Suy thoái ngành thép Trung Quốc làm chao đảo cả nền kinh tế thế giới

Điều gì đang xảy ra ở Trung Quốc?

Tại Thượng Hải, doanh số bán thép hàng năm của thương nhân Yu Yongzhang đã sụt giảm hơn 75% chỉ trong vài năm qua. Ông nhận định thị trường hiện tại "không có lối thoát". Cùng lúc đó, tại Chile, công nhân Hector Medina đối mặt nguy cơ mất việc sau gần 50 năm gắn bó với nhà máy thép Huachipato.

Yếu tố chung trong những câu chuyện trên chính là Trung Quốc - cường quốc thép số một thế giới với sản lượng hơn 1 tỷ tấn/năm, chiếm hơn 50% sản lượng toàn cầu. Tuy nhiên, hiện nay ngành thép nước này đang gặp khó khăn về nhu cầu suy giảm, dẫn đến những tác động “domino” đến nền công nghiệp toàn thế giới.

Nguyên nhân chính đến từ sự suy thoái trong ngành xây dựng nội địa, dẫn đến tình trạng cung vượt cầu. Điều này khiến các nước lo ngại Trung Quốc sẽ đẩy mạnh xuất khẩu thép giá rẻ, gây ảnh hưởng đến sản xuất và việc làm tại nhiều quốc gia.

Tình hình này càng làm trầm trọng thêm những thách thức kinh tế toàn cầu hiện nay, đặc biệt tại châu Âu, nơi Đức được dự báo tăng trưởng gần như bằng 0 trong năm nay. Tại Mỹ, dù đã tăng cường bảo hộ ngành công nghiệp, vấn đề này vẫn có thể trở thành chủ đề nóng trong cuộc bầu cử Tổng thống sắp tới.

Từ góc nhìn chính sách, những bước đi chuyển hướng tập trung phát triển công nghệ cao và công nghệ xanh của Chủ tịch Tập Cận Bình, nhằm giảm bớt phụ thuộc của ngành vào tăng trưởng từ bất động sản, là nỗ lực đáng kể để giải quyết vấn đề nan giải này của ngành thép Trung Quốc.

Tuy vậy, ông Hu Wangming, lãnh đạo tập đoàn thép lớn nhất Trung Quốc Baowu Steel Group, mới đây đã cảnh báo ngành thép nước này đang bước vào "mùa đông khắc nghiệt". Nhận định này càng khẳng định thêm những khó khăn mà ngành thép Trung Quốc đang phải đối mặt, đồng thời báo hiệu những tác động có thể xảy ra trên phạm vi toàn cầu.

Tập đoàn Shanxi Jianbang cũng đã chỉ ra tình trạng khủng hoảng của ngành thép. Theo ông Zhang Rui, Tổng giám đốc công ty, ngành này cần cắt giảm hơn 30% số lượng doanh nghiệp để vượt qua khó khăn hiện tại. Thông tin này được đăng tải trên tài khoản WeChat chính thức của tập đoàn vào ngày 15/8.

Ông Wu Wenzhang, người sáng lập công ty tư vấn Shanghai SteelHome E-Commerce với 40 năm kinh nghiệm trong ngành, nhận định: "Nhu cầu thép của Trung Quốc đã chạm đỉnh và sẽ tiếp tục suy giảm. Trong 2-3 năm tới, ngành thép khó có thể thoát khỏi chu kỳ này, trừ khi Chính phủ có những biện pháp mạnh mẽ để thúc đẩy sáp nhập và tái cơ cấu giữa các doanh nghiệp".

Bên cạnh sự suy thoái của thị trường bất động sản, chi tiêu cho cơ sở hạ tầng cũng bắt đầu giảm, khiến các nhà máy phải đối mặt với tình trạng giá cả liên tục đi xuống. Tuy nhiên, nền kinh tế Trung Quốc vẫn đang trên đà đạt mục tiêu tăng trưởng khoảng 5%, mặc dù Chính phủ của Chủ tịch Tập Cận Bình đã tránh sử dụng các biện pháp kích thích quy mô lớn như trong các cuộc khủng hoảng trước đây.

"Hơi thở nóng" phả vào nền công nghiệp thế giới

Giá thép giảm mang lại lợi ích cho các doanh nghiệp sử dụng, nhưng gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến các nhà sản xuất khi lợi nhuận sụt giảm và nhiều nhà máy phải đóng cửa.

Tại Chile, Chính phủ đã phải áp thuế mới đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc để ngăn công ty Cap SA đóng cửa lò nung. Tuy nhiên, sau một quý thua lỗ nặng, công ty vẫn quyết định đóng cửa. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến 2.500 công nhân và gián tiếp đến hơn 20.000 người trong khu vực.

Ông Medina, 72 tuổi, lãnh đạo công đoàn, nhận định: "Việc đóng cửa này là đáng tiếc và là hệ quả của sự cạnh tranh không công bằng từ Trung Quốc".

Tại châu Âu, tập đoàn Salzgitter AG của Đức đã báo lỗ trong nửa đầu năm, một phần do công suất dư thừa và xuất khẩu gia tăng từ Trung Quốc. Ông Martin Theuringer, Giám đốc điều hành Hiệp hội Thép Đức, cảnh báo: "Tình trạng dư thừa công suất đang đe dọa lợi nhuận và tính bền vững của ngành công nghiệp thép châu Âu".

