SHS giải mã 4 yếu tố then chốt khiến giá vàng Việt Nam luôn 'kéo xa' so với thế giới
Chuyên gia chỉ ra 4 yếu tố then chốt khiến giá vàng giữa các quốc gia chênh lệch rõ rệt với thế giới cũng là lời giải thích vì sao vàng Việt Nam thường đắt hơn.
Giá vàng trong nước về cơ bản được quyết định bởi giá vàng quốc tế quy đổi, cộng thêm một khoản chênh lệch nội địa (GAP). Vì nguồn cung vàng Việt Nam chủ yếu đến từ nhập khẩu mà cung khai thác nội địa rất ít nên công thức đơn giản có thể hình dung như sau:
Giá vàng Việt Nam = [Giá vàng thế giới (XAU/USD) x Tỷ giá (USD/VND)] + GAP nội địa
GAP là phần “chênh” giữa giá thế giới và giá trong nước, phản ánh những yếu tố đặc thù như thuế phí, hạn ngạch nhập khẩu, cấu trúc thị trường, thương hiệu và tâm lý. Trong một thị trường vận hành tự do, GAP gần như bằng 0. Nhưng tại Việt Nam, khoảng chênh thường ở mức dương và có lúc nới rộng bất thường. Thậm chí năm 2016 từng xuất hiện trường hợp hiếm hoi SJC rẻ hơn thế giới vài trăm nghìn đồng mỗi lượng.
Hiện tượng này không riêng Việt Nam. Ở nhiều quốc gia, giá vàng nội địa cũng lệch đáng kể so với giá quốc tế, phụ thuộc cách mỗi thị trường quản lý vàng, kiểm soát ngoại tệ và thị hiếu tiêu dùng.
Báo cáo mới của SHS chỉ ra bốn yếu tố quan trọng nhất khiến giá vàng giữa các quốc gia chênh lệch rõ rệt cũng là lời giải thích vì sao vàng Việt Nam thường đắt hơn.
Theo SHS, yếu tố đầu tiên là thuế nhập khẩu và các loại thuế phí kèm theo. Mức thuế không giống nhau khiến giá bán lẻ khác biệt giữa từng nước.
Ví dụ, trước đây Ấn Độ áp thuế khoảng 15% lên vàng nhập khẩu nên giá vàng tại Ấn Độ thường cao hơn tương ứng. Trung Quốc không công bố mức thuế riêng cho vàng nhưng áp thuế giá trị gia tăng khoảng 13% cùng phí gia công, khiến giá vàng trang sức tại đây cũng cao hơn khoảng 5-6%. Việt Nam đánh thuế nhập khẩu vàng nguyên liệu ở mức 0-3% nhưng vàng thành phẩm như trang sức nhập về cũng từng phải chịu thuế 2% và thuế giá trị gia tăng 10% nhưng gần đây Chính phủ đã điều chỉnh nhiều lần. Chi phí kiểm định, dập khuôn hay vận chuyển cũng được cộng vào giá. Bởi vậy, cùng một mức giá thế giới, người mua lẻ tại từng nước sẽ phải trả mức giá khác nhau theo thuế phí địa phương.
Yếu tố thứ hai SHS cho rằng là hạn ngạch nhập khẩu và kiểm soát ngoại hối. Nhiều quốc gia giới hạn lượng vàng nhập vào để bảo vệ cán cân ngoại tệ. Trung Quốc và Việt Nam đều yêu cầu giấy phép đặc biệt cho hoạt động nhập khẩu vàng, chỉ một số ít đơn vị được cấp phép. Khi nhu cầu cao hơn lượng vàng được phép nhập, thị trường sẽ thiếu hàng và giá buộc phải tăng. Đây là lý do khiến vàng Việt Nam có mức chênh lệch lớn, có thời điểm đạt 300-800 Dollar/ounce như đã được đề cập.
Trung Quốc từng tạm ngưng cấp hạn ngạch nhập vàng để bảo vệ tỷ giá đồng Nhân dân tệ, dẫn đến giá vàng tại Thượng Hải năm 2023 tăng vọt so với thế giới. Kiểm soát dòng vốn cũng có tác động gián tiếp. Khi người dân bị hạn chế mang ngoại tệ ra khỏi nước, họ có xu hướng chuyển sang mua vàng để tích trữ thay cho đồng USD, khiến giá vàng trong nước tăng thêm một nhịp.
Yếu tố thứ ba là chi phí vận chuyển, bảo hiểm và logistics. Vàng là loại hàng hóa có giá trị cao nên vận chuyển quốc tế luôn gắn với yêu cầu bảo đảm an ninh và bảo hiểm. Chi phí này thường chỉ chiếm vài Dollar mỗi ounce, không lớn so với biến động giá, nhưng vẫn tạo nên sự khác biệt giữa các thị trường xa nhau.
