'Báu vật' 1.200 năm, từng xác lập kỷ lục thế giới của Việt Nam đối mặt với hư hại nặng do ngập nước kéo dài

Những ngày qua, TP. Huế hứng chịu mưa lớn kéo dài, gây ngập lụt diện rộng và ảnh hưởng nghiêm trọng đến nhiều di sản văn hóa, lịch sử. Trong đó, di tích tháp Chăm Phú Diên bị ngập suốt nhiều ngày, khiến người dân lo lắng.

Trước tình hình này, sáng 7/11, Phó Chủ tịch UBND TP. Huế Hoàng Hải Minh đã trực tiếp đến kiểm tra, chỉ đạo công tác khắc phục tại hiện trường.

Tại buổi làm việc, Phó Chủ tịch UBND TP. Huế phê bình đơn vị quản lý và chính quyền địa phương vì chậm báo cáo, chậm triển khai phương án xử lý, để di tích bị ngập nước kéo dài. Ông yêu cầu huy động thêm máy bơm hút nước, bố trí lực lượng túc trực, giám sát thường xuyên, đảm bảo trong ngày phải hút hết nước và báo cáo kết quả về UBND thành phố.

Về lâu dài, ông Hoàng Hải Minh đề nghị đơn vị quản lý nghiên cứu, đề xuất giải pháp bảo vệ di tích hiệu quả hơn, đặc biệt là phương án thoát nước và chống ngập, nhằm bảo đảm an toàn cho di tích và khu vực xung quanh.

Được biết, tháp Phú Diên (còn gọi là tháp Mỹ Khánh) là một cụm tháp Chăm cổ nằm ở xã Phú Vinh, TP. Huế, có niên đại vào thế kỷ thứ VIII, tức hơn 1.200 năm tuổi. Công trình này gắn liền với thời kỳ hưng thịnh của Vương quốc Chămpa cổ và được coi là công trình cổ nhất trong số tháp Chăm còn tồn tại ở miền Trung Việt Nam.

Ngôi tháp nằm sâu trong lòng đất

Năm 2001, tháp Chăm Phú Diên được phát hiện bởi đội khai thác quặng titan tại hai thôn Phương Diên và Mỹ Khánh, xã Phú Vinh. Trong khi làm việc, họ bất ngờ phát hiện một khối gạch cổ đỏ sậm nằm sâu trong lớp cát.

Ngay sau khi nhận được tin báo, chính quyền địa phương cùng các cơ quan chuyên môn thuộc Bảo tàng Lịch sử Cách mạng Huế và Viện Khảo cổ học Việt Nam đã khẩn trương tiến hành khảo sát và khai quật khu vực phát hiện.

Những gì được tìm thấy dưới lớp cát dày 5-7m khiến giới nghiên cứu hết sức kinh ngạc. Đây là một công trình Chăm cổ được chôn vùi hoàn toàn dưới lòng đất hàng thế kỷ, chỉ nằm cách mép nước biển khoảng 100m và thấp hơn mực nước biển từ 1,8-3m.

Vị trí đặc biệt ấy khiến tháp Chăm Phú Diên trở thành minh chứng sống động cho sự biến đổi mạnh mẽ của địa hình, thủy văn và khí hậu vùng ven biển miền Trung trong suốt hàng nghìn năm qua.

Phát hiện tình cờ ấy đã mở ra một trang mới cho khảo cổ học Việt Nam. Theo các nhà khảo cổ, vùng đất nay là Phú Vinh từng nằm trong khu vực cư trú và tín ngưỡng của người Chăm cổ, có thể thuộc phạm vi của một trung tâm tôn giáo chính trị nhỏ ven biển, kết nối với hệ thống tháp Chăm trải dài từ Quảng Nam đến Bình Thuận.

Việc tháp bị vùi lấp dưới cồn cát được cho là hậu quả của quá trình biển tiến, biển thoái, cùng với gió cát và biến động địa chất dọc bờ biển qua thời gian dài. Chính vì vậy, suốt hơn một thiên niên kỷ, công trình gần như biến mất cho đến khi được phát hiện lại trong thời hiện đại.

