Bê bối Adani phơi bày sự hỗn loạn trong ‘cơn sốt’ năng lượng mặt trời của siêu cường châu Á

Vào năm 2020, Adani Green Energy đã nhận một hợp đồng phát triển dự án điện mặt trời có công suất "khủng" lên tới 8 GWh. Dự án xây mới và mở rộng một loạt nhà máy sản xuất pin và tấm pin, được coi là "lời hứa của Ấn Độ về biến đổi khí hậu với thế giới". Tuy nhiên, các công tố viên Mỹ cho rằng chiến thắng này đã dẫn đến hơn 250 triệu USD tiền hối lộ, đã được trả hoặc hứa trả bởi Adani và các cộng sự.

Thành công của Ấn Độ trong năng lượng tái tạo đã được xây dựng trên một chương trình đấu thầu được đánh giá là minh bạch hàng đầu thế giới, góp phần thúc đẩy tốc độ triển khai và giảm chi phí năng lượng. Mặc dù vẫn còn phụ thuộc vào than đá, quốc gia này hiện đứng thứ ba thế giới về số lượng lắp đặt điện mặt trời, chỉ sau Trung Quốc và Mỹ.

Các cuộc đấu thầu trước đây phần lớn thành công nhờ quy mô tương đối nhỏ. Tuy nhiên, hợp đồng năm 2020, được Adani miêu tả là lớn nhất thế giới tại thời điểm đó, đã vượt quy mô các đợt đấu thầu lớn nhất của Chính phủ gấp 4 lần. Điều này không chỉ phơi bày những điểm yếu trong hệ thống mà còn làm rõ sự phụ thuộc của Chính phủ vào một số ít "người hùng quốc gia" để hiện thực hóa tầm nhìn công nghiệp tự chủ của Thủ tướng Narendra Modi.

Như ông Shayak Sengupta, nghiên cứu viên cao cấp tại Trung tâm Năng lượng Toàn cầu thuộc Đại học Columbia, nhận định: "Những mục tiêu chiến lược của Ấn Độ để trở thành quốc gia dẫn đầu về cơ sở hạ tầng và năng lượng xanh phụ thuộc rất nhiều vào những 'người hùng quốc gia' như Adani. Việc nghiêng về phía những người thắng cuộc đi kèm những rủi ro không hề nhỏ, nhất là khi xuất hiện các vụ án tham nhũng và bê bối có thể gây tổn hại nghiêm trọng đến danh tiếng của các nhà phát triển năng lượng tái tạo Ấn Độ".

Sự bùng nổ năng lượng mặt trời của Ấn Độ

Adani, một tập đoàn khổng lồ bắt đầu từ ngành nhiên liệu hóa thạch, đã mở rộng nhanh chóng sang các lĩnh vực khác với chiến lược nhắm vào những ngành mà công ty có thể chi phối. Mục tiêu của tập đoàn là trở thành một trong những công ty năng lượng tái tạo lớn nhất thế giới vào cuối thập kỷ này.

Quy mô lớn đã giúp Adani đạt được những thành công ấn tượng trong lĩnh vực năng lượng xanh. Từ tháng 12/2018 đến tháng 3/2024, Adani Green đã trở thành người chiến thắng lớn nhất trong các cuộc đấu thầu hybrid ở Ấn Độ, nhờ vào khả năng kết hợp các công nghệ như điện mặt trời và gió. Dự án nổi bật của công ty, Khavda, là một dự án hybrid khổng lồ 30 GWh tại bang Gujarat, phía Tây Ấn Độ.

Con đường phát triển năng lượng tái tạo của Ấn Độ ban đầu khiêm tốn hơn. Trong những năm 2010, các công ty nhà nước như Công ty Năng lượng Mặt trời Ấn Độ (SECI) đã tiến hành đấu thầu những lượng nhỏ công suất điện mặt trời cho các nhà phát triển, những người đấu giá để bán điện với giá thấp nhất. Chính phủ sau đó quyết định mở rộng công thức này để thúc đẩy sản xuất trong nước, bằng cách cung cấp công suất điện cho các công ty cam kết xây dựng nhà máy sản xuất tấm pin.

Tuy nhiên, cuộc đấu thầu kỷ lục mà Adani từng tham gia, với các điều kiện mới, đã không thu hút được các nhà thầu do các điều khoản không hấp dẫn. Để khắc phục, Bộ Năng lượng Tái tạo đã nâng cấp đề nghị vào năm 2019 bằng cách tăng công suất, nâng giới hạn giá và cho phép thời gian xây dựng dài hơn.

Điều này đã thu hút Adani, nhưng với một cái giá. Với ít đối thủ cạnh tranh và các nghĩa vụ sản xuất, công ty đã giành quyền cung cấp điện trong cuộc đấu thầu năm 2020 với mức giá 2,92 rupee (0,03 USD) mỗi kWh - cao gần một phần năm so với mức giá trung bình của các cuộc đấu thầu nhỏ hơn trong năm đó. Đồng thời, công ty cam kết xây dựng các nhà máy có thể sản xuất 2 GWh tấm pin và mô-đun mỗi năm, trong bối cảnh công suất tấm pin của Ấn Độ khi đó chỉ là 3,5 GWh.

