Đâu là mấu chốt để Việt Nam thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình?

Theo đánh giá chung từ các chuyên gia, tăng trưởng mà Việt Nam có được trong thời gian qua phần lớn là do tác động của tự do hóa đúng thời điểm, lợi thế về vị trí địa lý, tài nguyên phong phú, lao động dồi dào,… Ngoài những lợi thế này, Việt Nam cũng phải đối mặt với không ít thách thức trên con đường tiếp tục tăng trưởng nhanh và bền vững.

Do đó, việc Việt Nam có thể bước vào nhóm các nước có thu nhập cao như Hàn Quốc và Đài Loan đã làm được trong thời gian qua hay chúng ta lại bước theo vết xe đổ của một số quốc gia lân cận như Thái Lan, Malaysia, Indonesia sau một thời gian dài vẫn loay hoay chưa thể thoát ra khỏi mức thu nhập trung bình hay rơi vào bẫy thu nhập trung bình là một câu hỏi lớn.

Sau một thời gian dài vẫn loay hoay chưa thể thoát ra khỏi mức thu nhập trung bình.

Tốc độ tăng trưởng đang dần chậm lại

Theo GS.TS Phạm Hồng Chương, Hiệu trưởng Trường đại học Kinh tế quốc dân, trong hơn ba thập kỷ qua, Việt Nam đã chuyển đổi mạnh mẽ từ nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang nền kinh tế định hướng thị trường. Từ nền kinh tế đóng và thay thế nhập khẩu, Việt Nam đã trở thành một trong những nền kinh tế có độ mở lớn nhất và định hướng xuất khẩu trên thế giới, chuyển từ nền kinh tế thu nhập thấp dựa vào nông nghiệp sang nền kinh tế có thu nhập trung bình.

>>Phê duyệt Chương trình Quốc gia về năng suất lao động

Thêm vào đó, Việt Nam cũng thành công trong việc chuyển đổi cơ cấu kinh tế, thu hút FDI và tham gia vào nhiều Hiệp định thương mại tự do.

Tuy nhiên, hiện nay Việt Nam cũng đối mặt với không ít thách thức như dân số đang già đi nhanh chóng, thương mại toàn cầu đang suy giảm và các doanh nghiệp phải tuân thủ các yêu cầu nghiêm ngặt hơn về môi trường và xã hội, suy thoái môi trường, biến đổi khí hậu đang gia tăng…

Bên cạnh đó, tuy một số xu hướng lớn đang định hình tương lai của Việt Nam, đó là sự phát triển mạnh mẽ của cách mạnh công nghiệp 4.0, công nghệ số, trí tuệ nhân tạo mang đến cơ hội nâng cao khả năng cạnh tranh và tính bền vững về kinh tế, chất lượng sản phẩm, dịch vụ và quy trình sản xuất. Nhưng cũng đồng thời đặt ra nhiều thách thức to lớn như gia tăng thất nghiệp, vấn đề về hạ tầng; an toàn, an ninh thông tin; rủi ro về cạnh tranh và tụt hậu...

Dưới góc nhìn của mình, GS.TS. Ngô Thắng Lợi, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân cho rằng, Việt Nam đã cơ bản xây dựng được tiền đề của một nước công nghiệp. Tuy nhiên, quá trình phát triển của Việt Nam cũng bộc lộ nhiều bất cập khi tăng trưởng đang có dấu hiệu "hụt hơi" theo thời gian. Biên độ tăng trưởng đang có xu hướng giảm và chưa đủ mạnh để tạo ra những đột phá trong thực hiện tiến bộ xã hội.

Đặc biệt, chuyên gia nhấn mạnh, điều đáng lo ngại đó là tốc độ tăng trưởng đang dần chậm lại, nhất là những năm gần đây và ở mức khá thấp so với các nước từng ở cùng thời kỳ như Việt Nam (Hàn Quốc, Nhật Bản…), làm giảm khả năng gia tăng thu nhập của nền kinh tế.

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này, trong đó, GS.TS. Ngô Thắng Lợi nhấn mạnh lý do mô hình phát triển theo hướng dàn đều, hướng đến nhóm người nghèo, vừa không phát huy được động lực của vùng trọng điểm, vừa chưa phát triển được vùng còn yếu kém.

“Các vùng động lực chưa đủ đòn bẩy để phát triển đột phá. Vùng chậm phát triển lại đang bế quan tỏa cảng so với các vùng khác”, ông Lợi cho hay.

