Dự án tỷ đô của BYD hóa đống sắt vụn, bị bỏ hoang khắp Trung Quốc

Tham vọng tỷ đô cho giao thông xanh

Wang Chuanfu, nhà sáng lập BYD, vốn được biết đến với khả năng “chạm đâu cũng thành công”: từ sản xuất pin, thiết bị điện tử cho đến xe điện – lĩnh vực đưa BYD trở thành đối thủ số 1 của Tesla. Nhưng trong hơn một thập kỷ qua, ông còn theo đuổi một tham vọng khác.

Đó là xây dựng mạng lưới tàu điện một ray nhằm giải quyết đồng thời hai bài toán – tắc nghẽn giao thông và phát thải carbon.

Ra mắt năm 2016, hệ thống SkyRail được BYD quảng bá là giải pháp giao thông xanh cho tương lai. Tập đoàn đã đầu tư gần 1 tỷ USD và huy động hơn 1.000 kỹ sư để phát triển dự án này. Trong một cuộc phỏng vấn năm 2017, Wang tự tin tuyên bố SkyRail có thể triển khai tại hơn 200 thành phố Trung Quốc, với quy mô thị trường lên tới hàng nghìn tỷ nhân dân tệ.

Tuy nhiên, chỉ vài năm sau, khi ngân sách địa phương bị siết chặt, kế hoạch mở rộng SkyRail tại khoảng chục thành phố đã nhanh chóng chững lại. Hiện tại, nhiều nhà ga bị tháo dỡ một phần và các đoàn tàu vẫn đang phủ bụi, gỉ sét nằm im ở An Dương (tỉnh Hà Nam) hay thành phố du lịch Quế Lâm.

Dù SkyRail trở thành “bước hụt” hiếm hoi với BYD, công ty khẳng định sẽ tiếp tục đầu tư cải tiến công nghệ này, theo báo cáo thường niên công bố hồi tháng 3.

Cam kết đó đặt ra nhiều câu hỏi trong bối cảnh dòng tiền của các hãng xe đang chịu áp lực vì cuộc chiến giá kéo dài, còn mảng xe điện cốt lõi của BYD bắt đầu có dấu hiệu chững lại.

“Chúng tôi có đủ dữ liệu để chứng minh mình đúng”, ông Wang nói trong cuộc phỏng vấn năm 2021, khi giới chức Trung Quốc bắt đầu tạm dừng các dự án như SkyRail. Dù đối mặt với hàng loạt thách thức, ông vẫn tin rằng “một ngày nào đó công chúng sẽ thay đổi quan điểm và nhìn thấy giá trị thật sự của hệ thống này”.

Khi giấc mơ mắc kẹt giữa chính sách và nợ nần

Cách đây khoảng 7 năm, BYD từng đàm phán để triển khai SkyRail – và sau đó là phiên bản nhỏ hơn SkyShuttle – tại khoảng 20 thành phố Trung Quốc, nhờ chi phí xây dựng rẻ hơn nhiều so với tàu điện ngầm.

Theo Wang, chi phí mỗi km của SkyRail chỉ bằng 20% tuyến tàu điện ngầm và thời gian thi công chỉ mất 1/3. Các công trình đã khởi động tại Thâm Quyến, Sán Đầu và Tây An.

Nhưng đến năm 2021, Bắc Kinh bất ngờ siết phê duyệt các dự án đường sắt đô thị mới nhằm kiểm soát nợ công địa phương, đồng thời đặt ra ngưỡng tối thiểu về thu ngân sách, quy mô kinh tế và dân số. Thành phố Bạng Phụ (tỉnh An Huy) cho biết họ đã hoàn thiện phần lớn tuyến thử nghiệm SkyRail dài 5,7km nhưng do không đáp ứng tiêu chuẩn dân số theo chính sách mới, dự án không được phép vận hành.

Những năm gần đây, Trung Quốc đã nối lại việc phê duyệt một số ít dự án đường sắt và tàu điện ngầm đô thị, song hầu hết các kế hoạch SkyRail hay SkyShuttle đều bị bỏ dở – bao gồm cả dự án ở Bạng Phụ. Một số ít vẫn hoạt động, như tuyến tại trụ sở BYD ở Thâm Quyến hay tại các thành phố Tây An và Ngân Xuyên.

Ở nước ngoài, BYD cũng gặp không ít trở ngại với SkyRail. Tiến độ khả quan nhất hiện nằm ở Brazil – nơi hãng cũng xây dựng nhà máy xe điện tại bang Bahia. Dự án tàu điện một ray tại thành phố Salvador đã bị hủy năm 2023 do chi phí leo thang, nhưng hợp đồng cho tuyến 17 tại São Paulo – thành phố đông dân nhất Brazil – vẫn được giữ nguyên, dự kiến đi vào hoạt động năm 2026.

Dù sau gần một thập kỷ, SkyRail chưa tạo được đột phá đáng kể, nhưng lịch sử cho thấy Wang Chuanfu là người kiên định với những ý tưởng mà ông tin tưởng và thường tìm được cách biến chúng thành hiện thực.

Charlie Munger, cố cộng sự của Warren Buffett, là một trong những nhà đầu tư sớm nhất vào BYD. Tại cuộc họp cổ đông năm 2009, ông từng nhận xét rằng, sau khi “làm nên kỳ tích” trong lĩnh vực pin và linh kiện điện thoại, BYD đã bước vào ngành ô tô mà không có chút kinh nghiệm nào, nhưng vẫn sản xuất được mẫu xe bán chạy.

“Đó đúng là một phép màu”, Munger nói.