Tuy nhiên, trong khi Adani và New Delhi mong muốn thúc đẩy sản xuất trong nước, các nhà phân phối gặp khó khăn về tài chính, những người phải mua điện chỉ muốn có mức giá thấp mà hệ thống đấu thầu ngược lại dự kiến sẽ sản sinh ra. Hệ thống của Ấn Độ yêu cầu đảm bảo công suất trước khi tìm kiếm người mua, khiến SECI gặp khó khăn trong việc tìm người mua, một thất bại cho một hợp đồng có thể mang lại lợi nhuận hàng tỷ USD, theo các công tố viên Mỹ.

Họ cáo buộc rằng điều này đã khiến các Giám đốc điều hành của Adani phải gặp các quan chức địa phương để thuyết phục các nhà phân phối ký hợp đồng, hứa hẹn trả 265 triệu USD tiền hối lộ. Adani sau đó đã giảm giá ban đầu của mình xuống khoảng 15%. Công ty bắt đầu ký hợp đồng cung cấp điện với các công ty tiện ích khu vực vào năm 2021.

Các tiết lộ của Adani chỉ ra rằng công ty đã nhận được nhiều nhượng bộ. Trong một cuộc họp với các nhà phân tích vào tháng 7, các giám đốc điều hành của Adani Green cho biết rằng phần hợp đồng 7 GWh bao gồm điều khoản vĩnh viễn cho 16% công suất được bán trên thị trường giao ngay đầy lợi nhuận. Dự án cũng được phép nhập khẩu mô-đun, mặc dù Ấn Độ đã nỗ lực khuyến khích sản xuất trong nước.

"Đó là một yếu tố bổ sung trong các hợp đồng này, làm tăng giá trị đáng kể cho công ty," ông Raj Kumar Jain, giám đốc phát triển kinh doanh tại Adani Green, nói về việc bán trên thị trường giao ngay, theo bản sao của cuộc họp.

Adani đã phủ nhận các cáo buộc của Mỹ và cho biết sẽ tìm kiếm các biện pháp pháp lý để bảo vệ mình, nhưng không phản hồi yêu cầu bình luận về câu chuyện này.

Sự 'thụt lùi' của năng lượng mặt trời

Gautam Adani, người đến từ cùng một bang với Thủ tướng Modi, đã là một đồng minh thân cận của ông Modi trong hơn hai thập kỷ. Mặc dù ông Adani từng tuyên bố rằng mình không nhận hoặc mong đợi sự đối xử đặc biệt, nhưng mối quan hệ này rõ ràng đã mang lại những lợi ích đáng kể cho ông.

Cuộc điều tra của Mỹ, dù chỉ tập trung vào một phần của đế chế, đã khơi dậy những nghi vấn sâu sắc trong giới phân tích về các cuộc đấu thầu năng lượng tái tạo trước đây và những hợp đồng có điều khoản đặc biệt thuận lợi cho Adani.

Một ví dụ điển hình là cuộc đấu thầu năm 2024 do công ty phân phối điện của bang Maharashtra, với yêu cầu 6,6 GWh năng lượng hỗn hợp từ than và điện mặt trời. Cấu trúc hợp đồng không trung lập về công nghệ đã khiến Adani trở thành một trong số ít nhà cung cấp có thể đáp ứng toàn bộ yêu cầu, thực chất là loại trừ các đối thủ cạnh tranh.

Mức giá 4,1 rupee/kWh của công ty này cao hơn đáng kể so với các giải pháp kết hợp gió-mặt trời-lưu trữ, và người tiêu dùng cuối cùng sẽ phải gánh chịu gánh nặng tài chính khi các biến động giá than được chuyển giao trực tiếp cho họ.

Theo chuyên gia năng lượng Alexander Hogeveen Rutter, các cuộc đấu thầu ở Ấn Độ đã từng rất thành công trong việc hạ thấp chi phí năng lượng sạch. Tuy nhiên, những điều kiện cụ thể trong các cuộc đấu thầu gần đây đã làm hạn chế đáng kể sự cạnh tranh, buộc người tiêu dùng phải trả giá cao hơn so với một môi trường cạnh tranh trung lập.

Đáng chú ý là, các rắc rối của Adani dường như chưa ảnh hưởng đến vị thế của ông trong nước, ngay cả sau những cáo buộc của công ty bán khống Hindenburg của Mỹ năm ngoái. Vào tháng 1, Tòa án Tối cao Ấn Độ kết luận rằng không cần điều tra thêm.

>> Tỷ phú giàu thứ 2 châu Á lần đầu lên tiếng sau cáo buộc hối lộ từ Mỹ