Hàng loạt dấu hiệu cảnh báo cho nền kinh tế Nga

Nhu cầu tiêu dùng trong nước đình trệ, xuất khẩu sụt giảm mạnh đang đặt ra những áp lực ngày càng lớn lên nền kinh tế Nga trong bối cảnh Tổng thống Vladimir Putin đối đầu với liên minh quân sự NATO do Mỹ đứng đầu tại Ukraine.

Theo các nguồn tin trong ngành, ít nhất sáu công ty lớn trong lĩnh vực khai thác mỏ và vận tải của Nga - nhiều tên tuổi đầu ngành công nghiệp - đã phải cắt giảm tuần làm việc nhằm giảm chi phí lương bổng mà vẫn duy trì tỷ lệ thất nghiệp ở mức kiểm soát.

Cemros, nhà sản xuất xi măng lớn nhất Nga với 13.000 nhân viên và 18 nhà máy trên toàn quốc, đã chuyển sang chế độ làm việc 4 ngày/tuần cho đến cuối năm để giữ chân người lao động trong bối cảnh ngành xây dựng suy thoái nghiêm trọng.

"Đây là biện pháp chống khủng hoảng cần thiết. Mục tiêu của chúng tôi là giữ chân toàn bộ đội ngũ nhân viên," ông Sergei Koshkin, phát ngôn viên Cemros, khẳng định.

Theo ông Koshkin, làn sóng xi măng nhập khẩu từ Trung Quốc, Iran và Belarus gia tăng mạnh, kết hợp với sự sụt giảm trong xây dựng nhà mới, đã kìm hãm nghiêm trọng nhu cầu xi măng nội địa. Cemros dự báo thị trường Nga sẽ chỉ tiêu thụ dưới 60 triệu tấn xi măng trong năm nay - mức thấp nhất kể từ thời kỳ đại dịch COVID-19.

Hậu quả từ xung đột và lệnh trừng phạt

Những động thái cắt giảm chi phí lao động này phản ánh rõ nét thiệt hại mà cuộc xung đột ở Ukraine và các lệnh trừng phạt của phương Tây đang gây ra cho các tập đoàn Nga cũng như hàng triệu công nhân tại các nhà máy công nghiệp nặng - nhiều cơ sở trong số đó được thành lập từ thời kỳ công nghiệp hóa của Liên Xô dưới thời lãnh đạo Josef Stalin vào những năm 1930.

Trung tâm Phân tích Kinh tế Vĩ mô và Dự báo Ngắn hạn của Nga - một tổ chức nghiên cứu phi lợi nhuận có uy tín - cho biết các lĩnh vực không liên quan đến quân sự đã co hẹp 5,4% từ đầu năm đến nay. Trung tâm dự báo tăng trưởng GDP sẽ giảm mạnh xuống chỉ còn 0,7%-1,0% trong năm nay.

Trong hai nhiệm kỳ tổng thống đầu tiên (2000-2008), Putin đã chứng kiến nền kinh tế Nga tăng vọt lên 1,7 nghìn tỷ USD từ mức dưới 200 tỷ USD năm 1999. Tuy nhiên, GDP danh nghĩa của Nga hiện chỉ ở mức 2,2 nghìn tỷ USD - gần bằng con số của năm 2013, một năm trước khi Nga sáp nhập Crimea.

Năm 2022, khi Putin ra lệnh đưa quân vào Ukraine, nền kinh tế suy giảm 1,4%. Song sau đó, nhờ chi tiêu quân sự, tăng trưởng đã vượt mức trung bình của các quốc gia G7 với mức 4,1% năm 2023 và 4,3% năm 2024. Bộ Kinh tế dự báo tăng trưởng năm nay sẽ lao dốc xuống chỉ còn 1,0%.

Trong bối cảnh thị trường lao động căng thẳng, tỷ lệ thất nghiệp đã giảm xuống mức thấp kỷ lục 2,1% lực lượng lao động, theo số liệu chính thức.

Tổng thống Putin đã công khai bác bỏ cảnh báo từ các chuyên gia ngân hàng cấp cao về tình trạng trì trệ. Ông khẳng định chính phủ đang cố ý làm chậm nền kinh tế để kiểm soát lạm phát - dự kiến ở mức 6,8% trong năm nay.

