Vị bác sĩ là Thị trưởng đầu tiên của Thủ đô Hà Nội: Nhậm chức khi mới 33 tuổi, là minh chứng cho tài dùng người xuất chúng của Chủ tịch Hồ Chí Minh

Khi nhắc đến bác sĩ Trần Duy Hưng, người ta nhớ đến tầm nhìn và tài dùng người của Chủ tịch Hồ Chí Minh, khi giao phó trọng trách Thị trưởng đầu tiên của Thủ đô cho một trí thức trẻ 33 tuổi. Cuộc đời của vị trí thức yêu nước này chứa đựng vô cùng nhiều câu chuyện thú vị.

Tài năng, trí tuệ, nhân ái, tận tụy và yêu nước

Bác sĩ Trần Duy Hưng là một người con ưu tú của Hà Nội, sinh ra ngày 16/1/1912 trong một gia đình trung lưu tại làng Hòe Thị, xã Xuân Phương, nay là phường Phương Canh, quận Nam Từ Liêm, Hà Nội. Làng Hòe Thị là một trong bốn địa danh nổi tiếng của Thủ đô xưa - Mỗ, La, Canh, Cót, những nơi đã góp phần nuôi dưỡng nhiều nhân tài cho đất nước. Sự phong phú về văn hóa và truyền thống tại nơi này đã tạo nên những phẩm chất cao quý trong con người ông.

Trưởng thành trong một gia đình có truyền thống gia phong, bác sĩ Trần Duy Hưng sớm được dạy dỗ nghiêm túc và tiếp thu những giá trị đạo đức từ nhỏ. Với trí thông minh nổi bật và niềm đam mê học hỏi, ông quyết định nối nghiệp gia đình theo học ngành y. Trong những năm tháng sinh viên, ông là bạn học của nhiều danh nhân y học sau này như Giáo sư Tôn Thất Tùng và Giáo sư Đặng Văn Ngữ. Những tình bạn này không chỉ hình thành từ niềm đam mê nghề nghiệp chung mà còn từ lòng yêu nước, tinh thần cống hiến cho dân tộc của cả thế hệ trí thức trẻ thời kỳ đó.

Không chỉ là một sinh viên y khoa xuất sắc, chàng thanh niên Trần Duy Hưng khi đó còn có một trái tim nhạy cảm với vận mệnh đất nước và lòng yêu nước cháy bỏng. Lòng yêu nước của ông không chỉ tồn tại dưới hình thức suy nghĩ mà còn thể hiện qua hành động cụ thể. Ngay từ khi còn là sinh viên, Trần Duy Hưng đã tham gia tích cực vào các phong trào yêu nước, đáp lại tiếng gọi của non sông, tham gia các cuộc vận động xã hội đòi độc lập, tự do cho dân tộc. Ông đã trở thành một phần của phong trào yêu nước do Mặt trận Việt Minh phát động, tham gia vào nhiều hoạt động tuyên truyền khắp các vùng quê. Với cây đàn violon trong tay, ông cùng các đồng chí đi khắp các chợ quê, vừa hát những bài ca yêu nước, vừa tuyên truyền, vận động nhân dân hưởng ứng các phong trào do Mặt trận Việt Minh khởi xướng.

Năm 1942, sau khi tốt nghiệp Đại học Y với thành tích xuất sắc, ở tuổi 30, bác sĩ Trần Duy Hưng cùng em gái mở một phòng khám tư tại số 6 phố Bông Nhuộm, Hà Nội. Phòng khám này không chỉ là nơi chăm sóc sức khỏe cho nhân dân mà còn là một minh chứng cho tinh thần y đức của ông. Phòng khám của ông nổi tiếng với chuyên môn giỏi, thu hút rất đông bệnh nhân, nhưng điều làm cho mọi người yêu quý bác sĩ Trần Duy Hưng chính là sự đức độ của ông. Ông sẵn lòng cưu mang, chữa bệnh miễn phí cho những người nghèo, bất kể hoàn cảnh. Đó không chỉ là sự nhân ái của một người thầy thuốc mà còn là lòng thương người, tinh thần yêu nước của một trí thức chân chính.

Phòng khám tại phố Bông Nhuộm không chỉ là nơi khám chữa bệnh mà còn là điểm kết nối với các chiến khu, là địa chỉ bí mật, là nơi gặp gỡ, che giấu các cán bộ Việt Minh. Bác sĩ Trần Duy Hưng không chỉ chữa bệnh bằng tài năng y khoa mà còn chữa lành những nỗi đau của dân tộc bằng sự đóng góp thầm lặng cho cuộc kháng chiến. Ông không hề ngần ngại cung cấp thuốc men cho chiến khu, dù biết rằng điều này có thể khiến ông và gia đình gặp nguy hiểm. Tinh thần cách mạng của ông không chỉ dừng lại ở lời nói, mà còn thấm đượm vào từng hành động, từng việc làm cụ thể.

