Thỏa thuận hiếm có trong lịch sử: Quốc gia Đông Nam Á sở hữu 'kho báu' hơn 16 triệu tấn, Trung Quốc lập tức đề nghị dùng 'bí mật công nghệ' để đổi lấy quyền tiếp cận

Trung Quốc và Malaysia đang tiến hành các cuộc thảo luận ban đầu về một dự án chế biến đất hiếm, trong đó Quỹ đầu tư quốc gia Khazanah Nasional của Malaysia nhiều khả năng sẽ hợp tác với một doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc để xây dựng nhà máy tinh luyện tại quốc gia Đông Nam Á này, theo các nguồn tin am hiểu vấn đề.

Nếu liên doanh thành hiện thực, đây sẽ là bước ngoặt lớn trong chính sách của Trung Quốc – nước cung cấp và tinh luyện đất hiếm hàng đầu thế giới – vốn lâu nay cấm xuất khẩu công nghệ chế biến nhằm bảo vệ vị thế thống trị ngành.

Theo hai nguồn tin tại Malaysia, Bắc Kinh sẵn sàng chia sẻ công nghệ để đổi lấy quyền tiếp cận trữ lượng đất hiếm chưa được khai thác của Malaysia, đồng thời tìm cách kiềm chế sự cạnh tranh từ Lynas Rare Earths của Australia, công ty hiện vận hành một nhà máy chế biến tại bang Pahang.

Tất cả bốn nguồn tin trao đổi với Reuters đều yêu cầu ẩn danh do tính nhạy cảm của vấn đề. Hiện Khazanah Nasional cùng các Bộ Tài nguyên thiên nhiên và Thương mại của Malaysia chưa đưa ra phản hồi. Phía Trung Quốc cũng chưa trả lời yêu cầu bình luận của Reuters do đang trong kỳ nghỉ Quốc khánh.

Nhiều thách thức

Một nguồn tin Malaysia cho biết kế hoạch này đối mặt với nhiều trở ngại, trong đó có lo ngại từ phía Trung Quốc về khả năng Malaysia cung ứng đủ nguyên liệu thô cho nhà máy.

Hai nguồn tin khác cho hay Malaysia cũng quan ngại về tác động môi trường và các rào cản pháp lý, bởi hoạt động khai thác thường đòi hỏi giấy phép và phê duyệt từ cả chính quyền bang lẫn liên bang. Chính phủ Malaysia từng khẳng định không ủng hộ khai thác đất hiếm tại các khu vực nhạy cảm như rừng phòng hộ hoặc vùng đầu nguồn nước.

Trong bối cảnh các nhà sản xuất toàn cầu đang chạy đua tìm nguồn cung thay thế sau khi Trung Quốc siết hạn ngạch xuất khẩu trong năm nay, gây chậm trễ sản xuất cho các hãng ô tô và nhà sản xuất nam châm, Malaysia được xem là một lựa chọn tiềm năng.

Chính phủ Malaysia ước tính nước này có khoảng 16,1 triệu tấn đất hiếm, song thiếu công nghệ khai thác và chế biến. Kuala Lumpur đã cấm xuất khẩu quặng đất hiếm thô để tránh thất thoát tài nguyên, ngoại trừ một dự án thử nghiệm năm 2022 nhằm xây dựng khung hướng dẫn khai thác và cấp phép.

Tháng 5 vừa qua, Lynas – nhà sản xuất đất hiếm lớn nhất ngoài Trung Quốc – đã ký thỏa thuận với bang Kelantan ở miền Đông Malaysia để cung cấp hỗn hợp cacbonat đất hiếm trong tương lai, động thái được coi là nỗ lực thúc đẩy ngành công nghiệp nội địa.

Nhà máy dự kiến xử lý cả hai loại đất hiếm

Theo hai nguồn tin Malaysia, nhà máy tinh luyện đề xuất sẽ xử lý cả đất hiếm nhẹ và đất hiếm nặng – những nguyên tố then chốt trong sản xuất nhiều mặt hàng, từ ô tô, điện thoại di động cho đến thiết bị quân sự. Đặc biệt, các kim loại đất hiếm nặng – được sử dụng rộng rãi trong công nghệ sạch – lại ít phổ biến và một số nguyên tố đang khan hiếm do nhu cầu tăng cao.

Hồi tháng 8, Bộ trưởng Tài nguyên Malaysia Johari Abdul Ghani tiết lộ Trung Quốc sẵn sàng cung cấp hỗ trợ kỹ thuật và công nghệ chế biến đất hiếm. Tuy nhiên, ông cho biết Chủ tịch Tập Cận Bình yêu cầu giới hạn hợp tác với các doanh nghiệp nhà nước để bảo vệ bí mật thương mại. Ông nhấn mạnh các cuộc thảo luận mới ở giai đoạn sơ bộ và chưa có thỏa thuận nào được ký kết.

Một thỏa thuận thành công sẽ đưa Malaysia trở thành một trong số ít quốc gia sở hữu công nghệ chế biến đất hiếm từ cả Trung Quốc và các đối tác ngoài Trung Quốc, Johari nói thêm.