Hàng loạt nhà xuất khẩu thức trắng đêm giao hàng, chuyện gì đang xảy ra tại nền kinh tế lớn thứ hai thế giới?

Một số nhà xuất khẩu Trung Quốc hy vọng biện pháp này có thể được rút lại vào phút chót – như đã từng xảy ra với các quyết định trước đây – nhưng phần lớn không tin rằng kịch bản đó sẽ tái diễn.

Được biết, hôm thứ Sáu (10/10, giờ Mỹ), ông Donald Trump tuyên bố sẽ tăng thêm 100% thuế với toàn bộ hàng nhập khẩu từ Trung Quốc kể từ ngày 1/11, được xem là động thái đáp trả việc Bắc Kinh mở rộng các biện pháp hạn chế xuất khẩu đối với đất hiếm và công nghệ chỉ một ngày trước đó.

Gấp rút “chạy” hàng trước hạn chót

Tại nhiều nhà máy ở Trung Quốc, đèn kho hàng được bật sáng suốt đêm.

Allen Yao – chủ một công ty xuất khẩu thiết bị kỹ thuật số ở Quảng Châu, trung tâm sản xuất lớn của tỉnh Quảng Đông – cho biết biện pháp duy nhất mà các doanh nghiệp như ông có thể làm là đẩy nhanh tiến độ giao hàng.

“Nếu mức thuế này thực sự có hiệu lực ngày 1/11, hầu hết các công ty đều không có kế hoạch dự phòng. Tôi chỉ có thể cố gắng sắp xếp thêm vài container giao trước thời hạn đó. Nhưng một container 40 feet đầy hàng của chúng tôi, bao gồm phí vận chuyển và thông quan, đã tốn khoảng 60.000 nhân dân tệ (8.430 USD) để tới Los Angeles và cước dự kiến sẽ còn tăng trong tuần tới hoặc tháng tới”, Yao nói.

Tuyên bố bất ngờ của ông Trump cũng khiến Hội chợ Canton, sự kiện thương mại lớn nhất Trung Quốc, rơi vào bầu không khí ảm đạm trước ngày khai mạc. Hội chợ diễn ra hai lần mỗi năm tại Quảng Châu, từ lâu đã là “tấm gương” phản chiếu sức mạnh sản xuất và tiềm năng ngoại thương của Trung Quốc.

Phiên mùa thu năm nay, khai mạc ngày 15/10, dự kiến sẽ có 32.000 doanh nghiệp xuất khẩu tham dự. Theo ban tổ chức, hơn 217.000 người mua nước ngoài đã hoàn tất đăng ký trước – tăng 14,1% so với kỳ hội chợ mùa xuân tháng 4.

Tuy nhiên, nhiều người trong ngành lo ngại sự bất ổn về thuế quan sẽ khiến các khách hàng do dự trong việc ký hợp đồng.

“Các doanh nghiệp xuất khẩu Trung Quốc hiện không còn nhiều dư địa để xoay xở, chỉ có thể quan sát thế đối đầu giữa hai nước và chờ xem điều gì sẽ xảy ra vào ngày 1/11”, ông Liu Kaiming, một chuyên gia lâu năm về chuỗi cung ứng thương mại Trung-Mỹ nhận định.

“Bóng ma” chiến tranh thương mại trở lại

Kể từ khi ông Trump trở lại Nhà Trắng và tái khởi động cuộc chiến thương mại toàn cầu hồi đầu năm nay, các nhà xuất khẩu Trung Quốc đã quen với việc hoạt động trong trạng thái bất định.

Tháng 4, ông từng đe dọa nâng thuế một số mặt hàng Trung Quốc lên 145%, song sau đó tạm hoãn trong vòng 90 ngày vào tháng 5. Tuy nhiên, khi tin tức về mức thuế 100% được công bố hôm qua, thị trường lại rơi vào tâm lý căng thẳng như hồi tháng 4.

"Thật sự đầy bất định và mang tính tùy hứng", ông Joe Gao, đồng sáng lập một công ty thiết bị y tế ở Quảng Tây nhận xét.

Tại các trung tâm xuất khẩu như Quảng Đông, nhiều nhà sản xuất đang chuẩn bị tinh thần cho đà suy giảm đơn hàng từ Mỹ. Bà Liang Yun, một doanh nhân xuất khẩu đồ kim khí tại Phật Sơn, cho biết các nhà nhập khẩu Mỹ đã đặt hàng sớm từ quý II để phòng ngừa rủi ro.

