Bệnh ‘xác sống’ ở hươu nai bùng phát, CDC Mỹ quan ngại việc con người bị nhiễm bệnh và phá hủy hệ sinh thái tại khu rừng lâu đời nhất hành tinh

Trên vùng đất rộng lớn yên bình của rừng và đồng cỏ ở Bắc Mỹ, một vấn đề sức khỏe đang âm thầm lan rộng một cách đáng báo động, đó là bệnh suy nhược mãn tính (CWD). Tình trạng này thường được biết đến với cái tên "bệnh hươu zombie", đang tiềm ẩn và lây lan trong quần thể hươu, nai, gây lo ngại cho các nhà khoa học, nhà bảo tồn cũng như cộng đồng dân cư.

Bệnh hươu zombie là gì?

Bệnh suy nhược thần kinh ở hươu (tiếng Anh gọi là zombie deer disease) là một căn bệnh thần kinh ảnh hưởng đến các loài hươu, nai, bao gồm hươu sừng tấm và hươu sừng xám và phân bố rộng rãi ở các khu vực như Canada, Mỹ, Na Uy và Hàn Quốc. Chỉ tính riêng tiểu bang Wyoming ở Hoa Kỳ đã ghi nhận hơn 800 trường hợp mắc bệnh, làm nổi bật quy mô và sự cấp bách của vấn đề.

Cuối tháng 2, tỉnh British Columbia của Canada đã ra lệnh kiểm tra mọi con hươu, nai sừng tấm, nai sừng xám và tuần lộc bị giết trên đường sau khi hai trường hợp bệnh được xác nhận vào cuối tháng 1. Cả hai trường hợp mắc bệnh ở hươu la và hươu đuôi trắng đều được phát hiện ở quận Kootenay. Tỉnh cũng áp đặt các hạn chế về di chuyển và tiêu hủy hươu trong khu vực. Đáng chú ý, một trường hợp mắc bệnh gần đây được xác nhận tại công viên quốc gia Yellowstone – trường hợp đầu tiên tại khu bảo tồn thiên nhiên nổi tiếng này, là một biểu hiện mới về nguy cơ tiềm ẩn do căn bệnh này gây ra.

Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) ở Mỹ nêu rõ rằng những con vật bị nhiễm bệnh có thể phải mất hơn một năm mới xuất hiện triệu chứng. Các triệu chứng thường gặp bao gồm sút cân, đi không vững, mắt mờ, chảy nước dãi, hoặc thậm chí là rơi vào tình trạng hôn mê và tử vong.

Theo Cơ quan Kiểm tra Sức khỏe Động vật và Thực vật, Bộ Nông nghiệp Mỹ, mặc dù là một bệnh truyền nhiễm, thủ phạm gây ra bệnh suy nhược thần kinh ở hươu không phải là virus hay vi khuẩn mà là prion. Thuật ngữ prion được sử dụng để chỉ các protein lệch tâm, làm cho các protein bình thường trong não cũng trở nên lệch tâm và dẫn đến sự suy thoái của hệ thần kinh.

Trong một báo cáo gần đây của báo The Guardian, các chuyên gia đã mô tả căn bệnh này như một "thảm họa diễn biến chậm". Tiến sĩ Cory Anderson, một nhà nghiên cứu về CWD tại Đại học Minnesota, đã giải thích rằng căn bệnh này luôn dẫn đến tử vong, không có phương pháp điều trị và rất dễ lây lan. Ông cũng cảnh báo rằng, một khi căn bệnh này lây nhiễm ra môi trường, gần như không thể loại bỏ được. Các nhà khoa học đã lưu ý rằng CWD có khả năng chống lại các chất khử trùng như formaldehyd, bức xạ và nhiệt độ 600°C và có thể tồn tại trong bụi bẩn hoặc trên các bề mặt trong nhiều năm.

