'Giải cứu' bất thành, hãng bay giá rẻ đầu tiên của Việt Nam nhận trái đắng

Liên tục tái cơ cấu, đổi tên, đổi chủ vẫn lận đận

Hàng không Pacific Airlines ra đời năm 1991, do Vietnam Airlines và Saigontourist sáng lập và đồng sở hữu, tổng số vốn ban đầu 40 tỷ đồng.

Sau nhiều năm kinh doanh bết bát và thua lỗ, đầu năm 2005, Chính phủ buộc phải chuyển 86,49% vốn Nhà nước về Bộ Tài chính quản lý và tái cơ cấu. Đến tháng 8/2006, tiếp tục chuyển về Tổng Công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn nhà nước (SCIC) điều hành.

Để tái cơ cấu hoạt động của Pacific Airlines, Chính phủ đồng ý bán gần 30% cổ phần của hãng này cho Tập đoàn Qantas (Úc). Ban đầu, “ông lớn” hàng không Úc rót khoảng 50 triệu USD để được sở hữu 18% cổ phần của Pacific Airlines, sau đó mới đầu tư lên 30%. Chấp nhận “bán mình” để cắt lỗ, Pacific Airlines phải đổi sang thương hiệu Jetstar Pacific Airlines.

Ngày 2/5/2007 đánh dấu sự ra đời của hãng hàng không giá rẻ đầu tiên tại Việt Nam, bước ngoặt quan trọng của Pacific Airlines. Đây cũng là hãng bay đầu tiên của Việt Nam có sự đầu tư của nhà đầu tư ngoại.

Tuy nhiên, kinh doanh hàng không tại Việt Nam không hề dễ dàng. Khủng hoảng kinh tế toàn cầu năm 2008, chi phí nhiên liệu bay đội lên cao cùng đội tàu bay già cỗi trên 15 năm tuổi, lại hạn chế về tổ chức hoạt động khiến Jetstar Pacific liên tục thua lỗ. Tổng lỗ lũy kế giai đoạn 2005-2011 của hãng lên đến 2.100 tỷ đồng.

Jetstar Pacific lại chìm trong khó khăn, thậm chí đứng bên bờ vực phá sản. Cuối năm 2011, hãng mất khả năng thanh toán với vốn chủ sở hữu âm trên 600 tỷ, lỗ lũy kế gần 2.500 tỷ đồng. Một lần nữa, để cứu nguy cho Jetstar Pacific, đầu năm 2012, Thủ tướng giao Vietnam Airlines tiếp nhận nguyên trạng phần vốn nhà nước tại SCIC và thực hiện tái cơ cấu lần thứ hai.

Nhận Jetstar Pacific về, với vai trò là cổ đông lớn, Vietnam Airlines “xắn tay” cùng cổ đông Qantas tái cơ cấu mạnh hãng này theo mô hình hàng không truyền thống kèm hàng không giá rẻ - LCC. Nhờ đó, Jetstar Pacific từng bước giảm lỗ và bắt đầu có lãi hai năm liên tiếp 2018 và 2019.

Tuy nhiên, việc nhiều năm thua lỗ đã khiến tới năm 2019, hãng này gánh khoản lỗ tới 4.400 tỷ đồng.

Sang năm 2020, dịch Covid-19 như "cú đấm bồi" khiến Jetstar Pacific không thể gượng nổi. Bản thân Qantas cũng gặp vô vàn khó khăn tại thị trường trong nước nên chấp nhận “tay trắng” rời Việt Nam, sau 13 năm kinh doanh không hiệu quả.

Ngày 15/6/2020, Qantas chính thức rút vốn khỏi Jetstar Pacific, Vietnam Airlines sở hữu 98% cổ phần của hãng hàng không giá rẻ. Jetstar Pacific trở về với với thương hiệu cũ Pacific Airlines, với logo và bộ nhận diện mới.

Liệu có vượt qua thảm cảnh?

Tuy nhiên, hai năm bị “bão” Covid càn quét, Pacific Airlines lại rơi vào thảm cảnh khi không có doanh thu. Tới năm 2022, Pacific Airlines tiếp tục ghi nhận lợi nhuận trước thuế lỗ 2.096 tỷ đồng, dù đã giảm lỗ gần 212 tỷ đồng so với năm 2019.

