Doanh nghiệp tư nhân đang vay 7 triệu tỷ đồng: NHNN sẽ tiếp sức ra sao?

Ngày 21/03/2025, tại Hà Nội, Thời báo Ngân hàng đã tổ chức Hội thảo “Vốn ngân hàng góp phần thúc đẩy kinh tế tư nhân” với sự tham dự của Phó Thống đốc Thường trực Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) Đào Minh Tú, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam Nguyễn Văn Thân, cùng các chuyên gia kinh tế, nhà khoa học, lãnh đạo các tổ chức tín dụng (TCTD), đại diện các bộ ngành và đông đảo cơ quan báo chí.

Hội thảo là một trong những diễn đàn chuyên sâu, nơi ngân hàng, doanh nghiệp và giới hoạch định chính sách cùng nhìn lại bức tranh tín dụng cho khu vực tư nhân – “trái tim tăng trưởng” của nền kinh tế – để từ đó nhận diện những điểm nghẽn lớn nhất và đề xuất giải pháp đột phá trong giai đoạn mới.

Tín dụng ngân hàng: Dòng máu cho “trái tim” tư nhân nhưng vẫn nghẽn mạch

Theo Phó Thống đốc Đào Minh Tú, “tính đến cuối năm 2024, dư nợ tín dụng dành cho khu vực doanh nghiệp tư nhân tại các tổ chức tín dụng đạt gần 7 triệu tỷ đồng, chiếm khoảng 44% tổng dư nợ toàn nền kinh tế”. Riêng nhóm doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) chiếm hơn 208.992 đơn vị, với tổng dư nợ đạt 2,74 triệu tỷ đồng, tương đương 17,6% toàn hệ thống. Đây là mức tăng trưởng ấn tượng, tăng 10,7% so với năm 2023, cho thấy tín dụng đang ngày càng thẩm thấu sâu hơn vào khu vực kinh tế thực.

Phó Thống đốc Thường trực NHNN Đào Minh Tú phát biểu tại Hội thảo. Ảnh: Thời báo Ngân hàng.

Tuy nhiên, những con số ấn tượng này cũng che giấu không ít “nút thắt âm thầm”. Cấu trúc kinh tế Việt Nam hiện đang tồn tại hiện tượng “ba nền kinh tế trong một”: doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp tư nhân nội địa, vận hành thiếu liên kết chặt chẽ.

Trong khi doanh nghiệp FDI và nhà nước thường dễ dàng tiếp cận tín dụng do có tài sản đảm bảo và năng lực quản trị chuẩn hóa, thì khu vực tư nhân – đặc biệt là DNNVV – vẫn bị đánh giá rủi ro cao do thiếu hồ sơ minh bạch, địa vị pháp lý yếu và không đủ điều kiện tài sản đảm bảo.

Phân tích của NHNN cho thấy, 98% doanh nghiệp tư nhân tại Việt Nam là doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ, chỉ 1,5% là doanh nghiệp quy mô vừa và dưới 1,5% là doanh nghiệp lớn. Chính cấu trúc kim tự tháp ngược này làm suy yếu khả năng hấp thụ tín dụng, khiến nền kinh tế thiếu hụt nhóm doanh nghiệp trung gian có đủ quy mô và sức bật để phát triển thành các tập đoàn lớn, đầu tàu tăng trưởng.

Trong bối cảnh đó, việc nâng cao năng lực tiếp cận tín dụng cho doanh nghiệp tư nhân không chỉ là câu chuyện của vốn, mà còn là câu chuyện của pháp lý, quản trị, dữ liệu và cơ cấu lại toàn bộ hệ sinh thái kinh doanh.

Chuyển hướng từ “bơm vốn” sang “dưỡng vốn”: Cách tiếp cận mới của chính sách tín dụng

Tại hội thảo, Phó Thống đốc Đào Minh Tú nhấn mạnh: “Hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân tiếp cận nguồn vốn ngân hàng thuận lợi là hoạt động thường xuyên và luôn được chú trọng”. Trước những biến động kinh tế toàn cầu như lạm phát cao, thắt chặt chính sách tiền tệ tại các nền kinh tế lớn và chi phí vốn quốc tế tăng, NHNN đã chủ động điều hành chính sách tiền tệ linh hoạt. Theo đó, lãi suất điều hành được giữ ổn định, tỷ giá được duy trì trong biên độ hợp lý, đồng thời NHNN bơm thanh khoản phù hợp để đảm bảo dòng vốn ngân hàng không bị gián đoạn.

