Apple vô tình tiếp tay cho 'Made in China 2025', giờ không thể rời khỏi Trung Quốc?

Không đơn thuần là lao động giá rẻ

Mới đây, Tổng thống Mỹ Donald Trump đăng trên Truth Social rằng ông sẽ áp thuế 25% lên iPhone nếu Apple không chuyển sản xuất về Mỹ. Với tiền lệ hay tuyên bố rồi rút lại các chính sách thuế quan, khả năng động thái này không thành hiện thực là rất lớn. Tuy nhiên, cuốn sách "Apple in China" phát hành ngày 13/5/2025 của phóng viên Patrick McGee (Financial Times) cho thấy lý do vì sao Apple gần như chắc chắn sẽ không sản xuất phần lớn iPhone tại Mỹ – bất kể chính sách của Nhà Trắng rẽ theo hướng nào.

Ban đầu, lợi thế sản xuất của Trung Quốc đến từ mức lương thấp. Nhưng McGee lập luận đầy thuyết phục rằng sự phụ thuộc của Apple vào Trung Quốc sâu xa hơn nhiều. Mô hình sản xuất thuê ngoài độc đáo của Apple (ban đầu xuất phát từ tình thế bắt buộc) đã dần trở thành một lợi thế cạnh tranh mang tính chiến lược. Theo McGee, điều này đóng vai trò không kém phần quan trọng đối với thành công của Apple như tầm nhìn của Steve Jobs hay khả năng thiết kế thẩm mỹ của Jony Ive.

Không chỉ Apple hưởng lợi, hàng tỷ USD đầu tư và kiến thức mà Apple chia sẻ với đối tác đã góp phần lớn vào sự trỗi dậy nhanh chóng của các công ty công nghệ Trung Quốc, giúp họ rút ngắn khoảng cách với phương Tây, bao gồm cả chính Apple.

Từ kiểm soát quy trình đến đầu tư sản xuất khổng lồ

Khi Apple bắt đầu chuyển sản xuất ra nước ngoài vào cuối thập niên 1990, hãng vẫn chưa phải là "gã khổng lồ" toàn cầu như hiện nay. Khi đó, Apple chỉ là một công ty chuyên sản xuất máy tính cá nhân được yêu thích nhưng chiếm thị phần nhỏ, từng nhiều lần cận kề bờ vực phá sản.

Thuê ngoài là cách để Apple cắt giảm chi phí. Dù vậy, Steve Jobs, người nổi tiếng với sự cầu toàn, từng phản đối mạnh mẽ quyết định này vì lo ngại ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm.

Tuy nhiên, Jobs và ban lãnh đạo Apple nhanh chóng nhận ra rằng sản xuất ở nước ngoài (ban đầu tại Hàn Quốc và đảo Đài Loan, rồi dần chuyển sang Trung Quốc đại lục) thực tế lại giúp họ kiểm soát quy trình tốt hơn, chứ không kém đi. Trái với các đối thủ như Compaq hay Dell, Apple không chỉ gửi bản thiết kế rồi để mặc nhà máy tự lo. Họ cử cả đội ngũ kỹ sư đến sống và làm việc trực tiếp tại các nhà máy, cùng kỹ sư địa phương giải quyết bài toán hiện thực hóa những thiết kế phức tạp đến "khó chịu" từ studio của Jony Ive thành sản phẩm sản xuất hàng loạt.

Khi Apple lớn mạnh, họ bắt đầu đầu tư quy mô lớn vào công nghệ sản xuất. Apple tìm mua các vật liệu hoặc thiết bị hiếm (vốn chỉ được dùng trong phòng thí nghiệm), sau đó mua toàn bộ nguồn cung trên toàn cầu, hoặc hợp tác cùng nhà sản xuất để tăng sản lượng, rồi lắp đặt chúng tại các nhà máy của Foxconn hoặc các đối tác tại Thâm Quyến. Theo McGee, số tiền đầu tư hằng năm của Apple vào sản xuất tại Trung Quốc đã đạt mức 55 tỷ USD vào năm 2015 – “một con số khổng lồ”, chưa bao gồm chi phí linh kiện phần cứng.