Trong những năm tháng khó khăn, phòng khám của bác sĩ Trần Duy Hưng còn là nơi trú ẩn an toàn cho nhiều nhạc sĩ nổi tiếng như Văn Cao, Nguyễn Đình Thi, và Đỗ Nhuận, những người đã phải đối mặt với sự truy lùng của mật thám. Đây là nơi mà những tâm hồn nghệ sĩ tìm thấy sự che chở, nơi mà tinh thần cách mạng và nghệ thuật giao thoa, góp phần tạo nên những tác phẩm nghệ thuật bất hủ của nền âm nhạc cách mạng Việt Nam.

Thị trưởng trẻ nhất và lâu năm nhất của TP Hà Nội được Bác Hồ lựa chọn

Có lẽ không phải ngẫu nhiên sau Lễ quốc khánh 2/9/1945, Bác Hồ đã tìm đến tư gia của bác sĩ Trần Duy Hưng và mời ông đảm nhận vị trí Thị trưởng TP Hà Nội khi ông mới 33 tuổi.

Trong một bài trả lời phỏng vấn năm 1981, bác sỹ Trần Duy Hưng từng kể lại cuộc gặp gỡ định mệnh này: Đó là hôm 26 tháng 8, Bác cho gọi tôi lên trên nhà Bác Hồ viết tuyên ngôn độc lập.

Bác hỏi tôi “Tôi biết chú là bác sỹ, giờ chú ra làm chủ tịch thành phố chú nghĩ thế nào.” Tôi nói: “Thưa Bác, nếu đoàn thể và Bác cử cháu ra làm công tác y tế thì cháu rất yên tâm, cháu xin làm hết sức…”

Bác Hồ nói luôn: “Thế thì Bác có bao giờ làm Chủ tịch nước đâu, nhưng mà Bác, cháu chúng ta, dù là chủ tịch nước, dù là chủ tịch thành phố, thì cũng không phải là ông quan cách mạng, mà là người đầy tớ của nhân dân."

Trong thời kỳ đất nước mới giành độc lập và gặp nhiều khó khăn, Bác Hồ đã thấy được sự sáng suốt và phẩm chất đích thực của bác sĩ Trần Duy Hưng khi ông được giao trọng trách lãnh đạo Thủ đô. Bác đã nhận ra trong con người vị bác sĩ này là một nhân cách cao quý, một tấm lòng dành cho dân và đất nước.

Cũng đã có thời gian, một số người cho rằng nên chuyển bác sĩ Trần Duy Hưng sang làm việc ở Bộ Ngoại giao. Nhưng Bác Hồ đã đáp lại rằng, cho đến khi đất nước chưa hoàn toàn thống nhất, bác sĩ Trần Duy Hưng vẫn phải tiếp tục đảm nhận vai trò Chủ tịch thành phố Hà Nội.

Nhận định sáng suốt đó của Bác Hồ đã được chứng minh qua thời gian và để lại dấu ấn sâu sắc trong lịch sử cách mạng của Hà Nội, với một Chủ tịch mẫu mực trong suốt hàng chục năm.

Một trong những bài học sâu sắc nhất trong việc trở thành người cán bộ của dân là việc bác sĩ Trần Duy Hưng đi cùng Bác Hồ thăm xóm thợ nghèo vào đêm Giao thừa năm 1946.

Trong cái rét của đêm mùa đông ấy, một người phụ nữ từ xóm thợ nghèo đã bật khóc khi Bác Hồ đến thăm và chúc Tết. Trước sự xúc động của người phụ nữ ấy, Bác Hồ đã nói: "Bác không đến thăm những người như cô chú thì đến thăm ai". Lời nói đơn giản, nhưng đầy ý nghĩa của vị lãnh tụ đã để lại ấn tượng sâu đậm trong lòng người dân và vị lãnh đạo thành phố mới ngoài 30 tuổi.

Trong thời kỳ kháng chiến toàn quốc, bác sĩ Trần Duy Hưng được giao trọng trách Thứ trưởng Bộ Nội vụ trong suốt 9 năm và sau đó là Thứ trưởng Bộ Y tế đến năm 1954. Tháng 10/1954, ông đảm nhiệm vai trò Phó Chủ tịch Ủy ban Quân chính Hà Nội và sau đó được bầu lại là Chủ tịch Ủy ban hành chính Thành phố Hà Nội cho đến năm 1977.

