Đang cải tạo đất, lão nông phát hiện dấu tích ‘báu vật’ có hình thái lạ: Cơ quan chức năng lập tức khai quật khẩn cấp

Khai quật khẩn “báu vật” có cấu trúc đặc biệt

Vào tháng 3/2025, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh phối hợp với Viện Khảo cổ học (thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) khai quật khẩn cấp 2 thuyền cổ trên diện tích khoảng 300m2.

Theo đánh giá ban đầu, đây có thể là 2 thuyền chở hàng di chuyển trên sông Dâu được đấu nối cố định với nhau. Các chuyên gia nhận định phát hiện này độc đáo với cấu trúc lạ, kết cấu kiên cố, khả năng chịu lực và chịu nước tốt, cung cấp thêm dữ liệu về kỹ thuật đóng thuyền cổ tại Việt Nam.

Ngay sau đó, nhóm nghiên cứu tiếp tục phân tích vật liệu, xác định niên đại, giám định loại gỗ và lên phương án bảo tồn sau khai quật.

Ngày 3/5/2025, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Bắc Ninh cho biết đơn vị đã gửi báo cáo sơ bộ về giá trị và kỹ thuật đóng thuyền cổ phát hiện gần thành Luy Lâu, Bắc Ninh.

Trước đó, vào tháng 1, trong lúc cải tạo ao nuôi cá, người dân phát hiện dấu tích thuyền tại dòng sông Dâu (một nhánh của sông Thiên Đức - sông Đuống) chảy sát với bờ thành phía Tây của thành Luy Lâu.

Vị trí phát hiện cách thành Luy Lâu khoảng 1km, cách chùa Dâu 600m và chùa Tổ (thờ Phật Mẫu Man Nương) khoảng 500m theo đường chim bay.

Khai quật cho thấy 2 thuyền gần như nguyên vẹn, cách nhau 2,3m và nối với nhau bằng tấm gỗ phía đầu. Mỗi thuyền dài hơn 16m, rộng 1,95-2,2m, lòng sâu tối đa 2,15m.

Phần đầu có tấm ván chữ T dài gần 6,5m cố định hai thân; phần đuôi có cấu trúc nghi dùng gắn bánh lái. Thân thuyền ghép từ 7-8 lớp ván rộng 22-34cm, dày trung bình 4,5cm, cấu trúc tương tự nhau với 6 khoang, trong đó khoang đầu và cuối phức tạp nhất, gồm hệ đà ngang và dọc tạo độ vững chắc.

Kỹ thuật đóng thuyền cổ hiếm gặp

Báo cáo cho biết kỹ thuật phức tạp nhất thể hiện ở phần đầu và đuôi thuyền, nơi đáy độc mộc được ghép chặt với ván bửng bằng 4 trụ gỗ kích thước khoảng 5cm x 5cm. Đây là kỹ thuật lần đầu ghi nhận trong lịch sử đóng thuyền cổ Việt Nam và thế giới.

Dựa trên phương thức chế tác, các chuyên gia nhận định thuyền có niên đại sớm, khả năng cao đóng tại Việt Nam, phát triển từ kỹ thuật Đông Sơn với đáy độc mộc và mộng ghép. Một số ý kiến cho rằng thuyền thuộc thế kỷ XI đến XIV thời Lý - Trần và không thể muộn hơn thế kỷ XV, đồng thời chịu ảnh hưởng kỹ thuật từ phía Nam.

Từ giá trị khảo cổ nổi bật, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh cùng Viện Khảo cổ học đề nghị mở rộng khai quật toàn bộ khu vực sông Dâu, nghiên cứu lịch sử dòng chảy, đồng thời tổ chức hội thảo quốc tế với sự tham gia của chuyên gia nhiều nước. Cơ quan chức năng cũng kiến nghị không di dời thuyền, giữ nguyên tại chỗ và khoanh vùng bảo vệ bằng phương án lấp lại khoa học để hạn chế tác động môi trường và con người.

Hiện các chuyên gia chờ kết quả phân tích Carbon-14 (C14) để xác định niên đại chính xác. Phương pháp này có thể định tuổi vật liệu hữu cơ tới 60.000 năm, với quy trình tự động hóa gồm làm khô, nghiền, đốt mẫu tạo CO₂, chuyển thành graphite và phân tích nhằm giảm sai số và rút ngắn thời gian.

Bên cạnh đó, công nghệ cao đang góp phần quan trọng vào nghiên cứu khảo cổ tại Việt Nam. Trí tuệ nhân tạo (AI) hỗ trợ giải mã dữ liệu, tăng tốc khám phá và mở rộng hiểu biết về các nền văn minh xưa.

Công nghệ thị giác máy tính (computer vision) phân tích hình ảnh để phát hiện hiện vật, lập bản đồ địa điểm cổ, nhận diện cấu trúc ẩn và phục dựng các mảnh vỡ. Các mô hình 3D, quét tự động và thực tế ảo tạo bản sao số (digital twin), giúp lưu giữ và nghiên cứu di sản một cách trực quan, mở ra hướng tiếp cận hiện đại cho khảo cổ học.

Việc kết hợp giữa khảo cổ truyền thống và công nghệ tiên tiến hứa hẹn mang đến cái nhìn toàn diện hơn về lịch sử vùng Luy Lâu, trung tâm văn hóa, tôn giáo và giao thương quan trọng của Việt Nam thời cổ đại.