Theo các nhà kinh tế, các công ty đang phải vật lộn với một loạt khó khăn chồng chất: lãi suất cao, đồng rúp mạnh, nhu cầu trong nước giảm, thị trường xuất khẩu yếu do lệnh trừng phạt, và hàng nhập khẩu giá rẻ từ Trung Quốc tràn vào.

Ngành đường sắt Nga, hiện đang có 700.000 nhân viên, cũng đã yêu cầu nhân viên văn phòng trung tâm nghỉ thêm ba ngày mỗi tháng và tự chi trả chi phí, ngoài các ngày lễ và nghỉ phép thông thường, theo hai nguồn tin tiết lộ với Reuters.
Từ lâu được coi là "phong vũ biểu" của nền kinh tế Nga, doanh thu ngành đường sắt đang sụt giảm do lượng than, kim loại và dầu xuất khẩu giảm mạnh.

Ngành ô tô cũng không nằm ngoài xu hướng này khi các nhà máy ô tô Gorky (GAZ), nhà sản xuất xe tải hàng đầu với ít nhất 20.000 nhân viên, đã chuyển sang làm việc 4 ngày/tuần từ tháng 8, tương tự như Kamaz với khoảng 30.000 công nhân.

Công đoàn tại Avtovaz - nhà sản xuất ô tô lớn nhất Nga với khoảng 40.000 nhân viên - xác nhận với Reuters rằng chế độ làm việc 4 ngày/tuần đã được áp dụng từ ngày 29/9. Công ty từng cho biết vào tháng 7 đang cân nhắc phương án này, nhưng hiện từ chối bình luận. Người phát ngôn của GAZ cho biết công ty đã khôi phục chế độ 5 ngày/tuần từ tháng 10. Kamaz khẳng định tình hình không thay đổi và từ chối bình luận thêm.

Alrosa, nhà sản xuất kim cương thô lớn nhất thế giới, đã cắt giảm 10% biên chế ở tất cả các cấp không trực tiếp tham gia khai thác, một phần bằng cách rút ngắn tuần làm việc. Công ty cũng tạm dừng hoạt động tại các mỏ kém hiệu quả vào mùa xuân và hè. Alrosa nói với Reuters rằng họ đã cố gắng giảm thiểu sa thải, nhưng không công bố con số cụ thể.

Theo nguồn tin trong ngành và tuyên bố của các công ty, làn sóng cắt giảm tuần làm việc, nhân sự hoặc sản lượng đang lan rộng tại các nhà máy kim loại, khai thác mỏ, gỗ và than.

Sveza, một trong những công ty gỗ và giấy hàng đầu Nga, đã đóng cửa nhà máy sản xuất ván ép ở Tyumen - thành phố thuộc Siberia cách Moscow 1.700 km về phía đông - vào tháng trước do nhu cầu đồ nội thất sụt giảm mạnh, theo công tố viên khu vực. Hơn 300 người mất việc. Sveza không phản hồi yêu cầu bình luận.

Đặc biệt, dấu hiệu căng thẳng đang hiện rõ trong số liệu thống kê chính thức của chính phủ Nga. Số tiền lương quá hạn tại Nga cuối tháng 8 lên tới 1,64 tỷ rúp, tăng 1,15 tỷ rúp - tương đương gấp 3,3 lần so với cùng kỳ năm ngoái.

Đặc điểm địa lý của ngành công nghiệp nặng Nga - thường là ngành sử dụng lao động chính ở các thành phố và thị trấn trên khắp nước Nga thuộc châu Âu và dãy Ural - cho thấy việc cắt giảm lương có thể tác động nghiêm trọng đến sự thịnh vượng của cả vùng.

Trong các cuộc suy thoái trước đây, chính phủ Nga thường ưu tiên cứu trợ các nhà tuyển dụng lớn để xoa dịu bất mãn xã hội, đặc biệt tại các thành phố công nghiệp phụ thuộc vào một doanh nghiệp trọng yếu.