Giá vàng tại London và New York có lúc chênh lệch vài đô la do phí vận chuyển, còn giữa London và Mumbai mức chênh có thể khoảng 10-15 Dollar/ounce do cộng thêm chi phí vận chuyển, bảo hiểm và thuế nhập khẩu sau khi hoàn lại thuế nếu tái xuất. Nhìn chung, chi phí vận chuyển chỉ góp phần tạo nên những mức chênh nhỏ, còn những chênh lệch lớn chủ yếu đến từ thuế và hạn ngạch.
Yếu tố thứ tư thuộc về thương hiệu và thị hiếu. Tại một số quốc gia, vàng nội địa có thương hiệu riêng khiến người dân sẵn sàng trả giá cao hơn cho loại vàng họ tin tưởng. Việt Nam là ví dụ rõ rệt. Vàng miếng SJC được ưa chuộng hơn vàng phi SJC, tạo nên chênh lệch giữa SJC và vàng 9999 ở nhiều thời điểm lên tới vài triệu đồng mỗi lượng.
Ở Trung Quốc, người dân gần đây có xu hướng chuộng vàng trang sức 24k truyền thống hơn vàng miếng tiêu chuẩn London, nên vàng trang sức nội địa có thể bán giá cao hơn. Thị hiếu chuộng vàng nội hay vàng ngoại cũng thay đổi theo từng giai đoạn. Đã có thời khách Việt ưa thích vàng miếng Thụy Sĩ khiến giá vàng Phi Long Thụy Sĩ những năm 1990 cao hơn vàng SJC. Ngày nay, vàng SJC trong nước lại được xem là đáng tin cậy nhất.
Báo cáo Chứng khoán SHS cho biết thêm, về câu chuyện kinh doanh chênh lệch giá, nếu không có rào cản thì mọi chênh lệch đều sẽ được xóa bỏ nhanh chóng bằng hoạt động mua - bán này. Chẳng hạn, nếu giá vàng tại Việt Nam cao hơn thế giới 10%, một thương nhân hoàn toàn có thể mua vàng tại thị trường có giá thấp rồi bán lại trong nước để hưởng phần chênh lệch gần 10% sau khi trừ chi phí.
Tuy nhiên, trên thực tế, điều này gần như bất khả thi. Pháp luật Việt Nam không cho phép cá nhân tự do nhập khẩu vàng và mọi hành vi vận chuyển vàng qua biên giới mà không khai báo đều bị xem là buôn lậu. Nếu khai báo chính ngạch, vàng nhập khẩu sẽ phải chịu thuế và tuân theo nhiều quy định khác, khiến lợi nhuận kỳ vọng gần như bị triệt tiêu.
Đối với cá nhân xuất nhập cảnh, theo Thông tư 11/2014/TT-NHNN, người mang từ 300g vàng miếng, vàng nguyên liệu hoặc vàng trang sức, mỹ nghệ trở lên phải khai báo với cơ quan hải quan. Điều này khiến việc vận chuyển vàng với mục tiêu kinh doanh chênh lệch giá khó có thể diễn ra theo con đường hợp pháp. Mặc dù vậy, khi mức chênh lệch quá lớn, hoạt động arbitrage trong bóng tối vẫn có thể xuất hiện. Nhiều thời điểm, buôn lậu vàng diễn ra mạnh khi giá vàng tại Việt Nam cao hơn đáng kể so với các nước lân cận.
Vàng từ Hong Kong hay Campuchia có xu hướng chảy vào Việt Nam qua các đường nhỏ lẻ; ngược lại, khi giá vàng trong nước thấp hơn như năm 2016, vàng lại bị gom mang ra ngoài. Cơ quan quản lý thừa nhận rằng mức chênh lệch quá lớn tạo động lực cho hoạt động buôn lậu, gây thất thoát ngoại tệ và làm thị trường tiền tệ thêm phức tạp.
Những năm gần đây, khi chênh lệch ở mức 15 đến 20 triệu đồng mỗi lượng, nhiều vụ vận chuyển vàng lậu đã bị phát hiện tại khu vực biên giới Campuchia. Một hình thức khác là lách qua vàng nữ trang. Giả định thương nhân có thể đúc 8 lượng vàng thành đồ trang sức như vòng hay dây chuyền rồi mang sang thị trường có giá cao hơn.
Báo cáo đưa ra ví dụ: ngày 13/02/2025, một du khách mang 8 lượng vàng dưới dạng trang sức từ Việt Nam, nơi GAP chỉ ở mức +560.000 đồng mỗi lượng, sang Hàn Quốc ngày 14/02/2025 để bán tại thị trường có GAP lên tới +19,9 triệu đồng mỗi lượng. Khoản lãi gộp lý thuyết đạt khoảng 155 triệu đồng với 8 lượng vàng, chưa tính chi phí chế tác hay chi phí đi lại. Báo cáo cũng nhấn mạnh đây chỉ là ví dụ nhằm minh họa cơ chế tạo ra chênh lệch giá, hoàn toàn không phải khuyến nghị thực hiện.