“Lô hàng phục vụ mùa Giáng sinh đã được chốt từ lâu. Tác động năm nay không quá lớn, nhưng sang năm thì không ai dám chắc – có nên cắt giảm nhân công hay thu hẹp thu mua, tất cả đều bất định”, bà nói.

Theo số liệu hải quan, trong tám tháng đầu năm 2025, kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc đạt 2,5 nghìn tỷ USD, tăng gần 6% so với cùng kỳ năm 2024. Tuy nhiên, dữ liệu chi tiết cho thấy sự phân hóa rõ rệt: Xuất khẩu sang châu Phi tăng 24,7%, sang ASEAN tăng 14,6%, và sang Mỹ Latinh tăng 5,8%, phản ánh xu hướng chuyển hướng sang thị trường mới nổi.

Ngược lại, xuất khẩu sang Mỹ giảm 15,5%. Riêng trong tháng 8, xuất khẩu sang Mỹ giảm 33% so với cùng kỳ, xuống còn 47,3 tỷ USD; trong khi nhập khẩu từ Mỹ giảm 16%, còn 13,4 tỷ USD.

Doanh nghiệp nhỏ lo “vạ lây”

Ngay cả những nhà xuất khẩu đã đa dạng hóa sang Mexico và các thị trường khác cũng đang cảm thấy bất an. Ông Andy Zhang, chủ doanh nghiệp sản xuất robot tiêu dùng thông minh ở Thâm Quyến, nói rằng các doanh nghiệp tư nhân Trung Quốc đang trở thành “quân cờ” trong cuộc đối đầu giữa hai cường quốc.

“Niềm tin trong ngành đã bị tổn thương nghiêm trọng, đầu tư và tiêu dùng chắc chắn sẽ thận trọng hơn”, Zhang nói. Ông cũng lo ngại rằng ngay cả các nhà máy ở nước ngoài cũng không an toàn: “Không ai có thể đảm bảo rằng những nước này sẽ không theo chân Mỹ và đột ngột ban hành các quy định mới bất lợi cho doanh nghiệp Trung Quốc”.

Thị trường tài chính rúng động

Tâm lý lo sợ cũng lan sang thị trường vốn. Cả Zhang và Liang đều cho biết đang lên kế hoạch bán tháo cổ phiếu Trung Quốc niêm yết tại Mỹ và Hồng Kông, lo ngại thị trường có thể lao dốc trong tuần tới.

Theo chuyên gia Liu Kaiming, đợt áp thuế 100% lần này mang tính biểu tượng chính trị nhiều hơn là biện pháp thực chất. Phần lớn doanh nghiệp đã “hấp thụ” được mức thuế lên tới 55% trước đó và giảm rủi ro bằng cách chuyển chuỗi cung ứng hoặc trung chuyển hàng qua Mexico và một số nước khác.

Tuy nhiên, khi hạn chót 1/11 đang cận kề, tâm lý lo lắng vẫn bao trùm toàn thị trường.

“Nếu ông Trump thực sự thực thi lời đe dọa, ông ta cũng đối mặt với rủi ro chính trị lớn – từ việc mất thỏa thuận TikTok, cho đến việc đe dọa nguồn nhập khẩu đậu tương từ Trung Quốc và cả nguồn cung đất hiếm thiết yếu cho ngành ô tô, hàng không Mỹ”, ông Gao nhận định.

TikTok – ứng dụng mạng xã hội thuộc sở hữu Trung Quốc, có hàng chục triệu người dùng Mỹ – từng bị cuốn vào tranh cãi pháp lý trước khi ông Trump phê duyệt thỏa thuận chuyển quyền sở hữu cho phía Mỹ hồi tháng trước. Trong khi đó, nông dân Mỹ vẫn phụ thuộc nhiều vào xuất khẩu đậu tương sang Trung Quốc.

Như lời Gao kết luận: “Các nhà sản xuất xuất khẩu Trung Quốc và nông dân trồng đậu tương Mỹ thực chất không khác nhau – cả hai đều đang phải đối mặt với một cuộc chiến thương mại đầy bất định”.

Tham khảo SCMP