Ngày 28/12/2001, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ra quyết định xếp hạng tháp Chăm Phú Diên là Di tích Kiến trúc Nghệ thuật cấp Quốc gia. Đến năm 2022, công trình này tiếp tục được Tổ chức Kỷ lục Thế giới (WorldKings) công nhận là “tháp Chăm cổ bằng gạch nằm sâu dưới cồn cát ven biển được khai quật và bảo tồn đầu tiên trên thế giới”.

Dấu tích của người Chămpa cổ

Từ một phát hiện tình cờ giữa cát trắng và sóng biển, tháp Chăm Phú Diên đã trở thành minh chứng sống động cho sức sống bền bỉ của nền văn hóa Chămpa cổ.

Bên trong tháp, người ta tìm thấy dấu tích của các vật thờ, trong đó có yoni, biểu tượng của thần Shiva trong Ấn Độ giáo, đây là tôn giáo chính của người Chăm xưa. Điều này cho thấy tháp từng là nơi hành lễ linh thiêng, gắn liền với đời sống tâm linh của cộng đồng cư dân Chăm ven biển.

Các tài liệu nghiên cứu lịch sử cho biết, khi Ấn Độ giáo bắt đầu lan truyền và ảnh hưởng đến người dân Chămpa, các kiến trúc tôn giáo cũng bắt đầu được xây dựng. Ban đầu, các đền thờ và tháp được vua Bhadravarman I xây dựng bằng gỗ, nhưng chẳng may lại bị cháy. Mãi đến một thời gian sau, vua Sambhuvarman cho xây lại các ngôi đền với chất liệu gạch nung.

Cũng từ đó mà các kiến trúc đền tháp của Vương quốc Chămpa đều được xây bằng gạch nung. Tuy nhiên, đến thời điểm hiện tại, những công trình được xây dựng vào giai đoạn đầu đã không còn nữa, các kiến trúc tháp theo phong cách cổ Mỹ Sơn E1 nay chỉ còn lại bệ thờ và phế tích. Phong cách kiến trúc theo kiểu tháp Hòa Lai chỉ còn vỏn vẹn 3 tháp.

Kết quả khai quật khảo cổ cho thấy, tháp Phú Diên là một kiến trúc độc đáo của người Chămpa theo kiểu tháp lùn rất đặc trưng. Đây là nhóm tháp đầu tiên của kiến trúc tôn giáo Chăm khi chuyển sang xây dựng bằng vật liệu bền vững.

Tháp có hình chữ nhật, với chiều dài hơn 8m, rộng hơn 7m. Phần cửa chính của ngôi tháp quay về hướng Đông. Tháp được xây dựng và trang trí khá cân đối và hoàn chỉnh tạo nên một vẻ đẹp rất hài hòa. Các mảng trang trí của tháp có sự liên kết, liên tục, đối xứng và hòa nhập tạo nên ấn tượng mạnh.

Hình dáng của tháp được xây dựng rất tỉ mỉ mà không hề khô cứng và rườm rà. Phần chân đế, thân, diềm mái, hay 4 vòm cửa đều được thiết kế ở 4 mảng tường ngoài tháp tạo dáng vẻ uy nghi cho ngôi tháp.

Cách 5m phía trước cửa chính của tháp có một bệ thờ được xây hình khối vuông bằng chất liệu gạch với kỹ thuật mài xếp liền khít, cao 1,4m, cạnh dài 1,38m. Các nhà nghiên cứu cho rằng trước kia đây là nơi đặt tượng thờ.

Sau khi được phát hiện, tháp được Phân viện Khoa học công nghệ xây dựng miền Trung đưa vào trùng tu và tôn tạo và hoàn thành vào tháng 5/2007. Hiện tại, công trình được bảo tồn tại chỗ trong một kiến trúc nhà kính nhằm hạn chế tối đa những tác động tiêu cực của môi trường thiên nhiên.

Tháp Chăm Phú Diên không chỉ là biểu tượng của kiến trúc cổ đặc sắc mà còn thể hiện một nền văn minh cổ từng rực rỡ bên bờ Biển Đông. Việc tìm thấy và bảo tồn di tích này không chỉ giúp làm sáng tỏ thêm lịch sử vùng đất Huế mà còn khẳng định giá trị lâu bền của di sản văn hóa Việt Nam trong dòng chảy thời gian.