Khi đảm nhận vai trò Chủ tịch thành phố trong hoàn cảnh mà chính quyền cách mạng vẫn còn non trẻ và bị áp đặt áp lực từ các thù địch ngoài vùng, ông đã thu hút sự chú ý của người dân Hà Nội bởi sự tận tâm và nỗ lực không ngừng nghỉ trong việc đứng đầu thành phố.

Gần dân, vì dân

Nhắc về Thủ đô những ngày kháng chiến gian khổ, người Hà Nội đều nhắc nhớ đến bác sỹ Trần Duy Hưng, vị Chủ tịch đầu tiên của Thủ đô với lòng tự hào, cảm phục và yêu mến, như Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã nhận xét: "Một con người của nhân dân, một trí thức để lại tấm gương sáng cho các thế hệ trí thức hôm nay và mai sau".

Bác sĩ Trần Duy Hưng, với phong cách giản dị và gần gũi, luôn coi việc tiếp cận và sống cùng nhân dân là điều tự nhiên, không cần phải tạo dựng hay khoe khoang. Ngoài giờ làm việc, ông không bao giờ sử dụng lái xe riêng; thay vào đó, ông tự mình lái xe hoặc điều khiển xe mô tô đi khắp nơi. Hồi máy bay Mỹ lần đầu tiên bắn phá cầu Long Biên, ông đã tự lái mô tô đến thẳng cây cầu, tận mắt xem xét những thiệt hại do bom đạn gây ra và thăm hỏi các chiến sĩ đang trực chiến trên cầu. Suốt những năm chiến tranh phá hoại miền Bắc, bất kỳ nơi nào trong Thủ đô bị đánh bom, Chủ tịch Thành phố Trần Duy Hưng luôn có mặt.

Những người từng làm việc dưới thời bác sĩ Trần Duy Hưng vẫn còn nhớ rõ hình ảnh của ông trong đêm tháng 12/1972, khi khu vực An Dương bị bom Mỹ tàn phá. Ông đã không ngần ngại đến tận nơi, giữa cảnh đổ nát và chết chóc, tự tay đi nhặt từng mảnh xương của người dân và sắp xếp cẩn thận vào từng quan tài. Đó là một hành động không chỉ thể hiện tinh thần trách nhiệm của một lãnh đạo, mà còn là trái tim của một người thầy thuốc đầy nhân ái.

Sau sự kiện này, bác sĩ Trần Duy Hưng đã bị tổ chức phê bình vì cho rằng nhiệm vụ của Chủ tịch Thành phố là ở sở chỉ huy để điều hành chung. Tuy nhiên, ông đã thẳng thắn trả lời: "Nếu tôi ngồi ở sở chỉ huy, tôi sẽ không biết tình hình cụ thể thế nào để có phương án lo cho dân. Hơn nữa, tôi là một bác sĩ, khi nào có người bị nạn thì bác sĩ phải có mặt cứu chữa". Câu trả lời ấy không chỉ là lời giải thích, mà còn là biểu hiện rõ nét của một lãnh đạo luôn đặt nhân dân lên hàng đầu, luôn sẵn sàng hành động vì những người xung quanh.

Sau ngày 30/4/1975, khi đất nước thống nhất, bác sĩ Trần Duy Hưng đã có mặt tại Sài Gòn, tham gia đoàn đại biểu hiệp thương. Trong lễ mít tinh ngày 15/5/1975 chào mừng thành phố Sài Gòn giải phóng, ông đã có một hành động đặc biệt. Thay vì đứng trên khán đài của Dinh Độc Lập cùng các vị lãnh đạo khác, ông đã chọn xuống đường, đứng bên cạnh những người dân Sài Gòn. Hành động này không chỉ thể hiện sự khiêm nhường, mà còn là sự gắn kết với nhân dân, sự thấu hiểu và đồng cảm sâu sắc với người dân nơi đây.

Hình ảnh Chủ tịch Thành phố Hà Nội đứng giữa đám đông người dân Sài Gòn đã được một vài phóng viên ghi lại. Ngày hôm sau, báo chí Sài Gòn đã đăng tải bài viết đặc biệt về khoảnh khắc này, ghi nhận và tôn vinh một lãnh đạo chân thành, gần gũi. Điều đó cho thấy, dù ở Hà Nội hay Sài Gòn, bác sĩ Trần Duy Hưng luôn mang theo mình trái tim của một người bác sĩ, một người lãnh đạo của nhân dân, luôn đứng về phía họ, sống cùng họ và hành động vì họ.

*Tham khảo: Báo Đại Đoàn Kết; Vietnam+

>> Nữ Giáo sư kéo cờ Tổ quốc trong lễ Tuyên ngôn Độc lập: Bí danh lấy cảm hứng từ vĩ nhân lịch sử, sau này là Viện trưởng Viện Triết học