Tiến sĩ Thomas Roffe, cựu Giám đốc y tế động vật của Cơ quan Cá và Động vật hoang dã Liên bang Mỹ, đã bày tỏ sự lo lắng cho sự sống còn của hệ sinh thái công viên quốc gia Yellowstone bởi đây là nơi sở hữu số lượng lớn nhất và đa dạng nhất các loài động vật có vú hoang dã lớn trên lục địa. Roffe nhấn mạnh rằng đây là một căn bệnh có ảnh hưởng sinh thái vô cùng lớn, việc không kiềm chế được sự lây lan của CWD có thể khiến hàng triệu người đến thăm Yellowstone mỗi năm có nguy cơ mắc bệnh này.

Con người có bị nhiễm bệnh hay không?

Hiện tại, không có bằng chứng cụ thể nào cho thấy bệnh suy nhược thần kinh ở hươu (CWD) có thể lây sang người trực tiếp, tuy nhiên, các nhà khoa học lo ngại điều này là có cơ sở.

Đầu tiên, các nghiên cứu đã chỉ ra rằng prion gây ra CWD có thể lây nhiễm và "nhân giống" trong tế bào của con người trong môi trường thí nghiệm. Điều này đã tạo ra mối lo ngại về nguy cơ lây nhiễm.

Thứ hai, con người có nguy cơ tiếp xúc với động vật nhiễm CWD khi săn bắt và tiêu thụ thịt chúng. Một báo cáo được công bố trên National Library of Medicine vào năm 2019 đã chỉ ra rằng chỉ trong năm 2017, người Mỹ tiêu thụ khoảng 7.000-15.000 con vật nhiễm CWD và dự báo mức tăng hàng năm là 20%.

Ở những khu vực có tỷ lệ lây nhiễm CWD cao, như bang Wisconsin (Mỹ), hàng nghìn người có thể đã tiêu thụ thịt từ các con hươu, nai nhiễm bệnh mà không hề hay biết. Việc giảm thiểu rủi ro lây bệnh sang người sẽ rất khó vì số lượng người tiêu thụ thịt hươu, nai là rất lớn.

Các căn bệnh do prion gây ra, như bệnh Creutzfeldt-Jakob ở người và bệnh bò điên ở gia súc, đã chứng minh rằng dịch bệnh có thể vượt qua rào cản giữa các loài và gây ra hậu quả tàn khốc.

Ví dụ, sự bùng phát của bệnh bò điên ở Anh vào năm 1995 đã gây ra hàng triệu ca tử vong ở gia súc và gần 200 người thiệt mạng do biến thể của căn bệnh này.

Ngoài ra, những khó khăn liên quan việc phát hiện và chẩn đoán prion ở người làm tình hình càng trở nên phức tạp.

Khác với các tác nhân truyền nhiễm thông thường, prion không kích hoạt phản ứng miễn dịch, làm cho việc phát hiện chúng trở nên khó khăn hơn bằng các công cụ hiện có của khoa học.

Khả năng CWD ảnh hưởng đến sức khỏe con người không chỉ dừng lại ở việc lây truyền trực tiếp. Việc prion tồn tại lâu dài trong môi trường có nghĩa là con người có thể tiếp xúc với chúng qua các nguồn ô nhiễm như đất, nước và các nguồn môi trường khác.

Ngoài những lo ngại về sức khỏe trước mắt, sự lan truyền của CWD còn mang lại những nguy cơ đáng kể về mặt sinh thái và kinh tế. Săn bắn hươu, nai không chỉ là một hoạt động giải trí phổ biến, mà còn là nguồn cung cấp thực phẩm và sinh kế quan trọng cho nhiều cộng đồng.

Sự gia tăng của CWD có thể gây ra sự mất cân bằng trong hệ sinh thái, gây ra giảm số lượng cá thể trong quần thể hươu, nai và ảnh hưởng đến an ninh lương thực ở các khu vực.

>> Đảo xa bờ bí ẩn tụ hội hàng nghìn 'tề thiên đại thánh'