Một ưu điểm của mô hình này là nếu muốn đổi đối tác, Apple có thể đến nhà máy, tháo thiết bị khỏi sàn và chuyển sang nơi khác. Tuy nhiên, ngay cả khi Apple muốn tách khỏi Trung Quốc, họ không thể "tháo rời" và mang về khối kiến thức kỹ thuật mà các đối tác Trung Quốc đã tích lũy qua nhiều năm hợp tác.

Trong một thời gian dài, Apple có thể tối đa hóa lợi nhuận bằng các thỏa thuận ép giá với đối tác sản xuất. Nhưng như Terry Gou – nhà sáng lập Foxconn, nổi tiếng với sự khắt khe và sắc sảo – là người đầu tiên nhìn ra, giá trị thực sự nằm ở lượng tri thức mà kỹ sư của ông tích lũy được qua quá trình làm việc cùng Apple.

>> GDP rơi tự do: Ngành du lịch khủng hoảng, kinh tế Thái Lan đánh mất động lực tăng trưởng cuối cùng

Trung Quốc càng học nhanh, Apple càng phải trả giá lâu dài

Ngay cả Foxconn – tập đoàn Đài Loan lâu nay là đối tác sản xuất hàng đầu của Apple – giờ đây cũng đang bị vượt mặt bởi các đối thủ trong chính nội địa Trung Quốc, những người đã học được cùng một bài học về giá trị của tích lũy công nghệ. McGee lập luận rằng, bất chấp các lệnh cấm và trừng phạt từ Mỹ, các công ty công nghệ Trung Quốc hiện đang cho ra đời những sản phẩm – như dòng điện thoại Huawei Mate 20 Pro – vượt trội so với Apple.

“Việc chuyển giao công nghệ mà Apple thúc đẩy”, McGee viết, “đã vô tình biến công ty này thành nhà bảo trợ doanh nghiệp lớn nhất cho chiến lược ‘Made in China 2025’ – kế hoạch đầy tham vọng và mang tính đối kháng với phương Tây nhằm chấm dứt sự phụ thuộc vào công nghệ nước ngoài của Bắc Kinh”.

Từ khi ông Tập Cận Bình lên nắm quyền năm 2012, yêu cầu của Bắc Kinh về việc chuyển giao công nghệ từ các công ty nước ngoài ngày càng rõ ràng và mang tính cưỡng ép hơn. Nhưng dù các điều kiện hợp tác đã chuyển theo hướng bất lợi, Apple gần như không có lựa chọn khả thi nào để rút lui khỏi Trung Quốc.

Một trong những chủ đề lặp lại xuyên suốt cuốn sách của McGee là các hình thái lãnh đạo chuyên quyền. Đó là Steve Jobs - người nổi tiếng vì những cơn giận dữ với cấp dưới, hay Terry Gou – người điều hành Foxconn như một đơn vị quân đội. Và cuối cùng là ông Tập Cận Bình – hiện thân của nhà lãnh đạo tối cao.

Các lãnh đạo và cựu lãnh đạo Apple – những người là nguồn tin của McGee – kể rằng họ từng làm việc đến kiệt sức chỉ để kịp ra mắt một chiếc laptop, điện thoại hay máy tính bảng đúng hạn. Rồi mọi việc lại lặp lại. Nhiều người cuối cùng đã rời công ty vì lý do sức khỏe và gia đình. Họ cũng chia sẻ về những đồng nghiệp cũ – những người, theo họ, đã chết vì áp lực công việc.

Thế nhưng, ít ra, những người này còn được đãi ngộ tốt, khác với hàng triệu công nhân trẻ Trung Quốc – lực lượng lao động khổng lồ và dễ thay thế – đang sản xuất các thiết bị cho Apple mà thu nhập và điều kiện sống lại rất nghèo nàn.

Và, mức thuế 25% khó có thể thay đổi điều đó.

Theo Bloomberg

>> Cảnh sát ập vào căn nhà chứa hơn 90 máy tính sáng suốt ngày đêm: Bắt người phụ nữ liên quan mạng lưới xuyên lục địa thu lời hàng trăm triệu USD, tấn công 300 doanh nghiệp