Đường sắt Nga và các nhà sản xuất ô tô đã nhận được hỗ trợ nhà nước trong khủng hoảng toàn cầu 2008-2009 nhằm tránh sa thải công nhân. Gần đây hơn, năm 2022, Moscow đã yêu cầu các nhà máy ô tô cho nhân viên nghỉ việc tạm thời thay vì sa thải.

Tuy nhiên, những khó khăn kinh tế hiện tại đang buộc chính phủ phải can thiệp vào toàn bộ nền kinh tế, từ các nhà sản xuất giày dép đến than và kim loại. Các biện pháp được áp dụng bao gồm giảm giá vận tải đường sắt, hoãn thuế và hỗ trợ nhà nước có mục tiêu.

Ngành than, sử dụng khoảng 150.000 lao động, đang chịu ảnh hưởng nặng nề do xuất khẩu sụt giảm.

Phó Thủ tướng Alexander Novak cảnh báo Tổng thống Putin hồi tháng 4 rằng tình hình tài chính của ngành đang xấu đi. Ông cho biết 30 doanh nghiệp (sử dụng khoảng 15.000 lao động, sản xuất 30 triệu tấn/năm) đang đứng trước nguy cơ phá sản.

Tại lưu vực Kuznetsk (Kuzbass) thuộc Siberia, một trong những nơi có trữ lượng than lớn nhất thế giới, giới chức địa phương cho biết vào tháng 9 rằng 18 trong số 151 doanh nghiệp đã bị đóng cửa.

Ông Alexander Kotov, đối tác tại công ty tư vấn NEFT Research của Nga, tiết lộ với Reuters rằng 19.000 công nhân ngành than đã bị sa thải chỉ trong nửa đầu năm 2025.

"Nếu chúng ta không khẩn trương cứu ngành công nghiệp than, ngành này có thể phải hứng chịu một làn sóng khủng hoảng," ông Kotov nhận định.

Mechel - một trong những công ty khai thác than lớn nhất Nga, đã báo cáo thua lỗ ngày càng tồi tệ hơn vào tháng 8 và phải tạm dừng sản xuất tại một mỏ đồng thời cắt giảm các hoạt động không sinh lời.

Anh Vladimir, một thợ mỏ tại Kuzbass, chia sẻ với Reuters rằng tiền lương đã bị cắt giảm đáng kể: "Tôi hiện đang ở vị trí cao hơn, nhưng tôi kiếm được ít tiền hơn trước đây khi còn làm ở vị trí thấp hơn... Tiền lương đã bị cắt giảm ở khắp mọi nơi, hoàn toàn ở Kuzbass. Họ nói rằng đó là cuộc khủng hoảng: than đá không còn được ưa chuộng”.

Ngành công nghiệp thép khổng lồ của Nga cũng có những dấu hiệu bất ổn rõ rệt. Theo biên bản cuộc họp của Ủy ban Ổn định Tài chính chính phủ ngày 28 tháng 8, Nga đang xem xét việc tạm hoãn phá sản trong ngành kim loại cùng một loạt biện pháp hỗ trợ khác. Nga là nhà sản xuất thép lớn thứ năm thế giới, với sản lượng khoảng 71 triệu tấn vào năm 2024.

"Ngành công nghiệp kim loại đang âm thầm cắt giảm sản lượng," một nhà lãnh đạo doanh nghiệp trong ngành này cho biết. Người này cũng cho rằng tình trạng lãi suất cao, đồng rúp mạnh và nhu cầu yếu trong và ngoài nước góp phần gây nên tình cảnh điêu đứng cho ngành công nghiệp mũi nhọn của đất nước.

Mặc dù chưa chuyển sang chế độ làm việc bốn ngày một tuần, hầu hết các nhà máy chế biến kim loại đều đang cắt giảm nhân viên phụ trợ.

Một nguồn tin thứ hai nhận định ngành này đang có quá nhiều nhân viên so với môi trường hiện tại, nhưng họ muốn tránh tình trạng sa thải hàng loạt và thay vào đó muốn "áp dụng chế độ tuần làm việc 4 ngày, nhưng cho đến nay vẫn chưa có công ty lớn nào thực hiện," nguồn tin cho biết.

Tham khảo Reuters, Economist