Từ tháng 10, hơn 7.000 cơ sở sản xuất sẽ thử nghiệm cơ chế tính giá điện mới

Giá điện hai thành phần - gồm phần tính theo sản lượng điện tiêu thụ và phần tính theo công suất đăng ký - đang được Bộ Công Thương chỉ đạo Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) triển khai thí điểm từ tháng 10/2025. Đây được xem là bước khởi đầu quan trọng trong lộ trình cải cách giá điện, phù hợp với chủ trương phát triển thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch theo tinh thần Nghị quyết 70 của Bộ Chính trị về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia.

Tại tọa đàm “Tìm lối mở cho điện sạch – Gỡ nút thắt chính sách, khơi thông năng lượng” do Báo Xây dựng tổ chức ngày 8/10, ông Trần Hoài Trang, Phó Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương) cho biết, giá điện hai thành phần sẽ được thử nghiệm với nhóm khách hàng sản xuất có mức tiêu thụ bình quân trên 200.000 kWh/tháng, tương đương khoảng 7.000 cơ sở trên toàn quốc.

“Bộ Công Thương đang chỉ đạo EVN sớm triển khai thử nghiệm từ tháng 10, sau đó tổng kết, đánh giá trước khi quyết định việc đưa giá điện hai thành phần vào áp dụng thực tế”, ông Trang nói.

Hiện Việt Nam vẫn đang áp dụng cơ chế giá điện một thành phần, tức khách hàng chỉ trả tiền theo sản lượng tiêu thụ. Cách tính này tuy đơn giản, dễ áp dụng nhưng chưa phản ánh đầy đủ chi phí đầu tư hệ thống truyền tải, khấu hao tài sản, trạm biến áp... mà ngành điện phải bỏ ra để duy trì công suất sẵn sàng cung ứng.

Theo ông Trang, trong mô hình giá hai thành phần, khách hàng sẽ phải trả riêng cho công suất đăng ký hàng tháng, ngay cả khi không sử dụng, thay vì toàn bộ chi phí này được ngành điện gánh và thu hồi qua điều chỉnh giá như hiện nay.

Ông đưa ví dụ: “Một hộ đăng ký công suất 24 kW nhưng chỉ dùng trong 1 giờ, trong khi hộ khác đăng ký 1 kW nhưng dùng liên tục 24 giờ. Rõ ràng chi phí phục vụ hai hộ này khác nhau, nhưng cách tính giá điện hiện nay lại không phản ánh điều đó”.

Ông Nguyễn Quốc Dũng, Trưởng ban Kinh doanh EVN, cho biết giá điện hai thành phần đã được nhiều quốc gia áp dụng, đặc biệt tại các nước phát triển, vì đây là phương pháp tính đúng nhất với chi phí thực tế của hệ thống điện.

Ông Dũng nhận định, hạ tầng kỹ thuật của Việt Nam hiện tương đối tốt, hệ thống công tơ điện tử có thể đo đếm công suất trong 30 phút/lần và truyền dữ liệu từ xa. Đây là điều kiện thuận lợi để triển khai cơ chế giá mới.

Theo đại diện EVN, cơ chế này khuyến khích doanh nghiệp điều chỉnh hành vi sử dụng điện, từ đó giảm công suất cực đại và tối ưu chi phí vận hành. “Trước đây, người dùng muốn tiết kiệm phải giảm lượng điện năng tiêu thụ. Còn với giá điện hai thành phần, họ có thể tiết kiệm bằng cách tối ưu cách sử dụng để giảm công suất nhưng vẫn đảm bảo sản lượng”, ông Dũng nói.

Ông cho rằng việc triển khai cơ chế này không chỉ giúp ngành điện phản ánh đúng chi phí đầu tư hệ thống, mà còn tạo động lực cho các doanh nghiệp sản xuất áp dụng giải pháp quản lý năng lượng hiệu quả hơn, hướng tới sản xuất xanh và bền vững.

Theo Nghị quyết 70, phát triển năng lượng phải gắn với xây dựng thị trường đồng bộ, cạnh tranh, minh bạch, xóa bỏ cơ chế bù chéo và điều chỉnh giá theo quy luật thị trường có sự quản lý của Nhà nước.

Ông Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Tăng trưởng Xanh, nhận định Nghị quyết 70 là bước đột phá lớn so với Nghị quyết 55 trước đó, khi đặt trọng tâm vào cơ chế giá điện và tính chất thị trường. “Nghị quyết 70 đã nhìn nhận rõ những khó khăn, vướng mắc của ngành điện, đồng thời cho phép có cơ chế đặc thù cho các dự án đặc thù, tạo hành lang pháp lý thông thoáng hơn cho đầu tư tư nhân”, ông Sơn nói.

Tuy nhiên, ông cũng cho rằng “vòng kim cô” lớn nhất của ngành điện hiện nay chính là giá điện - yếu tố chi phối mọi hoạt động đầu tư, sản xuất, phân phối trong lĩnh vực năng lượng. Do đó, việc triển khai giá điện hai thành phần là yêu cầu cấp thiết để thúc đẩy cải cách toàn diện.

Tính đến tháng 9/2025, tổng sản lượng điện tiêu thụ đạt 241,5 tỷ kWh, tăng 3,4% so với cùng kỳ 2024, nhưng vẫn thấp hơn so với kế hoạch. Theo dự kiến, đến năm 2030 sẽ có khoảng 14 triệu hộ gia đình sử dụng điện mặt trời mái nhà với quy mô công suất 3–5 kW/hộ, chiếm 16% tổng công suất hệ thống điện. Nguồn năng lượng này không chỉ giúp giảm tiền điện sinh hoạt, mà còn giảm áp lực đầu tư hệ thống truyền tải, phân phối ở khu vực nông thôn