Mấu chốt để thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình là tăng năng suất lao động

Với tổng thu nhập quốc dân GNI đầu người của Việt Nam vào năm 2022 là 3.939 USD. Từ con số này GS.TS Ngô Thắng Lợi nhận xét, mục tiêu phát triển đất nước đặt ra rất cao và khá lạc quan khi đến năm 2030 (kỷ niệm 100 năm thành lập Đảng), Việt Nam nằm trong nhóm nước đang phát triển có mức thu nhập trung bình cao và đến năm 2045 (100 năm thành lập nước), Việt Nam thuộc nhóm nước phát triển có mức thu nhập cao.

Từ nền kinh tế đóng và thay thế nhập khẩu, Việt Nam đã trở thành một trong những nền kinh tế có độ mở lớn nhất và định hướng xuất khẩu trên thế giới, chuyển từ nền kinh tế thu nhập thấp dựa vào nông nghiệp sang nền kinh tế có thu nhập trung bình.

GS. Trần Văn Thọ đến từ Đại học Waseda (Nhật Bản) cũng cùng chung trăn trở: "Vấn đề là Việt Nam có thể vươn lên từ mức thu nhập trung bình cao đến mức thu nhập cao vào năm 2045 hay không? Đâu là điều kiện để Việt Nam tránh được bẫy thu nhập trung bình và tiếp tục phát triển bền vững trong hai thập niên tới?”

Theo ông Thọ phân tích, trong giai đoạn đầu, nền kinh tế có đặc tính là dư thừa lao động và lao động rẻ dịch chuyển từ nông nghiệp sang công nghiệp khi quá trình công nghiệp hóa khởi động. Những nước trong trường hợp này sẽ xuất khẩu hàng công nghiệp có hàm lượng lao động cao và dễ đạt mức thu nhập trung bình.

Tới khi tiền lương tăng, lao động rẻ đã hết, các nước phải chuyển dịch cơ cấu công nghiệp lên cao bằng việc sản xuất hàng công nghiệp có giá trị gia tăng cao hơn, có hàm lượng công nghệ, tư bản cao, hoặc lao động có kỹ năng cao.

Nhiều quốc gia như lân cận như Thái Lan, Malaysia, Indonesia... sau một thời gian dài vẫn loay hoay chưa thể thoát ra khỏi mức thu nhập trung bình.

"Thất bại trong việc chuyển dịch này các nước này sẽ rơi vào bẫy thu nhập trung bình", ông Thọ cho biết.

>>Việt Nam cần làm gì để tăng năng suất lao động

Do vậy, điểm mấu chốt để thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình, theo vị chuyên gia này chính là cần tăng liên tục năng suất lao động. Cả tích lũy tư bản và cách tân công nghệ đều quan trọng trong quá trình chuyển từ một nước phát triển trung bình lên vị trí của nước thu nhập cao.

“Tăng trưởng đều đặn, liên tục trong năng suất lao động là yếu tố quan trọng để tránh bẫy thu nhập trung bình. Trong quá trình theo kịp các nước thu nhập cao, chuyển dịch cơ cấu là lực đẩy quan trọng nhất để tăng năng suất và duy trì cạnh tranh quốc tế. Trong quá trình đó, cả tích lũy tư bản và tiến bộ kỹ thuật/công nghệ đều quan trọng”, GS Trần Văn Thọ lưu ý.

Về phía doanh nghiệp, theo GS Kenichi Ohno, Viện nghiên cứu chính sách quốc gia Nhật Bản (GRIPS), sự tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu của doanh nghiệp Việt Nam còn mờ nhạt, chậm trong việc xây dựng hệ thống giao thông hiện đại, đặc biệt là mạng lưới đường sắt đô thị....Thiếu kỹ sư, nhà đổi mới và nhà khoa học có tay nghề cao, năng suất lao động và TFP ở mức trung bình.

“Để đối phó với những vấn đề này, Việt Nam cần nâng cao năng lực lãnh đạo quốc gia và các nhà kỹ trị kinh tế. Cần tích cực thúc đẩy công nghệ, đổi mới sáng tạo và giảm sự quan liêu của bộ máy hành chính”, GS Kenichi Ohno khuyến nghị.

>>Hàn Quốc thực hiện tuần làm việc 4 ngày