Vì sao nhiều tỉnh, thành muốn lập khu thương mại tự do?

Nhiều địa phương khởi động đề xuất xây dựng FTZ

Từ đầu năm 2024, nhiều tỉnh, thành phố trên cả nước đã rục rịch đề xuất xây dựng FTZ, đặc biệt là những địa phương sở hữu cảng biển, sân bay hoặc cửa khẩu quốc tế – những đầu mối quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Tiên phong là Đà Nẵng, nơi FTZ tại Liên Chiểu vừa được Quốc hội thông qua theo Nghị quyết 136/2024/QH15. Đây là FTZ đầu tiên của Việt Nam, được kỳ vọng trở thành trung tâm logistics, thương mại quốc tế và công nghệ cao, tận dụng lợi thế từ cảng Liên Chiểu và sân bay quốc tế Đà Nẵng.

Tiếp nối là Hải Phòng, thành phố cảng lớn nhất miền Bắc, đang lên kế hoạch xây dựng FTZ quy mô hơn 6.300 ha tại khu vực Đình Vũ – Cát Hải, gần cảng Lạch Huyện và sân bay quốc tế Cát Bi. Đồng Nai cũng đề xuất FTZ gần sân bay Long Thành và cảng Phước An, với diện tích 2.000 ha.

Các địa phương khác như TP.HCM (huyện Cần Giờ), Bà Rịa – Vũng Tàu, Quảng Ninh, Bình Định, Sóc Trăng… cũng đang nghiên cứu mô hình FTZ, đặt mục tiêu trở thành cửa ngõ thương mại, tài chính và logistics quốc tế.

>> Đà Nẵng kích hoạt Khu thương mại tự do: Sun Group, IPPG, BRG, Phương Trang đồng loạt đổ bộ đầu tư

FTZ không thay thế, mà cùng KCN tạo thành 2 trụ cột phát triển

Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), khu thương mại tự do (Free Trade Zone – FTZ) là một khu vực được một quốc gia hoặc vùng lãnh thổ chỉ định, nơi hàng hóa được đưa vào không phải chịu, hoặc chỉ phải chịu mức thuế nhập khẩu hoặc xuất khẩu thấp hơn so với mức thuế áp dụng nếu hàng hóa đó được khai báo để lưu thông tự do tại thời điểm nhập cảnh vào lãnh thổ. Một cách dễ hiểu, FTZ là khu vực kinh tế đặc biệt, nơi hàng hóa, dịch vụ, vốn và lao động di chuyển tự do qua biên giới mà không chịu thuế quan, hạn chế số lượng hoặc các rào cản phi thuế quan khác.

Tại Hội thảo “Khu thương mại tự do động lực cho tăng trưởng khu vực Miền Trung”, TS. Ngô Quỳnh Hoa, Phó Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật (Bộ Tư pháp) cũng nhìn nhận, mô hình FTZ đã được áp dụng phổ biến tại hơn 150 quốc gia trên thế giới. Những lợi ích mà FTZ mang lại không chỉ hướng tới tạo cơ chế đột phá, cạnh tranh để thu hút đầu tư, thúc đẩy phát triển thương mại, dịch vụ cho địa phương được chọn làm nơi xây dựng, mà còn tạo ra một lượng lớn cơ hội việc làm cho người dân tại địa phương và khu vực lân cận từ tiếp nhận công nghệ, nguồn lao động chất lượng cao từ các nước phát triển đến nâng cao chất lượng hàng hóa dịch vụ trong nước góp phần không nhỏ trong việc thúc đẩy sự phát triển kinh tế cả nước.

Khu Thương mại tự do được xem như là trụ cột của các cơ chế đặc thù, tạo động lực cho thành phố Đà Nẵng phát triển (Ảnh: Nguyễn Trình)

Trong khi đó, theo Khoản 16 Điều 3 Luật Đầu tư 2020, khu công nghiệp (KCN) là khu vực có ranh giới địa lý xác định, chuyên sản xuất hàng công nghiệp và cung ứng dịch vụ cho sản xuất công nghiệp. Một cách dễ hiểu, KCN là khu vực tập trung các doanh nghiệp sản xuất – chế biến – lắp ráp – gia công, được quy hoạch và quản lý riêng biệt, thường gắn với các ưu đãi về đất đai, thuế và thủ tục hành chính nhằm thu hút đầu tư, đặc biệt là FDI. Đây từng là mô hình then chốt giúp Việt Nam “cất cánh” trong giai đoạn công nghiệp hóa – hiện đại hóa, tạo ra hàng triệu việc làm, thúc đẩy xuất khẩu và chuyển giao công nghệ.

Như vậy, FTZ không nhằm thay thế khu công nghiệp, mà là một giải pháp bổ sung chiến lược trong mô hình phát triển kinh tế hiện đại. Hai mô hình này hoàn toàn có thể song hành, hỗ trợ lẫn nhau – giống như cách Trung Quốc, UAE hay Singapore vận hành thành công trong hàng chục năm qua.

Cụ thể, FTZ có thể giúp Việt Nam: chuyển hướng từ giá rẻ sang giá trị cao, từ sản xuất gia công sang dịch vụ, logistics, tài chính, số hóa; mở đường cho đầu tư có chất lượng và giảm phụ thuộc vào xuất khẩu thô hay gia công chi phí thấp; nâng cao năng lực kết nối toàn cầu, đặc biệt trong chuỗi cung ứng và hiệp định thương mại quốc tế (EVFTA, CPTPP…).

Tuy nhiên, để FTZ thực sự hiệu quả, cần có cơ chế vận hành độc lập, quy hoạch đồng bộ và pháp lý rõ ràng – nếu không, nó dễ trở thành KCN “mặc áo mới” mà không có chuyên môn đột phá.

Tựu chung lại, FTZ đang là xu hướng mới, đầy hứa hẹn cho bài toán nâng cao chất lượng tăng trưởng và hội nhập. Nếu triển khai hiệu quả, FTZ sẽ đồng hành cùng KCN – tạo thành 2 trụ cột phát triển, sản xuất và dịch vụ – giúp nền kinh tế bền vững hơn.

>> Đà Nẵng sắp có Khu thương mại tự do rộng 1.880 ha tầm cỡ khu vực