Ước tính, lỗ lũy kế của Pacific Airlines đến cuối năm 2022 đã lên hơn 10.700 tỷ đồng và vốn chủ sở hữu âm 6.700 tỷ đồng. Chưa kể, theo báo cáo tài chính hợp nhất quý IV/2023 của Tổng công ty Cảng hàng không Việt Nam - CTCP (ACV) tại ngày 31/12/2022, Pacific Airlines đang nợ ACV hơn 874 tỷ đồng.

Là cổ đông lớn của Pacific Airlines nhưng bản thân Vietnam Airlines cũng đang phải chật vật để thoát khỏi tình trạng thua lỗ. Báo cáo thường niên năm 2022 của Tổng công ty Hàng không Việt Nam - CTCP (Vietnam Airlines - HVN) cho thấy hãng lỗ ròng sau kiểm toán hơn 11.200 tỷ đồng trong năm 2022, đánh dấu 3 năm lỗ liên tiếp và vi phạm tiêu chí niêm yết trên HOSE.

Đã vậy, việc gánh thêm “cục nợ” Pacific Airlines buộc Vietnam Airlines phải tìm cách thoái vốn khỏi hãng này, nhưng lại gặp khó khăn.

Bởi, theo quy định tại Nghị định số 91 năm 2015 của Chính phủ về đầu tư vốn nhà nước vào doanh nghiệp và quản lý, sử dụng vốn, tài sản tại doanh nghiệp, Vietnam Airlines - doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ 50% vốn điều lệ trở lên - không thể thoái vốn tại các doanh nghiệp đang bị lỗ, lỗ lũy kế, ảnh hưởng đến vốn đầu tư của doanh nghiệp.

Để được thoái vốn, hoạt động kinh doanh của Pacific Airlines phải có 2 năm liên tục liền trước năm đăng ký chào bán có lãi, đồng thời không có lỗ lũy kế tính đến năm đăng ký chào bán.

Điều này rất khó trở thành hiện thực.

Do đó, một trong những điểm Bộ Tài chính muốn sửa đổi tại Nghị định số 91 liên quan đến quy định thoái vốn khỏi các doanh nghiệp đang bị lỗ - gỡ nút thắt cho Vietnam Airlines và các trường hợp khác.

Tuy nhiên, dự thảo Nghị định sửa đổi mới đang trong quá trình lấy ý kiến, tổng hợp trước khi trình lên Chính phủ để được xem xét thông qua nên Vietnam Airlines đã khó khăn vẫn phải tiếp tục “đèo bòng” Pacific Airlines.

Đối mặt tình hình tài chính nghiêm trọng, dòng tiền thiếu hụt, áp lực ngày càng tăng từ các khoản nợ, Pacific Airlines ngày 18/3 vừa phải trả hết toàn bộ đội tàu bay. Theo ước tính, việc trả lại toàn bộ đội tàu bay sẽ giúp hãng xóa được khoản nợ "khủng" lên tới vài trăm triệu USD. Trước mắt, hành khách của Pacific Airlines sẽ bay chung với Vietnam Airlines cho tới khi hãng này hoàn thiện các thủ tục để đưa 3 tàu bay thuê khô (chỉ thuê tàu bay, không gồm phi hành đoàn, dịch vụ bảo dưỡng hoặc bảo hiểm) của Vietnam Airlines vào sử dụng.

Trong bối cảnh khó khăn chung của thị trường hàng không Việt Nam, Vietnam Airlines và Vietjet Air bị thu hẹp đội tàu bay do phải kiểm tra động cơ dòng A321NEO, Bamboo Airways dừng khai thác đội tàu bay Embraer E190 do tái cơ cấu, việc Pacific Airlines không còn tàu bay nào khiến lo ngại về nguồn cung ứng, giá vé máy bay đắt đỏ gia tăng, nhất là trong mùa cao điểm sắp tới.

Pacific Airlines không còn máy bay, khách đã mua vé sẽ ra sao?