Đặc biệt, NHNN đang chuyển hướng chiến lược từ “bơm vốn ồ ạt” sang “dưỡng vốn thông minh”. Mô hình cho vay dựa trên dòng tiền thay vì tài sản thế chấp đang được triển khai thí điểm tại một số ngân hàng thương mại. Đây là bước chuyển mang tính căn cơ trong tư duy tín dụng, giúp ngân hàng đánh giá năng lực trả nợ của doanh nghiệp dựa vào dòng tiền tương lai từ hoạt động kinh doanh thay vì phụ thuộc vào bất động sản hoặc tài sản cố định. Mô hình cho vay dựa trên dòng tiền đặc biệt phù hợp với DNNVV – nhóm doanh nghiệp có tốc độ quay vòng vốn nhanh nhưng thiếu tài sản đảm bảo truyền thống.

Cùng với đó, hệ thống Quỹ bảo lãnh tín dụng cũng được củng cố, với tổng vốn điều lệ hơn 3.000 tỷ đồng và tỷ lệ giải ngân bảo lãnh đạt trên 85% kế hoạch năm 2024. Cơ chế bảo lãnh không chỉ giúp giảm rủi ro cho ngân hàng mà còn là “tấm khiên” tín dụng cho hàng trăm ngàn doanh nghiệp không đủ điều kiện vay vốn theo chuẩn mực cũ. NHNN đồng thời yêu cầu các TCTD áp dụng công nghệ số như Big Data, AI, chấm điểm tín nhiệm tự động để cải thiện quy trình xét duyệt, giúp rút ngắn thời gian vay vốn và mở rộng phạm vi tiếp cận cho doanh nghiệp.

Mục tiêu xuyên suốt của chính sách không chỉ là tăng trưởng dư nợ, mà là tăng trưởng chất lượng tín dụng. Tín dụng phải đúng chỗ, đúng mục tiêu và đúng năng lực hấp thụ – đó là nguyên lý trung tâm mà NHNN đang theo đuổi để thúc đẩy sự phát triển bền vững của khu vực tư nhân.

Tái cấu trúc hệ sinh thái pháp lý: Chìa khóa cho hấp thụ vốn hiệu quả

Một trong những thách thức lớn nhất đối với dòng tín dụng ngân hàng hiện nay chính là khung pháp lý lạc hậu và chưa bao trùm được toàn bộ khu vực kinh tế tư nhân. Theo TS. Lê Duy Bình – Giám đốc Economica Việt Nam, hiện có hơn 5 triệu hộ kinh doanh cá thể, chiếm khoảng 40% GDP, nhưng không được pháp luật công nhận là pháp nhân.

Do đó, họ không thể ký hợp đồng tín dụng dưới tên hộ kinh doanh, không thể tham gia đấu thầu công và không thể vay vốn theo hình thức chính thức mà buộc phải vay với tư cách cá nhân. Điều này khiến toàn bộ một “kênh huyết mạch” tiềm năng bị bóp nghẹt vì vướng mắc pháp lý.

TS. Lê Duy Bình - Giám đốc Economica phát biểu tại Hội thảo. Ảnh: Thời báo Ngân hàng.

TS. Lê Duy Bình cảnh báo rằng: “Cơ cấu doanh nghiệp bất thường – với 97% là nhỏ và siêu nhỏ, chỉ 1,5% là doanh nghiệp vừa – tạo ra một hệ sinh thái méo mó, thiếu lực lượng trung gian để chuyển hóa thành doanh nghiệp lớn”. Việc thiếu doanh nghiệp cỡ vừa không chỉ gây đứt gãy chuỗi giá trị, mà còn làm giảm năng suất lao động toàn nền kinh tế. Doanh nghiệp càng lớn thì chi phí đơn vị càng giảm, lợi thế cạnh tranh càng tăng. Việc thiếu lớp doanh nghiệp này khiến tăng trưởng dễ bị tổn thương và thiếu sức bật bền vững.

