào Đức không thể khắc phục được vấn đề.

“Ngoài gây chậm trễ, các biện pháp kiểm soát biên giới ở Schengen có rất ít tác động hữu hình: không thể hồi hương bất kỳ người tị nạn nào, cảnh sát biên giới chỉ có thể tiếp nhận đơn xin tị nạn”, nghị sĩ trên nêu rõ.

Về phần mình, Elisabeth Christen, nhà kinh tế cấp cao tại Viện nghiên cứu kinh tế Áo, cũng có quan điểm tương tự, nhấn mạnh tác động kinh tế của việc kiểm soát biên giới: “Đối với mỗi cửa khẩu biên giới trong khu vực Schengen, lưu lượng hàng hóa song phương giảm 2,7%, theo tính toán mô hình”.

Các đại diện doanh nghiệp Đức cũng đưa ra chỉ trích tương tự với quyết định tái áp dụng kiểm tra biên giới vì lo ngại tác động kinh tế đối với khu vực biên giới và sự gián đoạn đối với thương mại.

Chuyên gia về Schengen Carrera gọi tình trạng ngày nay là một “cuộc khủng hoảng về luật pháp”, trong khi nhà nghiên cứu Züllig phàn nàn rằng “Ủy ban châu Âu gần như không làm gì cả, mặc dù với tư cách là cơ quan bảo vệ các hiệp ước, họ thực sự nên bảo vệ khu vực Schengen”.

Những người ủng hộ Schengen hy vọng rằng sau cuộc bầu cử Nghị viện châu Âu diễn ra vào tháng 6 tới, một Ủy ban châu Âu mới – với điều kiện nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ Nghị viện – có thể có đủ khả năng để giải quyết vấn đề Schengen.