5.000 tỷ đồng 'bốc hơi' mỗi năm vì thuốc lá lậu, giải pháp nào để ngăn chặn?

Buôn lậu thuốc lá vẫn là bài toán nan giải ở Việt Nam. Mỗi năm, hàng triệu bao thuốc lậu tuồn vào thị trường, gây thất thoát hàng nghìn tỷ đồng tiền thuế. Trong khi các đường dây buôn lậu ngày càng tinh vi, liệu có giải pháp nào đủ mạnh để ngăn chặn?

Bà Liyana Othman, Giám đốc Vận động Chiến dịch Cấp cao của Hội đồng Kinh doanh EU - ASEAN. Ảnh: BTC

Dù đã có nhiều biện pháp kiểm soát, tình trạng buôn lậu thuốc lá vẫn diễn ra phổ biến. Từ năm 2019 đến 2023, lực lượng chức năng đã xử lý hơn 59.600 vụ buôn lậu thuốc lá, thu giữ 37,5 triệu bao thuốc lậu và tiêu hủy 22,1 triệu bao. Ước tính, ngân sách nhà nước thất thu từ 5.000 đến 6.000 tỷ đồng mỗi năm do hoạt động này.

Chỉ riêng 10 tháng đầu năm 2024, lực lượng chức năng cả nước đã bắt giữ 7.523 vụ buôn lậu, tịch thu 3,1 triệu bao thuốc lá nhập lậu và tiêu hủy 1,4 triệu bao thuốc giả. Số liệu này cho thấy mức độ nghiêm trọng của vấn đề, đồng thời đặt ra yêu cầu cấp thiết về các biện pháp kiểm soát mạnh tay hơn.

Không chỉ riêng Việt Nam, buôn lậu thuốc lá còn là vấn đề chung của khu vực ASEAN. Theo ông Rodney Van Dooren, Trưởng Bộ phận Phòng chống buôn lậu của Tập đoàn Philip Morris International (PMI), thuốc lá lậu chiếm khoảng 15% tổng lượng tiêu thụ thuốc lá tại ASEAN. Đặc biệt, bốn quốc gia Indonesia, Malaysia, Philippines và Việt Nam đóng góp đến 95% lượng thuốc lá lậu được tiêu thụ trong khu vực.

Sự thất thu thuế từ thuốc lá lậu cũng gia tăng đáng kể. Năm 2017, các nước ASEAN đã mất khoảng 2,9 tỷ USD do buôn lậu thuốc lá, nhưng con số này gần đây đã tăng lên 3,7 tỷ USD. Trong đó, Việt Nam thất thu hơn 200 triệu USD, Indonesia mất 1 tỷ USD, còn Thái Lan chịu thiệt hại khoảng 200 triệu USD.

Theo bà Liyana Othman, Giám đốc Vận động Chiến dịch Cấp cao của Hội đồng Kinh doanh EU - ASEAN, một trong những nguyên nhân chính là sự chênh lệch lớn về giá cả và thuế suất giữa các quốc gia. Ở những nước có mức thuế cao như Singapore, Malaysia hay Thái Lan, thuốc lá hợp pháp có giá thành đắt đỏ, khiến người tiêu dùng tìm đến thuốc lá lậu rẻ hơn.

Không chỉ vậy, an ninh biên giới lỏng lẻo cũng góp phần làm gia tăng tình trạng này. Các đường dây buôn lậu tận dụng kẽ hở trong quản lý hải quan, thậm chí lợi dụng các khu thương mại tự do để đưa hàng trái phép vào Việt Nam. Ngoài ra, nạn tham nhũng và sự tiếp tay từ một số cá nhân cũng khiến việc kiểm soát gặp nhiều khó khăn.

Theo ông Kiều Dương, Vụ trưởng Vụ Chính sách, Pháp chế (Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước - Bộ Công Thương), thủ đoạn của các đối tượng buôn lậu ngày càng tinh vi và manh động. Từ việc vận chuyển nhỏ lẻ, giấu hàng trong các kiện hàng hợp pháp đến việc dùng công nghệ cao để che giấu dấu vết, các đường dây này luôn tìm cách lách luật.

Trước tình trạng này, nhiều chuyên gia cho rằng cần có chiến lược tổng thể và quyết liệt hơn để kiểm soát buôn lậu thuốc lá.

Kiểm soát chặt chẽ hoạt động trung chuyển hàng hóa cũng là yếu tố cần được chú trọng. Ảnh minh hoạ

Trước hết, việc tăng cường hợp tác xuyên biên giới là yếu tố quan trọng. Các quốc gia trong khu vực cần phối hợp chặt chẽ hơn, xây dựng cơ chế chia sẻ thông tin và kiểm soát từ nguồn, đặc biệt là giữa các cơ quan hải quan và lực lượng chức năng.

Bên cạnh đó, chính sách thuế cũng cần được điều chỉnh hợp lý. Một mức thuế quá cao có thể vô tình khuyến khích hoạt động buôn lậu, khi giá thuốc lá hợp pháp trở nên quá đắt so với thu nhập của người tiêu dùng. Do đó, cần có chính sách thuế hài hòa, vừa đảm bảo nguồn thu ngân sách, vừa không tạo ra khoảng cách quá lớn về giá giữa thuốc lá hợp pháp và thuốc lá lậu.

Việc siết chặt các biện pháp chế tài và thực thi pháp luật cũng là giải pháp quan trọng. Những đối tượng buôn lậu cần bị xử phạt nghiêm khắc hơn, với khung hình phạt đủ sức răn đe, bao gồm cả án phạt tù. Bài học từ Singapore cho thấy, tỷ lệ thuốc lá lậu tại nước này chỉ ở mức 3% nhờ các quy định pháp luật nghiêm khắc và được thực thi chặt chẽ.

Ngoài ra, ứng dụng công nghệ vào giám sát thị trường là một xu hướng tất yếu. Công nghệ có thể giúp theo dõi chuỗi cung ứng, phát hiện các lô hàng nghi ngờ nhập lậu và hỗ trợ kiểm soát thị trường chặt chẽ hơn. Đồng thời, các nền tảng thương mại điện tử và mạng xã hội cũng cần có trách nhiệm trong việc kiểm soát hoạt động mua bán thuốc lá lậu trực tuyến, tránh tình trạng giao dịch tràn lan trên không gian mạng.

Kiểm soát chặt chẽ hoạt động trung chuyển hàng hóa cũng là yếu tố cần được chú trọng. Việc tăng cường kiểm tra hàng hóa quá cảnh, lập danh sách các nhà sản xuất, nhập khẩu, xuất khẩu hợp pháp sẽ giúp hạn chế tình trạng lợi dụng kẽ hở để đưa thuốc lá lậu vào Việt Nam. Một mô hình hiệu quả có thể tham khảo là Cục Thuế Nội địa Philippines, nơi đã triển khai các biện pháp này và đạt được những kết quả tích cực.

>>Sai lầm khi hâm nóng thực phẩm khiến người dùng nuốt 4,22 triệu hạt vi nhựa chỉ trong 3 phút