Chủ tịch Hãng kiểm toán ASCO – ông Nguyễn Thanh Khiết – cho rằng muốn tín dụng vận hành hiệu quả, doanh nghiệp cần chủ động nâng cao minh bạch tài chính. Ông đề xuất doanh nghiệp phải có báo cáo tài chính kiểm toán độc lập, tích hợp AI trong hệ thống quản trị và xây dựng kế hoạch kinh doanh chi tiết gắn với phương án sử dụng vốn. Đồng thời, ngân hàng cần cải tiến mô hình thẩm định tín dụng dựa trên dòng tiền, dữ liệu giao dịch, hóa đơn điện tử và lịch sử thanh toán thay vì chỉ căn cứ vào tài sản thế chấp.

Để hỗ trợ quá trình đó, cần hoàn thiện cơ sở dữ liệu tín dụng quốc gia, mở rộng hệ thống xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp, đơn giản hóa thủ tục vay vốn, giảm thiểu chi phí giao dịch và rủi ro pháp lý. Đồng thời, cần thiết lập hành lang pháp lý thử nghiệm (sandbox) cho mô hình tài chính mới như P2P Lending, gọi vốn cộng đồng, thuê tài chính, tín dụng chuỗi cung ứng, tạo thêm các kênh dẫn vốn thay thế cho hệ thống ngân hàng truyền thống.

Kinh tế tư nhân – trụ cột nội lực, động lực tăng trưởng bền vững của quốc gia

Theo thống kê được công bố tại hội thảo, khu vực kinh tế tư nhân hiện đóng góp khoảng 50% GDP, hơn 30% ngân sách nhà nước và 56% tổng vốn đầu tư toàn xã hội, tương đương 96 tỷ USD trong tổng mức đầu tư xã hội dự kiến năm 2025. TS. Lê Duy Bình nhấn mạnh: “Chỉ cần đầu tư tư nhân tăng thêm 1%, hiệu ứng lan tỏa sẽ tương đương với việc đầu tư công phải tăng 2,5% và FDI tăng 3,5%”. Điều này khẳng định tư nhân không còn là “mắt xích phụ trợ”, mà là nhân tố dẫn dắt tốc độ và chất lượng tăng trưởng quốc gia.

Ngoài ra, khu vực tư nhân đang tạo ra hơn 40 triệu việc làm, chiếm 85% tổng lực lượng lao động, đóng góp 38,08% người tham gia bảo hiểm xã hội và 31,18% người tham gia bảo hiểm thất nghiệp. Trong bối cảnh bộ máy nhà nước đang tinh giản, doanh nghiệp nhà nước thu hẹp quy mô, thì khu vực tư nhân thực sự là “tấm lưới an sinh xã hội” lớn nhất và bền vững nhất.

Tuy nhiên, theo TS. Lê Duy Bình, để khu vực tư nhân tiếp tục phát huy vai trò, Việt Nam cần có “những quyết sách mang tính kiến tạo thể chế toàn diện”. Cụ thể, hệ thống pháp luật cần chuyển từ quản lý hành chính sang đồng hành phát triển, khuyến khích đầu tư mạo hiểm, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và áp dụng mạnh mẽ cơ chế sandbox để thử nghiệm mô hình kinh doanh đổi mới. Đồng thời, các thủ tục hành chính cần được đơn giản hóa, giảm chi phí tuân thủ, tăng tính minh bạch và nâng cao năng lực thực thi của cơ quan công quyền.

Việc xác lập khu vực kinh tế tư nhân là “trụ cột trung tâm” không chỉ là vấn đề kỹ thuật chính sách, mà còn là lựa chọn chiến lược để tăng năng lực nội sinh, nâng cao khả năng tự cường và đưa Việt Nam tiệm cận mục tiêu trở thành quốc gia có thu nhập cao vào năm 2045. NHNN và các tổ chức tín dụng, cùng với Chính phủ, sẽ đóng vai trò quyết định trong việc tháo gỡ các điểm nghẽn lớn nhất, từ vốn, pháp lý đến dữ liệu và hạ tầng tài chính, để khơi thông “dòng máu tăng trưởng” cho toàn bộ nền kinh tế.

>> TS. Lê Duy Bình: Đầu tư tư nhân tăng 1% sẽ mang lại tác động bằng đầu tư công tăng 2,5%, FDI tăng 3,5%