Cuộc khủng hoảng thép năm 2015-2016 đã gây ra nhiều tranh cãi chính trị ở châu Âu và Mỹ. Dù hiện nay căng thẳng thương mại giữa Mỹ, EU và Trung Quốc tập trung vào công nghệ thế kỷ 21, vấn đề thép vẫn có thể gây ra nhiều tranh cãi, đặc biệt liên quan đến các doanh nghiệp lâu đời và cộng đồng địa phương tại các khu vực như Vành đai gỉ sét của Mỹ và Bắc Anh.

Quy mô sản xuất khổng lồ của Trung Quốc khiến ngay cả những biến động nhỏ trong nhu cầu nội địa cũng có thể gây ra tác động lớn trên thị trường quốc tế. Xuất khẩu thép của nước này trong nửa đầu năm nay tương đương toàn bộ sản lượng của Bắc Mỹ và dự kiến đạt khoảng 100 triệu tấn trong năm nay.

Giá thép trong nước giảm mạnh khiến việc xuất khẩu trở nên có lợi hơn. Giá thép cuộn cán nóng xuất khẩu từ Trung Quốc hiện ở mức thấp nhất kể từ năm 2020, kéo theo sự sụt giảm giá thép toàn cầu.

Mặc dù các biện pháp phòng vệ thương mại đã được thắt chặt tại nhiều nước, thép vẫn dễ dàng được chuyển hướng sang các thị trường mới. Châu Mỹ Latinh đang phải đối mặt với sự gia tăng đột biến hàng nhập khẩu giá rẻ, từ mức 80.500 tấn/năm vào đầu thế kỷ, lượng thép Trung Quốc nhập khẩu vào khu vực này đã tăng lên 10 triệu tấn trong năm ngoái.

Xuất khẩu thép Trung Quốc sẽ đi về đâu?

Sự bùng nổ xuất khẩu thép giá rẻ từ Trung Quốc đang gây ra làn sóng lo ngại trên khắp thế giới. Từ Mỹ Latin đến châu Âu và Hoa Kỳ, các quốc gia đang phải đối mặt với thách thức bảo vệ ngành công nghiệp thép nội địa trước làn sóng nhập khẩu này.

Tại Colombia, ông Daniel Rey, đại diện ngành công nghiệp thép của tiểu bang này, kêu gọi Chính phủ có biện pháp bảo hộ thương mại: "Tình hình đang trở nên nghiêm trọng hơn mỗi ngày. Chúng tôi không còn khả năng tự vệ". Phản ứng tương tự cũng được ghi nhận ở nhiều nước khác.

Dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Joe Biden, Mỹ đang cân nhắc tăng thuế đối với thép và nhôm Trung Quốc. Cố vấn kinh tế hàng đầu Lael Brainard cảnh báo về mối đe dọa nghiêm trọng từ tình trạng dư thừa công suất của Trung Quốc đối với ngành công nghiệp thép và nhôm Mỹ. Washington cũng đang thực hiện các biện pháp để hạn chế thép Trung Quốc được vận chuyển qua các nước thứ ba như Mexico.

Tác động của vấn đề này không chỉ giới hạn ở ngành thép. Thị trường quặng sắt, nguyên liệu chính để sản xuất thép, cũng chịu ảnh hưởng nặng nề, trở thành một trong những mặt hàng có hiệu suất kém nhất năm nay với mức giảm gần 10% chỉ trong một tuần.

Đối với Trung Quốc, tình hình đặt ra một bài toán khó. Một mặt, chính quyền muốn tái cơ cấu ngành công nghiệp thép đang dư thừa công suất. Mặt khác, những nỗ lực này có thể ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế và việc làm trong bối cảnh kinh tế đang bất ổn. Với hàng triệu việc làm liên quan, ngành thép đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế Trung Quốc. Tính đến tháng 6, hơn 2.300 công ty thép đã báo lỗ, tăng 1/3 so với cuối năm ngoái.

Tuy nhiên, có những dấu hiệu cho thấy các nhà sản xuất thép Trung Quốc đang phản ứng với tình trạng suy thoái. Sản lượng tháng 7 giảm 9% so với cùng kỳ năm trước và xuất khẩu cũng giảm nhẹ trong những tháng gần đây. Điều này cho thấy khả năng tự điều chỉnh của ngành, dù chưa giải quyết được hoàn toàn vấn đề dư thừa công suất.

Trong quá khứ, Trung Quốc đã có những nỗ lực tái cơ cấu ngành thép. Sau cuộc suy thoái 2015-2016, Bắc Kinh đã ra lệnh đóng cửa các nhà máy cũ và đưa ra quy định chặt chẽ hơn về xây dựng nhà máy mới. Gần đây nhất, chính phủ áp đặt mức trần sản lượng nhằm hạn chế khí thải, một phần của chiến lược giảm carbon.

Theo Hiệp hội Thép Thế giới, nhu cầu thép nội địa Trung Quốc có thể đã đạt đỉnh và có khả năng giảm thêm trong trung hạn. Điều này đặt ra thách thức lớn cho ngành công nghiệp thép nước này trong việc tìm kiếm thị trường mới.

Chuyên gia Wu từ công ty tư vấn Steelhome nhận định: "Toàn bộ ngành công nghiệp sẽ gặp khó khăn nếu chỉ dựa vào thị trường. Chính sách của Chính phủ cần được điều chỉnh để đối phó với tình hình hiện tại".

Cuộc khủng hoảng trong ngành thép Trung Quốc đang gây ra những tác động lan tỏa toàn cầu, đặt ra những thách thức không chỉ cho nền kinh tế lớn thứ hai thế giới mà còn cho cả cộng đồng quốc tế. Việc tìm ra giải pháp cân bằng giữa tái cơ cấu ngành và duy trì ổn định kinh tế-xã hội sẽ là một bài toán khó trong thời gian tới.

Theo Financial Times, BNN